استرس و تنش‌های روانی در خصوص شیوع ویروس کرونا در این روزها در کنار ترس از ابتلا به آن و نبود داروی قطعی برای درمان افزای یافته است و با توجه به رابطه مستقیم معنادار میان سلامت روحی و جسمی، لازم است علاوه بر توجه به سلامت جسمی جهت پیشگیری از ابتلا به کرونا به سلامت روحی و روانی توجه خاصی شود.
این مساله باعث شد خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز شهرکرد با پروین رضایی دارای دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی، مشاور و روانشناس و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت و گو کند.
ایرنا: در شرایط موجود چه توصیه‌ای دچار نشدن به افسردگی و انزوا وجود دارد؟
پروین رضایی: لازم است افراد به دنبال اخبار و پیام‌های اغراق‌آمیز، تنش‌زا و پرتهدید مربوط به شدت و قدرت ویروس کرونا نباشند، چون شنیدن این اخبار پیامدهای منفی به دنبال دارد و سلامت اعصاب و روان افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد.
چسبندگی افراد به اخبار منفی، نگرانی‌های عمومی، کلافگی‌های فکری، استرس‌ها و اضطراب‌های فراگیر و همچنین افکار همراه با افسردگی و انزوا می‌تواند همچون ویروس کرونا منتشر و به دیگر افراد انتقال داده شود.
سعی شود با توجه به باور فرهنگی «عقل سالم در بدن سالم است» به تغذیۀ مناسب، خواب کافی و برخورداری از شرایط روحی و روانی مطلوب بیش از پیش توجه شود.
افراد باید به دنبال امیدآفرینی، توکل بیش از پیش به خداوند تبارک و تعالی و برنامه‌ریزی برای انجام کارهای روزمره باشند، رعایت این موارد به افراد کمک می‌کند در مقابل نگرانی‌های ناشی از شیوع بیماری کرونا مصونیت بیشتری پیدا کنند.
نکته دیگر، بحث حفظ و تقویت شادکامی، شوخ طبعی و خوش مشربی به عنوان عنصر مهم و تاثیرگذار در ارتقا سلامت روان، به ویژه در ایام شیوع کرونا است. به عبارتی خندیدن و شاد بودن از طریق پایین آوردن میزان کورتیزول خون، بالا بردن میزان هموگلوبین آن و بالا بردن فعالیت سلول‌های کاهش دهندۀ درد، به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد خلق مثبت با عملکرد بهتر سیستم ایمنی بدن در ارتباط مستقیم قرار دارد و عفونت‌های ویروسی افراد درون‌گرایی که سرما خورده‌اند بیشتر از افراد برون‌گرای سرما خورده است.
عملکرد سیستم ایمنی بدن در گروه دارای شادکامی بیشتر، در مقایسه با گروهی که از شادکامی کمتری برخوردارند، بهتر خواهد بود، شوخ طبعی در پرمحتوا کردن تجربه‌های زندگی روزمره و به عبارتی بهبود کیفیت زندگی افراد نقش پررنگ و مثبتی داشته باشد.
نتایج تحقیقات بیان می‌کند میان سلامت روان و شوخ‌طبعی همبستگی مثبت معنادار وجود دارد، در چنین مواردی شوخ طبعی به عنوان یک متغیر تعدیل کننده، در روزهای پر استرس عمل خواهد کرد، به طور کلی خنده و شوخ طبعی منجر به رهایی از بیماری‌های عفونی جدی می‌شود.
یکی از راه‌های غلبه بر افسردگی در دوران شیوع ویروس کرونا، نقش بازی کردن یا به عبارتیRole-playing است، می‌توان در زندگی روزمره و در برخورد با دیگران، خود را خوشحال نشان داد،این کار هم در روح و روان فرد و هم در نحوۀ رفتار اطرافیان با فرد تاثیر خواهد گذاشت.
از طرف دیگر حالت‌های بدنی فرد در احساسات او نسبت به دنیای اطراف بسیار موثر است، فردی که قوز می‌کند، سرش را پایین می‌اندازد و چهره‌ای بی‌اعتنا به خود می‌گیرد و گوشه‌نشینی را انتخاب می‌کند، در هر شرایطی که قرار بگیرد، احساس افسردگی خواهد کرد.
در دوران شیوع ویروس کرونا نیز اگر فرد سعی کند، کمرش را صاف بگیرد، سرش را بالا بگیرد، قیافۀ شاد و پر انرژی به خود بگیرد و حتی لبخند به لب داشته باشد، حال روحی او بهتر خواهد شد.
تلقین‌های مثبت به جای تلقین‌های منفی به صورت چشمگیری از احساس افسردگی افراد کم می‌کند، تلقین‌های مثبت، نیرو و کارآیی فرد را بالا می‌برد و از احساس بی‌ارزشی، ناامیدی و خلق منفی کم می‌کند.
در واقع از آنجا که چگونه معنا کردن حوادث و واقعیت‌های دنیای اطراف، هرچند تلخ باشند، تاثیر زیادی بر افراد می‌گذارد، بنابراین باید به دنبال دور کردن ذهن از تفسیرها و نتیجه گیری‌های منفی بود.
افکاری که مربوط به انزوا و افسردگی افراد هستند، افکاری گنگ و مبهم و غیر منطقی هستند، باید افکار غیرمنطقی شناسایی شود و آنها را درست و منطقی برای خود تجزیه و تحلیل کرد.
همچنین باید از فرصت قرنطینۀ خانگی پیش آمده استفاده کرد و ضمن تبدیل فضای خانه به محیطی امن و آرام، به شکلی خلاقانه، به فعالیت‌های عقب افتادۀ مورد علاقه خود همچون مطالعه، ورزش خانگی و برنامه ریزی برای آیندۀ خود پرداخت.
با وجود شیوع ویروس کرونا، رودخانۀ زندگی همچنان جریان دارد و باید جهت شنای مناسب خود را در این رودخانه یافت تا مبادا جریان رود ما را به هر سمتی که خود می‌خواهد ببرد.
به هرحال ویروس کرونا، چالشی فردی، اجتماعی و جهانی است و هر تلاش شهروندان برای محافظت از خود در برابر این بیماری، گامی مثبت برای خانواده، بستگان و جامعه است.
کرونا فرصت مناسبی است تا هر فرد در سیستم خانوادۀ خود، ضمن حفظ فردیت، به انجام فعالیت‌های اجتماعی بپردازد.
لازم است بین اعضای خانواده تبادل اخبار معتبر و امیدبخش اتفاق بیفتد، برای یکدیگر خاطرات شیرین و تجربیات مثبت بازگو شود و پیام‌های شادی بخش که باعث انبساط خاطر فرد و اعضای خانواده شود، رد و بدل شود.
محققان به این نتیجه رسیده‌اند کتاب درمانی و مطالعه کردن یکی از مطمئن‌ترین روش‌های درمانی خودیاری در شرایط شیوع کرونا است، از طرف دیگر پذیرش بسیاری از حقایق و اتفاقات زندگی روزمره، می‌تواند زندگی را متعادل‌تر کند و آرامش و رضایتمندی در زندگی را بالاتر ببرد.
همچنین لازم است از الگوهای فکری ناقص همچون تعمیم افراطی پدیده‌ها، ادارک انتخابی منفی، انعطاف ناپذیری که باعث خلق منفی و استرس می‌شود، به شدت پرهیز شود.
ایرنا: یکی از عوامل موثر بر تقویت سیستم ایمنی ترس و اضطراب نداشتن است، چه توصیه‌ای در این زمینه وجود دارد؟
رضایی: ویروس کرونا در افراد مختلف، درجه‌های مختلفی از اضطراب و نگرانی ایجاد می‌کند، هرچند میزان اندک استرس در چنین مواقعی مفید است و باعث می‌شود فرد بهداشت فردی و اجتماعی را بهتر رعایت کنند، اما استرس بیش از حد مضر است و سیستم ایمنی فرد را ضعیف می‌کند و احتمال آسیب‌پذیر بودن فرد و به تبع آن آسیب‌پذیر بودن جامعه را بالا می‌برد.
به طور کلی زمانی که استرس افراد بالاست، لازم است به متخصصان حوزۀ سلامت و روان مراجعه شود، افراد می‌توانند از طریق فضای مجازی و فرصت مشاورۀ تلفنی جهت کنترل اضطراب خود اقدام کنند.
برای پیشگیری از ابتلا به کرونا، داشتن اضطراب و ترس منطقی نشان دهندۀ سلامت روانی و منطق‌مداری انسان‌ها است، اما ترس و اضطراب غیرمنطقی که رابطۀ معکوسی با عملکرد بدن دارد، سلامت روان را خدشه‌دار می‌کند.
به هر حال حفظ آرامش، شادکامی، مثبت‌اندیشی و خوش‌رویی، افراد را از آسیب‌های احتمالی ناشی از نگرانی‌های دوران کرونا و پساکرونا محفوظ می‌دارد.
هنر زندگی کردن، دانستن چگونگی تبدیل اضطراب به انرژی مثبت، خنده و خوش‌رو بودن است.
باید سعی شود در این ایام، تمرینات تنفس عمیق و آرام سازی عضلانی را بیش از پیش انجام شود و به دنبال برقراری ارتباط با افراد نزدیک، دوستان و آشنایان از طریق فضای مجازی بود. گاهی کمک‌های معنوی و همدلی یک خویشاوند نزدیک، دوست صمیمی و همکار بسیار موثرتر از کمک‌های مادی او است و اضطراب و نگرانی را تعدیل می‌کند.
برای کاهش استرس، متخصصان علوم رفتاری در رسانه‌های تصویری و نوشتاری و فضای مجازی فعالیت کنند، تا از این طریق تکنیک‌های عملی مفید و راهکارهای کنترل استرس و اضطراب را به مردم معرفی کنند و به افراد در انتخاب مناسب‌ترین سبک زندگی در این شرایط کمک کنند.
همچنین روانشناسان در جلسات بحران استان‌ها و در تشکیل کارگروه‌های تخصصی روانشناسی جهت تصمیم گیری‌های مناسب با شرایط بحرانی شیوع کرونا شرکت داده شوند.
بهتر است، سایت مشاوره تلفنی به صورت شیفت‌بندی و ۲۴ ساعته فعال باشد و خدمات روانشناختی جهت کاهش استرس و اضطراب به هموطنان ارائه شود تا سلامت روان آنها افزایش پیدا کند.
رسانه‌ها نیز مصاحبه‌های کوتاه و جذابی با کسانی که با رعایت پروتکل‌های بهداشتی از بیماری کرونا مصون مانده‌اند، انجام دهد و از این طریق به مردم برای رفع تنیدگی‌های روانی، اضطراب‌های بیمارگونه و نگرانی درباره احتمال ابتلا به بیماری کرونا کمک شود.
همچنین به شهروندان تاکید شود، اخبار خود را از منابع خبری معتبر و موثق کسب کنند و از انتشار اخبار غیر موثق به شدت پرهیز کنند تا از این طریق موجب قطع چرخۀ انتشار شایعات شوند.
لازم است با تقویت امیدواری، خوش‌رویی، مثبت اندیشی و همدلی از آثار مخرب هجوم اخبار منفی و پر استرس دوری کرد و در کنار جدی‌تر گرفته شدن کرونا، از فاجعه انگاری کرونا پرهیز شود، چرا که اخبار تنش‌زا، سلامت زیستی و روانی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اعتماد بنفس آنها را کاهش می‌دهد.
ایرنا: چگونه می‌توان با حفظ روابط در شرایط منع اجتماعات خانوادگی از شیوع کرونا جلوگیری کرد؟
رضایی: تهیه و تدوین برنامه‌ها، به ویژه انیمیشن‌های جذاب و فیلم‌های پرمحتوا زیر نظر کارشناسان روانشناسی و به منظور اطلاع‌رسانی مردم برای بهینه‌سازی روابط خانواده و مدیریت این روابط در دوران قرنطینۀ خانگی اهمیت دارد، چرا که محیط خانه بهترین محیط برای ابراز محبت، صمیمیت، همدلی، مشورت و مشارکت است و حضور دراین مکان گرم و صمیمی احتمال خطر ابتلا افراد را به شدت کاهش می‌دهد.
لازم است رسانه‌ها از روانشناسان به صورت روزانه جهت آگاه‌سازی خانواده‌ها کمک بگیرند و خدماتی که برای سلامت روان هموطنان در این شرایط کرونا لازم است، به آنها ارائه شود و از طرفی به تسلی خاطر خانواده‌هایی که در سوگ عزیزانشان نشسته‌اند، کمک شود.
باور به اینکه کرونا فرصتی برای تحکیم پیوندهای درون کانون خانواده است، از سوی رسانه‌ها تقویت شود و تابلوهای اطلاع‌رسانی با محتوای جذاب جهت آگاهی‌سازی اجتماعی و برگزاری اجتماعات خانوادگی به صورت مجازی در سطح شهر نصب شود تا خطرات شیوع کرونا کاهش یابد.
همچنین از طریق برنامه‌های آگاه‌کننده وسایل ارتباط جمعی به افراد آموزش داده شود که در دوران شیوع کرونا، سبک زندگی جدیدی را متناسب با علایق و نیازهای اعضای خانواده طراحی و اجرا کنند.
در سبک زندگی جدید، باید از برخی رفتارهای لذت بخش پیشین، همچون دورهمی‌های خانوادگی یا مسافرت‌های دسته جمعی پرهیزکرد و آنها را به عقب انداخت، اما درعین حال می‌توان برای رفتارهای مطلوب دیگر، همچون مطالعه کردن، مقاله نوشتن، شعر سرودن و سایر کارهای معنوی، وقت بیشتری را صرف کرد.
بر اساس نظریۀ «به تأخیر انداختن کامروایی»، گاهی لازم است برای رسیدن به هدفی بزرگ‌تر، هدف‌های دیگر را به عقب انداخت، در واقع جهت رسیدن به جامعۀ عاری از کرونا، افراد ملزم به رعایت برخی اصول و پروتکل‌های بهداشتی هستند.
برای دوری از تجمعات، از طریق تماس، به ویژه تماس تصویری، با خویشاوندان، بستگان، دوستان و همکاران به گفت و گوهای همدلانه و حمایتی پرداخت و آزادانه از احساسات و نگرانی‌های خود با آنها سخن گفت، این شیوه هم موجب کاهش استرس و نگرانی فرد شده و هم به سایرین کمک می‌کند تا بر استرس خود غلبه کنند.
ایرنا: چه کسانی بیشتر در معرض آسیب‌های روحی و روانی در ابتلا به ویروس کرونا هستند و مهم‌ترین مشکلات روحی طی دوران کرونا چه مواردی هستند؟
رضایی: کودکان و سالمندان و اشخاصی که سابقۀ بیماری جسمی، زمینه‌ای و روانی دارند در مقابل آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از ویروس کرونا، شکنندگی بیشتری دارند.
احساس ترس، استرس، ابهام، سردرگمی، تنهایی، جدا افتادگی، تغییرات خلقی، افسردگی، وسواس پانیک، وحشت، خشم، بیماری‌های سایکوسوماتیک یا روان تنی، استرس ناکامی و تحریک‌پذیری از مهم‌ترین مشکلات روحی در دوران کرونا می‌باشد.
به طور کلی رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی ابتلا به بیماری کرونا را به دنبال خواهد داشت، با توجه به رابطۀ نزدیک بین جسم و روان افراد، ابتلا جسمی افراد به بیماری کرونا می‌تواند سلامت روان آنها را نیز در معرض خطر قرار دهد.
یکی از راه‌های کاهش خطر ابتلا به آثار روحی روانی ناشی از ویروس کرونا، کنترل شرایط محیطی، رعایت موارد بهداشتی، تقویت ارادۀ فردی و بالابردن شادمانی افراد است.
ایرنا: چگونه می‌توان مردم را قانع کرد که کرونا را جدی بگیرند وپروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند؟
رضایی: به طور کلی رعایت نکردن دستورالعمل‌های بهداشتی از طرفی زیر پا گذاشتن قوانین مصوب جامعه را به دنبال دارد و از طرفی سلامت جسم و روان افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد.
بنابراین لازم است پروتکل‌های بهداشتی به طور کامل رعایت شود، رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی نه تنها کار پسندیده‌ای نیست، بلکه مورد نکوهش تمام شهروندان جامعه قرار می‌گیرد.
کلید مقابله با شیوع ویروس کرونا و عبوراز وضعیت موجود در دست خود مردم است و به نحوۀ مشارکت آگاهانه، متعهدانه و مسئولانه آنها در رعایت پروتکل‌های بهداشتی اعلام شده از سوی وزارت بهداشت و درمان بستگی دارد. در واقع اگر مردم در خانه نمانند و اصول بهداشتی را رعایت نکنند، این بیماری ریشه کن نخواهدشد.
لازم است افراد متخصص، قابل اعتماد و دارای مقبولیت اجتماعی بالا در جهت آگاه‌سازی مردم تلاش کنند چرا که در قانع کردن شهروندان موفق‌تر خواهند بود.
نتایج تحقیقات روانشناسان اجتماعی نشان می‌دهد پیام‌هایی که با ایجاد وحشت و هیجان در افراد باشند و حاوی دستوراتی از جمله اینکه مردم چطور، چه وقت و کجا باید اقدام کنند، بیشتر از توصیه‌های فاقد این دستورات، در متقاعد سازی افراد تاثیرگذارند.
یافته‌های بیشتر داده‌های آزمایشی در رشتۀ روانشناسی اجتماعی نشان می‌دهد در شرایط یکسان هرچه شخص از پیامی بیشتر وحشت زده شود، احتمال اقدام مثبت وی برای محافظت از خود افزایش می‌یابد.
ویروس کرونا که منجر به بیماری نوپدید کووید ۱۹ شده است، بسیاری از کشورهای جهان درگیر کرده است و سازمان بهداشت جهانی را برآن داشته تا وضعیت فوق‌العاده اعلام کند.
استفاده همگانی از ماسک، رعایت فاصله ۲ متری از یکدیگر، شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون، رعایت بهداشت فردی، خودداری از دست دادن‌های مکرر و منع سفر و حضور در اجتماعات از جمله نکاتی است که پزشکان متخصص برای پیشگیری از شیوع این ویروس توصیه می‌کنند.