قریب به ۴۰۰ سال از زمانی که امام‌قلی‌خان، حاکم فارس در دوران صفویه بر مسند حکومتش در شیراز نشست می‌گذرد، حاکمی که شیفته زیبایی بود و بخش عمده‌ای از جاذبه‌های تاریخی امروزین این شهر فرهنگی، با همت او بنا شد.
او در دوران حکومتش دو خیابان شیراز را به تقلید از چهارباغ اصفهان احداث کرد؛ یکی خیابان بین دروازه اصفهان و تنگ الله‌اکبر که اکنون به خیابان حافظ معروف است و دیگری خیابان دروازه شاه تا باغ رزی‌ها و تاکستان‌های اطراف که همان خیابان زند امروز است.
به‌مرور زمان تمام اماکن سیاسی، نظامی، بین‌المللی، تجاری و مسکونی در این ناحیه متمرکز شد؛ اما همانگونه که از نامش برمی‌آید در دوران زندیه رونق بیشتری یافت و کریمخان در شمال آن، ارگ کریمخانی را ساخت. قلعه‌ای که در سال ۱۱۸۹ هجری قمری بنا شد تا مقر حکومت وکیل‌الرعایا باشد و مدت‌ها نیز زندان مرکزی شیراز بود، بنایی آجری با معماری منحصر به فرد و حیاطی پر از درخت‌های نارنج با حوضی بزرگ که همواره پر آب است و چهار ستون فاخر.
امروز ارگ کریمخانی از نمادهای مهم شهر شیراز به‌شمار می‌رود و از همین رو است که مسؤولان از ساماندهی محور زندیه و ثبت جهانی مهم‌ترین میراث آن، یعنی ارگ کریمخانی سخن می‌گویند.
محور زندیه شامل عمارت دیوانخانه، ارگ کریمخان، باغ نظر، حمام و بازار وکیل است که به تدریج ساختمان های جدید مانند پست و مخابرات، بانک، کتابخانه و بوستان لا به لای عمارت ها و بناهای آن ساخته شد.
احیای چشم‌انداز محور زندیه، با برچیدن پل عابر پیاده
به‌تازگی جمع‌آوری پل عابر پیاده بولوار کریمخان زند در چهارراه زند با هدف احیای چشم‌انداز محور زندیه صورت پذیرفته؛ اما آنچه نمای این محور را مدت‌هاست مخدوش ساخته، نه پل عابر پیاده‌ای که به سادگی جمع می‌شود بلکه هتلی است که به‌خلاف، سر به ابرها ساییده و آسمانش بر ارگ سایه انداخته و قصد کوتاه‌شدن هم ندارد.
۶ طبقه‌ای که سه برابر شد
ساخت هتل آسمان، سازه‌ای پرماجرا که در صد متری ارگ قرار دارد و هم‌اکنون با ۱۸ طبقه در خیابان رودکی شیراز جا خوش کرده است، در سال ۱۳۸۰ آغاز شد. اسکلت اولیه‌اش در ۶ طبقه ایجاد شد؛ اما با ارجاع به کمیسیون ماده ۱۰۰ و پرداخت هزینه تخلف، طی یک سال هتل به ۱۴ طبقه رسید؛ سپس ارتفاع ۵/ ۶۴ متری هتل در میراث فرهنگی تأیید شد و پس از ساخت طبقه هجدهم، مسؤولان به فکر متوقف کردن روند این اوج‌گیری افتادند، در بهار ۱۳۹۴ شورای عالی معماری و شهرسازی مجوز تخریب چهار طبقه از این هتل را صادر کرد؛ ولی این حکم هرگز اجرا نشد.
اوایل اردیبهشت ۱۳۹۴ شهرداری شیراز اقدام به خراب کردن ۲ متر و ۲۰ سانتی متر از هتل آسمان شیراز کرد؛ با این حال پایه این هتل چنان محکم بود که هیچ‌یک از اقدامات برای بازگردانی منظر ارگ کریمخان راه به جایی نبرد.
آخرین رویدادی که نام محور زندیه و دعوای ارگ و آسمان را بر سر زبان‌ها انداخت آتش‌سوزی بود که ساعت ۱۱ صبح روز ۱۲ مردادماه ۱۳۹۸ آغاز شد، خاموش کردن آتش بیش از ۱۴ ساعت زمان برد و خیابان رودکی نیز تعطیل شد و ساختمان‌هایش تخلیه شدند.
امروز که تلاش برای جلب توجه یونسکو به محور زندیه، ارگ کریمخانی و ثبت جهانی آن، قوت گرفته، دوباره پرسش‌هایی درباره وضعیت هتل آسمان و ارتفاعش که بعد از گذشت یک سال و نیم از آتش‌سوزی همچنان راکد اما استوار بر جای مانده، مطرح شده است.
خبر تازه‌ای درباره هتل آسمان نداریم
در تماس با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شیراز، جویای وضعیت کنونی هتل آسمان و تأثیر آن بر ساماندهی و زیبایی بصری محور زندیه شدیم.
مصیب امیری، مدیرکل میراث فرهنگی فارس به خبرنگار ایرنا گفت که شرایط تا به امروز تغییری نکرده و خبر تازه‌ای در این زمینه وجود ندارد.
تا ارتفاع هتل برقرار است، مجموعه زندیه ثبت جهانی نخواهد شد
این در حالی است که نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی چندی پیش عنوان کرد: بیش از ۱۰ سال است که کارشناسان یونسکو پس از بازدید از مجموعه زندیه درصددند که این مجموعه ثبت جهانی شود؛ اما به دلیل ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم این میراث ملی، ثبت جهانی این اثر انجام نشده است.
علیرضا پاک فطرت که به مدت ۷ سال شهردار شیراز بوده است، ابراز داشت: متعجبم که چرا میراث فرهنگی با آن همه سختگیری که در مورد میراث فرهنگی شهر داشته و دارد یا شهرداری به مالک هتلی مانند هتل آسمان که ضابطه‌ها را رعایت نکرده و قرار بوده طبقات غیرمجاز را تخریب کند، اجازه ادامه کار داده‌اند؛ به شما اطمینان بدهم که تا این هتل با این حجم از طبقات در حال فعالیت است، از ثبت مجموعه زندیه در فهرست میراث جهانی خبری نخواهد بود.
ثبت جهانی محور زندیه در اولویت است
در سوی دیگر، اما معاون گردشگری و امور زائرین استانداری فارس به خبرنگار ایرنا گفت که ثبت جهانی محور زندیه از طرح‌های اولویت‌دار وزارت میراث فرهنگی است و پرونده آن در حال تکمیل است.
علی‌نقی طبیب لقمانی با بیان اینکه گام‌های بسیاری برای به ثبت رساندن این محور برداشته شده است، از هم‌افزایی مجموعه استانداری، میراث فرهنگی و شهرداری شیراز برای ساماندهی محور زندیه سخن گفت.
او توضیح داد: در این زمینه، اتفاقات خوبی در شرف فوق است، ازجمله احیا و بازآفرینی میدان توپخانه قدیم که ساختمان‌های مخابرات و بانک ملی و نیز پارک ابوذر در آن قرار دارد.
معاون استاندار فارس ابراز داشت: تمام این بناها در عرصه‌های میدانگاه قدیم واقع شده‌اند و در جلسه‌ای که ۲۰ روز پیش با حضور تمام دستگاه‌های اجرایی برگزار شد، مقرر شد ساختمان پست و مخابرات قدیم و همه تأسیسات آن جابه‌جا شود؛ همچنین عرصه ۶ هزار متری متعلق به بانک ملی آزادسازی خواهد شد و واگذاری بوستان ابوذر با بیش از دو هکتار از راه و شهرسازی به شهرداری شیراز در دستور کار است.
لقمانی عنوان کرد: افزون بر این، اقداماتی نیز از حدود سه ماه پیش در بازار وکیل آغاز شده که مرمت سقف، کف‌سازی بازار و سراهای آن و جداره‌سازی بازار از جمله آن‌هاست و با این اقدامات گام‌های مهمی در ثبت محور زندیه و بناهای ارزشمند آن انجام خواهد شد.
او درباره هتل آسمان و مانعی که ارتفاع آن برای ثبت جهانی ارگ کریمخانی ایجاد کرده، اظهار کرد: صاحب هتل با اخذ پروانه از شهرداری عملیات احداث را آغاز کرد؛ اما در طول زمان ارتفاع هتل را افزایش داد و با آتش‌سوزی که سال گذشته رخ داد، ادامه ساخت‌وساز آن متوقف شد.
ساخت و ساز در حرایم باید تابع قانون باشد
معاون استاندار فارس با بیان اینکه آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی، مقاوم‌سازی هتل را ضروری کرده است، ابراز داشت: با بروز حادثه در سال گذشته، بحث تمدید پروانه و مقاوم‌سازی، مرمت یا جایگزینی سازه که همگی موضوعاتی فنی‌اند و به نظر کارشناسان نیازمند است، مطرح شده؛ اما مسلم است که هرگونه ساخت‌وساز در محدوده حرایم تصویب‌شده باید تابع مقررات باشد و تمام دستگاه‌های اجرایی موظف به رعایت قانون هستند.
او درباره راهکار کم‌کردن ارتفاع این هتل گفت: قطعاً در زمان تمدید پروانه درباره ارتفاع هتل تجدیدنظر قطعی خواهد شد و اجازه نخواهیم داد ارتفاع غیرمجاز این سازه بر ثبت جهانی آثار فاخر محور زندیه تأثیر گذارد.
چیزی مانع ساماندهی محور زندیه نیست
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر شیراز نیز گفت که فاز یک ساماندهی محور زندیه در محدوده هفت و نیم هکتاری از ۱۳ هکتار کل محور، درحال انجام است.
نوذر امامی عنوان کرد: کف‌سازی و تملک بخشی از این محور و ایجاد سالن همایش‌های روباز که امیدواریم در دهه فجر به بهره‌برداری رسد، از اقدامات مهمی است که در ساماندهی محور زندیه اهمیت دارد.
او با بیان اینکه مشکلی در زمینه تملک‌ها وجود ندارد، ابراز داشت: عرصه بانک ملی در حال آزادسازی است، تجهیزات مخابراتی نیز به زودی برچیده می‌شود و تخریب ساختمان مخابرات آغاز خواهد شد.
این عضو شورای اسلامی شهر شیراز با اشاره به اینکه موضوع هتل آسمان مربوط به شورای فعلی نیست، گفت: شورای شهر پنجم نیز با مخدوش شدن حریم ارگ کریمخانی مخالف است؛ اما در زمانی پروانه‌های لازم به این هتل داده شده و هم‌اکنون نیز با توجه به اتفاقاتی که در سال گذشته رخ داد، راکد است.
به نظر می‌رسد، مسؤولان درباره دست‌اندازی ارتفاع هتل آسمان به حریم ارگ کریمخانی هم‌نظرند؛ اما متوقف‌ماندن وضعیت این سازه، آن هم با توجه ضرورت ثبت جهانی ارگ کریمخانی و محور زندیه و نیز تأثیر به تعویق افتادن تعیین تکلیف نهایی ارتفاع هتل آسمان بر تمام فعالیت‌هایی که برای ساماندهی مهم‌ترین محور مهم تاریخی شهر شیراز در حال انجام است، چندان پذیرفته نیست.
سکوت در این باره و دنباله‌دار شدن ماجرا، نمی‌تواند سایه هتلی مدرن را از سر ارگی تاریخی بردارد و در نهایت باید تصمیمی قطعی و حکمی عملی برای آن صادر کرد.