به گزارش ایرنا، بازارها در همه شهرهای ایران در گذشته به طور معمول در مرکز شهر واقع بودند که علاوه بر مرکز جغرافیای شهر، مرکز سیاسی و ثقل شهر محسوب می شد.
تعطیلی بازار در آن زمان به معنای تعطیلی نبض تجاری شهر بود و بازاریان به جهت نفوذ اجتماعی و اقتصادی نقشی تعیین کننده داشتند و تصمیم بازاریان نسبت به تعطیلی مغازه ها برای شهر علاوه بر تبعات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، بار روانی هم داشت.
تعطیلی بازار حالت نمادین دارد و تا زمانی که بازار اصلی تعطیل نشود، تعطیلی شهر محسوس نیست؛ برای مثال در دوران انقلاب مشروطه وقتی در شهر ها تحصن شد در تاریخ اینگونه روایت می‌شود که در ابتدا بازاریان تحصن کردند و مغازه ها را بستند.
در تاریخ ارومیه بارها شاهد بودیم که وقتی اجنبی ها این شهر را تصرف می کنند، مردم بازار را تعطیل می‌کنند و نیروهای بیگانه در تلاش بودند تا مردم را متقاعد کنند تا مغازه ها را باز کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در این خصوص در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اهمیت جایگاه و نقش بازار گفت: بازار تاریخی ارومیه که با شماره ثبت ۱۶۳۹ به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است، همواره از زمان احداث تاکنون به عنوان قلب تپنده شهر محل حضور معتمدان و افراد با نفوذ در میان اقشار جامعه بوده است.
جلیل جباری با بیان اینکه بازار تاریخی ارومیه در طول وقایع تاریخی همیشه ایفای نقش کرده، افزود: این بنای تاریخی در طول تاریخ محل تاثیرگذاری بر جنبه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارومیه می‌باشد.
وی با اشاره به قدمت و مشخصات تاریخی بازار ارومیه گفت: بازار قدیمی شهر ارومیه در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب شرقی شهر قرار دارد.
وی ادامه داد: این بازار همراه با تغییر شیوه زندگی، دستخوش تغییرات زیادی شده است و قدیمی ترین بخش های باقی مانده آن به دوره صفویه به بعد تعلق دارد؛ به ویژه حمام های آن که متعلق به دوره زندیه و قاجاریه است.
وی تصریح کرد: در بازار ارومیه هر راسته و بخشی، از سبک و شکل خاص دوره خود پیروی کرده است و بقایای به جای مانده، نمایانگر ذوق معماری دوره های مختلف است.
وی بیان کرد: با وجود تنوع شکل طاق ها، چشمه و گنبدها مجموعه بازار از سادگی ویژه ای برخوردار است به عبارت دیگر هیچ نوع کاشیکاری، گچبری و سنگ کاری در آن دیده نمی شود.
مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان غربی یکی از حوادث تاریخ معاصر که فعالیت بازار تاریخی ارومیه را تحت تاثیر قرار داد، بمباران هواپیماهای عراقی در جنگ تحمیلی دانست و گفت: بر اثر بمباران هواپیماهای متجاوز بعثی در اسفند ۱۳۶۶ شمسی بخشهایی از سه راسته بازار، حمام آخوند و حدود ۴۰ مغازه تخریب و یا آسیب جدی دیده بود که همه آنها بازسازی شدند.
جباری تصریح کرد: محدویت های کرونایی سبب شد تا بازار تاریخی ارومیه بار دیگر از ابتدای سال‌جاری تا ۲۰ فروردین ماه و برای بار دوم از ابتدای آذرماه برای دو هفته به حالت تعطیل در آید.
یک تاریخ‌دان ارومیه ای نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به پیشینه و قدمت بازار ارومیه گفت: در کتاب "احسن التقاسیم" مربوط به قرن چهارم هجری به بازار ارومیه اشاره شده و آمده که "ارومیه شهری است سخت کهنسال که جامع اش (مسجد جامع) در میان بازار بزازان است" که این مدرک مهمی است که نشان می دهد قدمت بازار به دوران سلجوقی بر می‌گردد، اما بنای فعلی بازار متعلق به دوران صفوی است که به همت خاندان افشار بنا شد.
سید هادی طباطبایی وجود مسجد جامع داخل بازار ارومیه را نشان از اهمیت بازار برای مردم دانست و افزود: اندازه بازار بزرگتر از مساحت کنونی بود با روی کار آمدن حکومت پهلوی و به دستور رضاخان برای کاهش قدرت های محلی دیوار های دور شهر تخریب و بجای دروازه های شهر میدان احداث می‌شود که در یکی از این میادین مردم شب هنگام ورودی شهر را پس از تخریب دروازه با زنجیر می بستند که اکنون نیز به نام "فلکه زنجیر" شهرت دارد.
وی ادامه داد: همزمان با این تحولات و احداث اولین خیابان های اصلی شهر، بازار ارومیه به چند قسمت تقسیم می‌شود.
این تاریخ پژوه با اشاره به ماجرای شیوع بیماری وبا در سال ۱۸۹۲ که ایران و کشورهای همسایه را درگیر کرده بود، گفت: گروهی از پزشکان طب مدرن در ارومیه که بنیان گذار پزشکی مدرن در ایران بودند، ظهور این بیماری را در شهرهای مختلف قبل از شیوع در ارومیه رصد می‌کردند.
وی افزود: با مشاهده وبا در تهران، نیروهای درمانی در ارومیه به حالت آماده باش در آمدند و با رویت نخستین مورد ابتلا در تبریز، در محلی بین شهرهای ارومیه و سلماس مکانی برای قرنطینه احداث شد و هر فردی را که قصد ورود به ارومیه را داشت در مرکز قرنطینه نگهداری کرده و در صورت داشتن علایم وبا از ورود به شهر ممانعت می شد.
طباطبایی با بیان اینکه در آن برهه در ارومیه نیز بخشی از شهر برای نگهداری از افراد سالمند و آسیب پذیر اختصاص یافت، اطهار داشت: علاوه بر این با احداث بیمارستان صحرایی در خارج از شهر در دامنه "سیر داغی" اقدامات لازم برای مراقبت از بیماران فراهم شد.
وی افزود: علاوه بر این اقدامات، بروشور اطلاع رسانی در خصوص این بیماری به صورت چند زبانه به زبان های فارسی، ترکی، آشوری و انگلیسی در اختیار مردم قرار گرفته و تا شهر های وان و ارزروم ترکیه نیز انتشار یافت و با همین اقدامات و افزایش آگاهی مردم، باعث شد تا میزات مرگ و میر ناشی از وبا در ارومیه یک سوم آمار در سایر نقاط ایران شود.
اسفندیار حاجیلو، نویسنده و پژوهشگر تاریخ در ارومیه نیز وجود جنگ های مختلف را یکی از وقایع مهمی دانست که بازار ارومیه را بارها به تعطیلی کشانده و گفت: در برخی مواقع قشون های مهاجم برای آسیب به شهر بازار را به آتش می‌کشیدند که می‌توان به سرای شجاع الدوله اشاره کرد که در کتیبه ای که در بازار نصب شده روایت می شود که پس از حمله و آتش زدن بازار به دست قوای روس بازار دوباره بازسازی شد.
وی با بیان اینکه در جنگ جهانی اول با هجوم قشون روس بازار تعطیل می شود و روس ها بازار را به آتش می کشند، افزود: در حمله دوم روس ها در خلال جنگ جهانی اول و پس از انقلاب اکتبر روسیه، بازار ارومیه دوباره تعطیل می شود.
حاجیلو با بیان اینکه در حمله اشرار بیگانه در سال های ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۸ به شهر های ارومیه، خوی و سلماس بازار ارومیه تعطیل می شود، افزود: همزمان در این دوران در سال ۱۲۹۸ آنفلوانزا در ارومیه شیوع می یابد و این شهر را سراسر قحطی و گرسنگی فرا می گیرد.
پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: پس از این دوره با تضعیف حکومت مرکزی و محلی، جنگ های داخلی در منطقه و شهرهای اطراف شکل می گیرد که تا سال ۱۳۰۴ ادامه می یابد که این جنگ ها باعث غارت بازار شده و به تعطیلی می کشاند.
پرویز عقلمند، پژوهشگر و نویسنده تاریخ ارومیه نیز در مورد فجایع جنگ جهانی اول و تعطیلی بازار تاریخی ارومیه گفت: با لشکرکشی ارتش عثمانی به آذربایجان به بهانه جهاد در راه اسلام و با هدف تصرف آذربایجان و ضمیمه کردن به خاک خود در دوران حکومت احمدشاه قاجار که حکومت مرکزی از موضع ضعف در جنگ جهانی اعلام بی طرفی کرده بود، موجبات حضور ارتش روسیه را به بهانه جنگ با نیروی متخاصم را فراهم کرد.
وی افزود: تبدیل خاک آذربایجان به ویژه شهر ارومیه به میدان نبرد و تاخت و تاز قوای روس و عثمانی باعث غارت شهر و بازار به دست نیروهای بیگانه و راهزنان شد.
عقلمند، انقلاب اکتبر روسیه را دلیل اصلی به آتش کشیدن بازار ارومیه برای دومین بار در طول اشغال این شهر دانست و افزود: بعد از فروپاشی حکومت تزاری نیروهای ارتش روسیه به صورت سرخود به چپاول بازار و آتش زدن اموال بازاریان پرداختند.
به گزارش ایرنا با شیوع ویروس کرونا در ارومیه از اواخر سال گذشته بازار تاریخی ارومیه با وضع محدودیت های کرونایی از ابتدای سال جاری تا ۲۰ فروردین ماه و برای بار دوم از ابتدای آذرماه برای دو هفته به حالت تعطیل در آمده است.