وارد باغ جهان نما که می شوید، حسی پر از آرامش و آسودگی وجود شما را فرامی گیرد، گویی به آغوش مادر بازگشته اید؛ جز آرام بودنش آنچه آن را دلنشینکرده، انواع و اقسام گل‌های رنگارنگ و صدای آواز پرندگانش است که روح و روان آدمی را صیقل می زند.
در اینجا درختان شاد و مسرور سرو و نارنج را خواهید دید که در کنار یکدیگر قد کشیده و فضایی سبز و زیبا را فراهم کرده است. گل های زیبای اطلسی و داوودی که با گل های بنفشه و رزهفت رنگ دست به دست هم داده اند، دیدنی های این باغ را دوچندان کرده و تصویری رویایی را در مقابل دیدگان شما قرار می دهد.
نشستن در کنار جوی آب معروف‌رکن آباد نیز که از وسط این باغ می‌گذرد و درخت‌ها و گل‌ها را سیراب می کند، آدمی را هم از غم هایش رها می کند.
زیبایی هایش به اندازه ایست که حافظ شیرین سخن درباره آن چنین سروده است: خوشا شیراز و وضع بی مثالش
خداوندا نگهدار از زوالش
ز رکن آباد ما صد لوحش الله
که عمر خضر می بخشد زلالش
به شیراز آی و فیض روح قدسی
بجوی از مردم صاحب کمالش
حسن و جمال زیبایی این باغ حتی برای جهان گردانی مثل لرد کرزن و جیمز شاردن بی نظیر بوده تا جایی که در کتاب هایشان از آن به نیکی یاد کرده اند.
از این رو عمارت تماشایی که در کنار حوضچه مرمر آن، در وسط باغ خودنمایی می کند،ذهن هر بیننده ای را به گذشته های دور می برد و در و دیوار و طاق زیبایش فرهنگ و اصالت ایرانی را یادآور می شود.
قدم زدن در جای جای این باغ آدمی را به زمان های دور می برد، آن زمان که زن و مرد، پیر و جوان در روزهای نزدیک نوروز با لباس های رنگارنگ و طرح دار زندی و قاجاری به شادی و سرور می پرداختند؛زمانی که حوضچه وسط آن پر از میوه های رسیده و خوشرنگی بود که در میان آب غلتان می شد.
حالا پس از گذشت قرن ها باغی که در آن دوران در و دیواری نداشت و محصور نبود، سه هزار هکتار وسعت دارد.آن روزها ورودی اصلی باغ در سمت دیگری قرار داشته، به مرور و از اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی در این محدوده کارخانه ریسندگی ایجاد شده و دیوار کشی و حصار کشی آن هم در زمان کریم خان اتفاق افتاده است.
پشت پارچه و رها شده
این روزها باغ جهان نما داغ کهنه ای در سینه دارد؛در حالی برای کنده کاری درخت هایش هزینه چند صد میلیون تومانی می شود که درست در روبروی آن زخمی چندین ساله خودنمایی می‌کند. جایی که زمانی ورودی اصلی باغ بوده، عمارتی هست که رها شده و بی توجهی ها در ذوق گردشگران می زند.
عمارتی دو طبقه که در برف و بوران فرتوت شده و در آتش آفتاب سوخته اما با این وجود همچنان پابرجاست و قد خم نمی کند.حالا این عمارت را که غروب روزهای خود را پشت سر می گذراند و به جز نقش پنجره هایش چیزی باقی نمانده، با پارچه ای پوشانده اند تا خیلی به چشم نیاید.
توپ مسائل و مشکلات در زمین دیگری
به دنبال پرسش این سوال و جویا شدن علت بی توجهی به این عمارت که در دل مشهورترین باغ شیراز قرار گرفته، برخی مسئولین ابراز بی اطلاعی و عده ای جواب دادن به این سوال را به زمان دیگری موکول کردند.
در این میان مصیب امیری، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم باغ را در اختیار شهرداری و پاسخگویی را وظیفه آن ها دانست و برخی مسئولین در شهرداری نیز میراث فرهنگی را متولی این اثر ملی قلمداد کردند.
تخریب و ویرانی میراث ملی، لنگ یک طرح
مسعود منیعاتی، مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی فارس در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان این که میراث فرهنگی باید یک طرح را برای ترمیم و بازسازی این عمارت ارائه دهد تا شهرداری آن را به اجرا درآورد،گفت:قبلا از سوی شهرداری عنوان شده بود که قصد مرمت و بازسازی این عمارت را دارد،چرا که طبق قانون مالک می بایست از این آثار مراقبت کند.
وی با تاکید بر ضرورت بازسازی و ترمیم آن افزود: خانه های تاریخی شخصی با کمک میراث فرهنگی و با هزینه پنجاه -پنجاه ترمیم و بازسازی می شود اما با این وجود احتمال دارد که تاکنون طرح مرمت برای آن در نظر گرفته نشده است.
آسیب و بی توجهی، زیبنده باغ جهان نما نیست
مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی فارس با اشاره به این که آسیب و بی توجهی زیبنده باغ جهان نما نیست، گفت: جالب نیست که این عمارت در چنین باغی که شهره جهانی دارد، در حال تخریب و نابودی باشد و به حال خود رها شود. چرا که در گذشته باغ جهان نما و مرکز اسناد بخش بزرگی از شهر شیراز را در برمی گرفته و در حال حاضر جزو شناسنامه و هویت این شهر محسوب می شود.
به گفته مهدی پارسایی، کارشناس و پژوهشگر حوزه گردشگری و معماری،در حال حاضر متولی فضای سبز باغ جهان نما شهرداری است اما نظارت بر آثار و بناهای تاریخی آن بر عهده میراث فرهنگی است که باید مرمت و بازسازی شود.
وی با بیان این که نظارت و حمایت آثار تاریخی چه در مالکیت شخصی و چه غیر شخصی بر عهده میراث فرهنگی است،ادامه داد:حتی اگر یک آجر اثر تاریخی دچار آسیب شود، میراث فرهنگی باید پاسخگو باشد،از طرفی شهرداری نیز وظیفه دارد که طرح های میراث فرهنگی را به اجرا درآورد.
پارسایی با اشاره به این که بیش از ۲۰ سال می شود که باغ جهان نما در مالکیت شهرداری است،گفت:باغ جهان نما دارای طرح است که این عمارت را نیز شامل می شود اما طرح ها فازبندی شده و بر اساس اولویت اجرا می شود.
کارشناس و پژوهشگر حوزه گردشگری و معماری اظهار داشت: باغ جهان نما از جایگاه خوبی برخوردار است و ضروری دارد که طرح مرمت آن هر چه سریع تر از سوی میراث فرهنگی ارائه و توسط شهرداری بازسازی و اجرا شود.
پارسایی بیان کرد:قرار بر این است که اداره شهرداری به باغ جهان نما انتقال یابد که البته اتفاق خوشایندی است چرا که رفت و آمدها بیشتر و آسیب ها کمتر می شود.
طرح بازسازی در مرحله عقد قرارداد است
محمدرضا زندیه، رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری شیراز نیز با تاکید بر مرمت و بازسازی این بنای تاریخی گفت: مرمت این عمارت طی دو مرحله اجرا می شود ،یعنی در ابتدا با تایید میراث فرهنگی و در مرحله بعد با عقدقرارداد میان شهرداری و میراث فرهنگی باشد.
وی افزود:طی برآوردی که توسط سازمان برای ترمیم و بازسازی این اثر ملی تهیه شده، طرح مرمت آن به تایید اداره کل میراث فرهنگی رسیده و هم اکنون در مرحله عقد قرارداد است.
زندیه بیان کرد:متاسفانه این عمارت چند سال رها و متروکه شده است اما طی بازدیدی که از این مجموعه صورت گرفته، تصمیم بر بهسازی آن است.
باغ جهان نما در دوره فرمانروایی آل مظفر و آل اینجو بسیار سرسبز و آباد بوده،این باغ همانند سه باغ ارم، دلگشا و تخت قراچه که از باغ های مشهور شیراز هستند، پیش از حمله تیمور گورکانی در نهایت آبادانی بوده است و ابن عربشاه مورخ دوره تیمور در عجایب المقدور این باغ را «زینت الدنیا» نامیده است.
در داخل باغ جهان نما عمارتی به شکل هشت ضلعی دیده می شود. این عمارت دارای چهار شاه نشین در چهار گوشه بناست و میان شاه نشین ها، اتاق های دو طبقه قرار دارند. این عمارت دارای نمای آجری است و در گذشته پنجره های چوبی داشته که توسط مالک خصوصی آن برداشته شده و به جای آن پنجره های آهنی نصب شده است.
این باغ از لحاظ اهمیت به گونه ای است که هم در دوره قاجار و هم در دوره زندیه بازسازی شد. البته این دوره ها تنها زمان هایی نبوده اند که این باغ ترمیم و بازسازی شده بلکه در دوره های دیگر هم دستی به سر و گوش این باغ به اصطلاح کشیده شده است. در حال حاضر در عمارت میانی باغ جهان نما شیراز یک موزه وجود دارد که در آن اشیای قدیمی همچون مدال های ضرب شده شاهان قاجاری، تفنگ های قدیمی، اوراق بهادار، برات و دسته چک و بسیاری از اشیای دیگر به نمایش گذاشته شده است.