اینجا جایی است که بیشتر شهروندان نیشابور با آن که هر روز از روی آن گذر می‌کنند هیچ گاه آن را نمی بینند و هنگامی که قدم زنان دست در دست یکدیگر یا با دوچرخه و ماشین از آنجا می گذرند هرگز گمان نمی‌برند درست زیرپایشان دنیای دیگری در جریان است.
شاید برای کسی زیاد جالب نباشد وقتی جوانی حدودا ۳۰ ساله به سرعت از نرده‌های کناری کانال منوچهری در حاشیه خیابان اصلی شهر به داخلی تونل فاضلاب می خزد و در تاریکی از نظرها محو می شود. معلوم نیست این تونل که حد فاصل کانال منوچهری را در دو سوی خیابان اصلی شهر به یکدیگر پیوند می دهد تا کنون مامن و پناهگاه شبانه چند نفر بوده است.
آن پایین اما دود آتشی که روشن شده به قدری غلیظ است که در تاریکی با نور چراغ قوه به زحمت می‌توان تا چند قدمی را دید. در کنار آتش یک پارچه کهنه که به جای زیرانداز استفاده می‌شود با مقداری ظرف غذای یک‌بار مصرف به چشم می‌خورد. پسر جوانی در حالی که به سرعت و با ترس مشغول جمع کردن بساطش است تند تند به سیگارش پک می‌زند. از او می‌پرسم آیا تنهاست یا افراد دیگری هم اینجا جمع می‌شوند؟ در پاسخ به آن طرف کانال اشاره می‌کند و می‌گوید: هرشب چند نفر دیگر آن طرف کانال جمع می‌شوند و شبها همان‌جا می‌خوابند.
از او می‌خواهم تا آن سوی تونل راهنمایم شود، برای نخستین بار عرض خیابان اصلی شهرم را از چند متر پایین‌تر طی می کنم.
در آن سو آتش نیمه خاموشی که شعله‌هایش رو به سردی گذاشته حکایت از کسانی دارد که به تازگی آنجا را ترک کرده‌اند. جوان معتاد می‌گوید: هر شب چند زن که زباله جمع می‌کنند به اینجا می‌آیند و می‌خوابند.
ماشین‌های جمع‌آوری زباله هر شب تا قبل از ساعت ۲ نیمه شب زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و قاعدتا این زباله‌گردها باید زودتر دست به کار شوند تا چیزی گیرشان بیاد. با این حدس که احتمالا تا ساعت ۱۱ نیمه شب بازخواهند گشت دوباره به آنجا سر می‌زنم اما اثری از زنان نیست و به جای آن پنج مرد تکیده در تاریکی کنار هم بدون ترس از کرونا مشغول استعمال مواد مخدر هستند.
برای جلب اعتمادشان ظرف غذایی را که همراه آورده‌ام به آنان می‌دهم.
در پاسخ به این سوال که چه چیزی مصرف می‌کنند جواب می‌دهند: هروئین، شیشه، هر چیزی که گیرمان بیاید.
می‌پرسم آیا تا به حال برای ترک اعتیاد اقدام کرده‌اند که یکی از آنها در پاسخ می‌گوید: فایده‌ای ندارد، وقتی که ترک می‌کنی و از کمپ بیرون می‌آیی کاری وجود ندارد و کسی هم حاضر نیست به یک معتاد که تازه ترک کرده اعتماد کند.
یکی دیگر می‌گوید خرج اعتیادش را از راه زباله‌گردی و فروش آنها به ضایعات فروشی‌ها تامین می‌کند و از این راه ماهی یک تا ۲ میلیون تومان درآمد دارد.
از آنها می‌پرسم چرا خانه‌ای اجاره نمی‌کنید تا مجبور نباشید شب را در سرما اینجا سرکنید؟ در پاسخ می‌گویند برای افراد مجرد خانه به سختی پیدا می‌شود و کسی خانه‌اش را به یک مجرد که سابقه اعتیاد هم دارد اجاره نمی‌دهد.
بنا به اظهارات این افراد یک مادر و دختر هم شبها در پارک کوروش می‌خوابند که با مراجعه به آنجا اثری از آنان پیدا نکردم.
باری کارتن خوابی زخمی ناسور بر سیمای شهر نیشابور نشانده است و حل این معضل اجتماعی تعامل و همکاری همه دستگاه‌ها، سازمانهای متولی و همچنین خیرین و شهروندان را می‌طلبد که این گزارش کوشیده است جلوه هایی از این زخم عفن زیر پوست شهر که بیشتر شبها و زیر پلها و کانالهای آب خود را نشان می دهد را به خوانندگانش نشان دهد.
برای کاهش آسیبهای اجتماعی ابتدا باید عوامل بروز آنها شناسایی شود
معاون استاندار و فرماندار ویژه نیشابور گفت: برای کاهش آسیبهای اجتماعی ابتدا باید علل و عوامل بروز آنها شناسایی شود و سپس بر اساس ماموریتهای ابلاغی هرکدام از دستگاههای اجرایی برای کاهش این آسیب‌ها، برنامه‌ها و اقدامات را عملیاتی کنند.
علیرضا قامتی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: یکی از آسیب‌هایی که امروز متوجه شهرستان نیشابور است وجود معتادان متجاهر در سطح شهر است که برای مدیریت و ساماندهی آنان نباید از ظرفیت و توان تشکل‌های مردم نهاد و خیرین غفلت کرد.
وی اضافه کرد: درهمین راستا با اخذ موافقت استانی برای ایجاد کمپ ماده ۱۶ در نیشابور با استفاده از یارانه دولتی، بخش خصوصی صاحب صلاحیت مکانی را معرفی کرده که برای بررسی به اداره کل بهزیستی استان ارجاع شده است و امیدواریم هرچه زودتر به بهره‌برداری برسد.
حدود ۴۰۰ کارتن‌خواب در نیشابور شناسایی شده است
رییس اداره بهزیستی نیشابور با اشاره به این که آمار دقیقی از تعداد معتادان کارتن‌خواب در نیشابور وجود ندارد گفت: در حال حاضر حدود ۴۰۰ نفر کارتن‌خواب در نیشابور شناسایی شده‌اند که ۹۹ درصد این اشخاص معتاد بوده و افرادی هستند که به حاشیه رانده شده‌اند و اگر هم نباشند در مدت زمان کوتاهی به دام مواد مخدر می‌افتند البته در بین همین افراد نوع مصرف و مدت مصرف متفاوت است.
علی صدر در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: این افراد اگر اعتیاد نداشته باشند هرچه قدر هم که بهره هوشی پایینی داشته باشند باز هم می‌توانند حداقل کارتن‌خواب نشوند و به فلاکت نیفتند و کارتن‌خوابی آخرین راهی است که برایشان باقی می‌ماند زیرا نمی‌توانند تصمیمات درستی بگیرند و اقدام موثری در زندگیشان انجام بدهند.
وی با بیان این که جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها بر عهده بهزیستی نیست اضافه کرد: در حال حاضر یک مرکز کاهش گذری آسیب به نام "ناجیان زندگی" در نیشابور فعال است که روزانه از ساعت ۶ تا ۱۹ به معتادان، کارتن‌خواب‌ها و افراد بی‌خانمان خدماتی ارایه می کند که شامل یک وعده غذای گرم، وسایل بهداشتی و امکان استحمام است اما نگهداری شبانه این افراد بر عهده بهزیستی نیست.
رییس اداره بهزیستی نیشابور گفت: این افراد معمولا شبها در گرمخانه‌هایی که توسط شهرداری آماده و تجهیز شده پذیرش و اسکان داده می‌شوند و روزها هم معمولا دوباره به جمع‌آوری ضایعات و زباله‌گردی می‌پردازند.
صدر افزود: برای ترک اعتیاد معتادان ۲ نوع کمپ وجود دارد یک نوع کمپ ماده ۱۵ که خانواده‌ها، بستگان و آشنایانشان را که گرفتار اعتیاد شده‌اند در این کمپ‌ها بستری می‌کنند و این کمپ‌ها جای کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر نیست و این گونه افراد به کمپ ماده ۱۶ یا کمپ اجباری معرفی می‌شوند.
وی اضافه کرد: از پارسال صدور مجوز کمپ ماده ۱۶ به بهزیستی واگذار شده است ولی پیش از آن زیر نظر نیروی انتظامی و فقط در کلان‌شهرها بود و تامین هزینه‌های آن هم توسط وزارت کشور و شهرداریها انجام می‌شود.
رییس اداره بهزیستی نیشابور گفت: در استان خراسان رضوی تعدادی کمپ ماده ۱۶ در مشهد فعالیت دارند که پس از واگذاری مجوز آنها به بهزیستی یکی در سبزوار راه‌اندازی شده و برای نیشابور هم موافقت اصولی آن در کنار کمپ‌های ماده ۱۵ صادر شده زیرا مجوز آن جدا نیست بدین صورت که مجوز یک کمپ ماده ۱۶ به صورت متمم به یکی از مجوزهای کمپ ماده ۱۵ هم داده می‌شود.
صدر افزود: در نیشابور ۱۲ کمپ ماده ۱۵ وجود دارد که از این تعداد، چهار کمپ یا به دلیل مشکلات مالی ناشی از شیوع کرونا و یا به علت نداشتن شرایط استاندارد ناچار به تعطیلی موقت شده‌اند و تنها کمپ ترک اعتیاد بانوان در نیشابور هم به خاطر همین مشکلات بنا به تقاضای مسوول آن تعطیل شده است و در حال حاضر برای راه‌اندازی مجدد کمپ بانوان در نیشابور ۲ نفر دیگر معرفی شده‌اند.
وی ادامه داد: در مرکز ماده ۱۶ با حکم دادستانی و تشخیص مقام قضایی امکان پذیرش افراد کارتن‌خواب و معتادان متجاهر وجود دارد تا دوره درمانشان را در این مراکز بگذرانند و هزینه آن هم از طریق وزارت کشور، بهزیستی، شهرداری و خیریه‌ها تامین می‌شود.
رییس اداره بهزیستی نیشابور گفت: هزینه ماهیانه نگهداری یک شخص معتاد در کمپ ماده ۱۶ افزون بر ۱۵ میلیون ریال است و این‌کمپ‌ها توسط بخش خصوصی ایجاد می‌شود اما تا زمان راه‌اندازی کمپ ماده ۱۶ در نیشابور به افراد کارتن‌خواب و فاقد مکان مانند برخی از زندانیان که به خاطر شرایط کرونا آزاد شده اند و دارای جا و مکانی نیستند شبها در گرمخانه ها جا داده می شود و روزها هم بهزیستی به آنها خدمات می دهد.
ظرفیت گرمخانه شهرداری نیشابور افزایش می‌یابد
شهردار نیشابور هم گفت: گرمخانه شهرداری نیشابور در حاشیه جاده نیشابور به کاشمر قرار دارد و با توجه به فاصله آن از شهر و محدودیت‌های کرونایی یک باب منزل در داخل شهر از سوی یکی از اعضای شورای شهر تا عید برای این‌منظور در اختیار شهرداری قرار گرفته که با آماده‌سازی و تجهیز آن ظرفیت پذیرش گرمخانه‌های نیشابور به ۱۵ نفر افزایش می‌یابد.
علی نجفی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: برای تجهیز و آماده سازی گرمخانه جدید حدود ۳۰۰ میلیون ریال اعتبار نیاز است و در این گرمخانه‌ها معتادان‌متجاهر و همچنین افرادی که دارای مکان و سرپناهی نیستند پذیرش می‌شوند و یک وعده غذای گرم در اختیارشان قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به این که اکثر کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر، زباله‌گردی می‌کنند ادامه داد: درحال حاضر بالغ بر ۸۰ مرکز خرید ضایعات در سطح شهر نیشابور وجود دارد که ضایعات جمع‌آوری شده را از این زباله‌گردها خریداری می‌کنند.
شهردار نیشابور گفت: طرح انتقال این مراکز به خارج از محدوده شهری در دستور کار قرار دارد چون فرد زباله‌گرد در مسیر انتقال زباله، مقدار زیادی آلودگی را نشر می‌دهد.
نجفی افزود: شهرداریها با توجه به شرایط اقتصادی برای تامین منابع مالی دچار مشکل جدی و نیازمند حمایت‌های دولتی هستند اما متاسفانه می‌دانیم کمکی به ما نخواهد شد.
وی اضافه کرد: کارتن خوابی پدیده‌ای است که از گذشته وجود داشته ولی حتی خوابیدن یک نفر در زیر پلها و حاشیه خیابان‌ها قابل قبول نیست و با توجه به این که اکثر این افراد دچار اعتیاد به مواد مخدر هستند این گرمخانه‌ها راه‌حل موقت است.
ظرفیت کمپ های اجباری مشهد برای شهرستان ها محدود است
فرمانده نیروی انتظامی نیشابور هم گفت: نیشابور فاقد کمپ ماده ۱۶ است و به همین خاطر معتادان متجاهری که از سطح شهر جمع آوری می شوند به کمپ‌های اجباری مشهد فرستاده می‌شوند البته سهمیه نیشابور در این حوزه محدود است.
سرهنگ حسین دهقان‌پور افزود: به تازگی با پیگیری‌های دادستان حدود ۲۰ نفر سهمیه برای نیشابور در این کمپ‌ها اختصاص یافته است و از ابتدای امسال هم افزون بر ۱۰۰ معتاد متجاهر و کارتن خواب از سطح شهر نیشابور توسط ماموران نیروی انتظامی شناسایی و جمع‌آوری شده اند.
وی ادامه داد: طرح‌های نیروی انتظامی در قالب جمع‌آوری معتادان متجاهر یا خرده‌فروشان مواد مخدر اجرا می‌گردد و کارتن‌خواب‌ها هم که در قالب این طرح گنجانده می‌شوند توسط نیروی انتظامی جمع‌آوری می‌شوند و این اشخاص چون هزینه‌ای برای بستری در کمپ‌های ترک اعتیاد ندارند و خانواده‌هایشان نیز قادر به پرداخت این هزینه‌ها نیستند به کمپ‌های ماده ۱۶ فرستاده می‌شوند و در این کمپ‌ها دارو، پزشک و روانشناس به صورت رایگان در اختیار بیماران قرار می‌گیرد.
فرمانده نیروی انتظامی نیشابور گفت: به دلیل نبود کمپ ماده ۱۶ در نیشابور معتادان متجاهر و افراد ولگردی که از سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند با هماهنگی مقام قضایی در نهایت ۲۴ ساعت برای پیشگیری از وقوع جرم تحت نظر هستند و اگر سهمیه‌مان در کمپ ماده ۱۶ مشهد پر شده باشد حتی برای یک نفر هم نمی‌توانیم پذیرش بگیریم.
دهقان پور افزود: جمع‌آوری این افراد از سطح شهر کار آسانی است اما به نوعی می‌توان گفت کار بیهوده‌ای است و فقط یک مُسَکن موقتی است، باید در مقصدی که برای آنها در نظر گرفته شده پس از آنکه بهبود پیدا کردند بازاجتماعی شوند به نحوی که در بازگشت از جامعه طرد نشوند و این نیازمند یک کار زیربنایی و آموزش و اطلاع‌رسانی همگانی است.
مواد صنعتی وضعیت اعتیاد را وخیم تر کرده است
یک متخصص روانشناسی هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: نگاهی کوتاه به وضعیت اعتیاد و بررسی آمارهای مربوط به آن نشان می دهد که وخامت اوضاع اعتیاد در کشور ایران در دههی اخیر با ورود مواد صنعتی جدید دو چندان شده است.
دکتر الهام قاجاری افزود: اگر تا یک دهه پیش نگران گسترش این معضل اجتماعی بودیم امروزه نگران آسیبهای همراه با آن همچون بی خانمانی، کارتن‌خوابی و انواع بیماریهای عفونی مثل ایدز و هپاتیت نیز هستیم.
وی ادامه داد: اعتیاد یک فرایند چند ساله است که فرد معتاد در هر مرحله رفتارهای متفاوتی نشان می‌دهد، فردی که به تازگی شروع به مصرف کرده لذت بسیاری تجربه می‌کند و در نوعی ماه عسل با رفتارهای اعتیادی است اما این ماه عسل خیلی طول نمی‌کشد و رفته رفته مصرف مواد سنگین تر و دفعات استعمال، بیشتر می شود.
این روانشناس گفت:کم کم حال فرد معتاد به خوبی اوایل مصرف نیست ولی عملکرد زندگی هنوز افول نکرده است بنابراین فرد، هنوز تصمیم به توقف ندارد، در مرحلهی بعد اما اعتیاد دیگر لذت بخش نیست و باعث سرخوشی فرد نمی شود و در این مرحله عملکرد فرد معتاد بسیار آسیب می‌بیند و به اصطلاح فرد به انتهای خط می رسد.
قاجاری افزود: در این مرحله فرد معتاد تا حد کارتن خوابی پیش می رود، افکار ناامیدی و خودکشی دارد، از طرف خانواده و تمام افراد جامعه طرد می شود و در این مرحله می بینیم که معتاد حتی با پای خود برای ترک به کلینیک‌های ترک اعتیاد مراجعه می‌کند اما در حقیقت اگر در مساله اعتیاد، عود و بازگشت مجدد نبود حل مشکل اعتیاد خیلی راحت بود.
وی ادامه داد: اساس طب اعتیاد امروزه به این می پردازد که چرا بعد از مدتی که تغییر صورت گرفت و فرد مصرف مواد را رها کرد دوباره همه چیز شروع می شود و مراحل یکی پس از دیگری طی می شوند با این تفاوت که مرحله ماه عسل تنها یک نیم روز است و پس از یکی دو روز فرد ناباورانه و سریع دوباره به مرحله وخیم اعتیاد می رسد.
او اضافه کرد: استمرار علائم محرومیت پس از ترک، دل پیچه، اسهال، لرز از دلایل شایع عود و بازگشت مجدد بوده و تحقیقات نشان می‌دهد وسوسه از عوامل مهم برگشت بوده است.
آسیبهای زنان معتاد جدی تر است
در حوزه اعتیاد، آسیبهای زنان جدی‌تر است زیرا مردان معتاد را جامعه پذیرفته اما زنان معتاد از خانواده و جامعه طرد می‌شوند که همین امر آسیبهای وارده به این قشر و جامعه را افزایش می دهد.
خانم ن. ش ۳۸ ساله و دارای یک فرزند به خبرنگار ایرنا گفت: تا کنون چندین‌بار ترک کرده‌ام ولی هر بار پس از بیرون آمدن از کمپ دوباره به دام اعتیاد افتاده‌ام.
وی افزود: مادرم توزیع کننده مواد مخدر است و شوهرم به خاطر اعتیاد از من جدا شده است و من هم هر بار پس از بیرون آمدن از کمپ به خاطر این که مکانی ندارم یا باید به خانه مادرم برگردم یا در کنار خیابان بخوابم.
لیلا زن ۳۲ ساله زباله‌گردی که معتاد و دارای یک دختر هشت ساله است هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: شوهرم من را با فرزندم رها کرده و مدتی هم جایی برای سکونت نداشتیم و کاری هم نمی‌توانستم پیدا کنم.
وی افزود: خانواده‌ام در روستا زندگی می‌کنند و وضعیت اقتصادی خوبی ندارند به همین خاطر نمی‌توانم پیش آنها برگردم.
او ادامه داد: تنها کاری که می‌توانم انجام دهم همین است که از بین زباله‌ها بتوانم پولی به دست بیاورم البته مراکز خرید پسماند، ضایعات را از ما ارزان‌تر می‌خرند.
براساس مشاهدات خبرنگار ایرنا در نیشابور در بین کارتن خواب ها زنانی هم دیده می شوند که با مشکل تامین محل خواب رو به رو هستند و با توجه به فرا رسیدن فصل سرما باید به فکر اقدامات سریع و جدی برای ساماندهی وضعیت این بخش از کارتن‌خواب‌ها بود.
رهایی یافتگان از اعتیاد
در این بین افرادی هم هستند که با موفقیت توانسته‌اند از دام اعتیاد رهایی یافته به جامعه بازگردند.
مسوول مرکز ساماندهی و نگهداری موقت متکدیان نیشابور در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: خانمی به نام ز. م را که به کمپ ترک اعتیاد فرستاده بودیم پس از بهبودی توانست دوباره به زندگی‌اش سروسامان بدهد و حتی فردی دیگری به نام قاسم که ۱۴ سال در زیر پلها می‌خوابید الان بیشتر از یک سال است که ترک کرده و در حال حاضر در یک مرکز ضایعاتی مشغول به کار است.
حمید عابدی افزود: در بین کارتن‌خواب‌ها و معتادان‌متجاهر افرادی هم هستند که با حیله و فریب احساسات شهروندان را برمی‌انگیزند مثلا فردی را داشتیم که وانمود می‌کرد یک پا ندارد و یا زنی که یک بالش را در زیر چادرش به جای بچه گرفته بود تا بدین ترتیب از مردم تقاضای کمک کند.
وی با گلایه از عدم‌همکاری شهروندان ادامه داد: چند شب قبل که برای جمع‌آوری تعدادی از معتادان کارتن‌خواب در کنار پمپ بنزین صحرانورد نیشابور اقدام کردم با چوب به من حمله‌ور شدند و متاسفانه شهروندان هم به دلیل نداشتن آگاهی لازم با ما همکاری نمی‌کنند.
مسوول مرکز ساماندهی و نگهداری موقت متکدیان نیشابور گفت: این افراد که تبعه ایران نیستند بنا به دستور دادستان سابق باید به فریمان اعزام می‌شدند که پیگیری نشد و از ما هم به تنهایی کاری ساخته نیست.
به نظر می رسد ایجاد کمپ ماده ۱۶ و آگاه‌سازی شهروندان برای آموزش نحوه مواجهه با کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر و همچنین جلب همکاری خیرین و تقویت سازمانهای مردم نهاد مرتبط و خیریه های فعال در این زمینه ضروری است.
مرکز شهرستان ۴۰۰ هزار نفری نیشابور در ۱۲۷کیلومتری غرب مشهد قرار دارد.