خراسان رضوی در شمال شرق کشور به عنوان چهارمین استان پهناور ایران هفت درصد از خاک کشور را در اختیار دارد، بیشترین مرز مشترک خراسان رضوی با ترکمنستان به میزان ۵۳۱ کیلومتر و افغانستان به میزان ۳۰۲ کیلومتر است و مجموع مرزهای مشترک زمینی آن به ۸۳۳ کیلومتر می‌رسد.
کشورهای آسیای میانه سهم بسیار در کالاهای صادراتی خراسان رضوی دارند و کشورهای افغانستان و ترکمنستان شاهراه‌های ورود این استان به آن کشورها می‌باشند لذا انسداد هر یک از این دو مسیر تاثیر قابل توجهی بر میزان صادرات از خراسان رضوی دارد، همان اتفاقی که در ایام شیوع کرونا رخ داد.
از اسفندماه سال گذشته کشور ترکمنستان برای جلوگیری از انتقال ویروس کرونا، مسیر زمینی و ریلی خود را به سوی همه کشورها از جمله ایران بست و این مشکل بزرگی برای دستیابی خراسان رضوی به بازارهای کشورهای آسیای میانه از طریق مرزهای سرخس، لطف آباد و باجگیران ایجاد کرد.
با این حال افغانستان محدودیتی در ورود کامیونهای صادراتی ایران به کشورش ایجاد نکرد و تجارت از طریق این کشور طبق روال سابق ادامه یافت، هرچند نقص زیرساختها در مرز در جریان عادی صادرات از این مرز بی تاثیر نبود.
محدودیتهای ترکمنستان و تاثیر آن بر صادرات
عمده ترین کالاهای صادراتی از خراسان رضوی زعفران، پسته، مقاطع فلزی و مصالح ساختمانی است و سهم افغانستان و ترکمنستان و عراق و برخی کشورهای آسیای میانه از این کالاها زیاد است.
رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: امسال تجارت در کل جهان متاثر از شیوع کرونا و لزوم قطع ارتباطات بود و این شرایط کاهش میزان صادرات را نه تنها در خراسان رضوی بلکه در کل جهان رقم زد.
محمدعلی امیرفخریان افزود: در هشت ماه امسال یک میلیون و ۷۰۸ هزار تن کالا به ارزش ۸۷۳ میلیون دلار از این استان صادر شد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزن ۲۷ درصد و از نظر ارزش ۲۲ درصد کاهش داشته است.
وی ادامه داد: ترکمنستان دروازه ورود به کشورهای آسیای میانه و اوراسیا است و شیوع ویروس کرونا باعث شد دولت ترکمنستان محدودیتهایی را در ورود کالا به کشورش اعمال کند، این محدودیت، اتخاذ مسیرهای جایگزین را برای صادرات کالا از خراسان رضوی در پی داشت که از جمله این مسیرها، استفاده از مسیر کشور افغانستان و بندر امیرآباد و گمرک آن منطقه در استان مازندران بود.
رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: براساس شرایط ناشی از شیوع کرونا، پیش بینی‌ها در ابتدای سال حاکی از کاهش ۲۰ درصدی در صادرات کالا از استان خراسان رضوی بود که تاکنون این میزان کاهش به دلیل ایجاد مسیرهای جایگزین برای صادرات کالا از استان به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است.
وی افزود: دلیل دیگر کاهش صادرات از این استان در هشت ماه امسال استفاده از مسیرهای جایگزین بویژه بندر امیرآباد در استان مازندران است زیرا کالاهای خراسان رضوی که از گمرک مازندران صادر می‌شوند، جزو آمار خروجی گمرکات آن استان به شمار رفته و در آمار صادرات خراسان رضوی قرار نمی‌گیرند.
جابه‌جایی‌ها در درجه بندی مقاصد صادراتی
امیرفخریان با اشاره به ۱۲ کشور به عنوان مقاصد مهم کالاهای صادراتی خراسان رضوی ادامه داد: در ایام شیوع کرونا هیچ کدام از کشورهای مقصد صادراتی استان حذف نشدند و فقط در جدول کشورهای مقصد صادراتی استان جابه‌جا گشتند به طوری که ترکمنستان که شریک دوم تجاری استان بود به رده چهارم تنزل یافت و عراق به شریک سوم تجاری استان مبدل شد.
وی گفت: در مجموع این استان با ۶۸ کشور جهان مراوده تجاری دارد که امسال با وجود شیوع کرونا مراودات تجاری با کشورهای ارمنستان، کویت، هلند، عمان و چین افزایش یافته است.
رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با اشاره به زعفران به عنوان نخستین کالای صادراتی خراسان رضوی افزود: در هشت ماه امسال صادرات زعفران از این استان نسبت به مدت مشابه پارسال از نظر وزن ۳۱ درصد افزایش یافت اما از نظر ارزشی با ۱۵ درصد کاهش مواجه شد که کاهش صادرات زعفران مربوط به بسته بندی‌های ۱۰ تا ۳۰ گرم آن است.
وی ادامه داد: مقصد صادراتی زعفران خراسان رضوی، کشورهای جنوب شرقی آسیا، اروپایی و امارات متحده عربی است و محدودیتهای مرزی از سوی ترکمنستان تاثیری در این بخش نداشته اما دلیل کاهش صادرات زعفران از نظر ارزش اصلاح ارزشگذاری نرخ گمرکی و کاهش این نرخ است.
امیرفخریان گفت: در این مدت صادرات کالاهایی مانند رب گوجه فرنگی، انواع کف پوشها، گوشت مرغ، سیب زمینی، کیسه‌های پلی اتیلنی، محصولات صنایع تبدیلی مانند انواع نان، سیمان و پوشاک از خراسان رضوی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل افزایش یافت.
وی افزود: در مقابل طی هشت ماه امسال صادرات سیب تازه، مصنوعات آهنی، صنایع رنگرزی از خراسان رضوی کاهش یافت که این کاهش به دلیل محدودیتهای اعمال شده مرزی از سوی کشور ترکمنستان بود زیرا مقصد اصلی این کالاهای صادراتی کشورهای آسیای میانه بودند.
رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه داد: این کاهش اغلب متاثر از محدودیتهای مرزی اعمال شده توسط ترکمنستان برای ترانزیت کالا از مسیر این کشور به کشورهای آسیای میانه است.
بازدارنده‌های روال جاری صادرات کالا
رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی نیز در تشریح وضعیت صادرات کالا از این استان طی سال جاری گفت: امسال صادرات کالا به دلیل تشدید تحریمها و شیوع کرونا با چند وضعیت بازدارنده مواجه شد که شماری از بازارهای صادراتی استان از جمله ترکمنستان را تعطیل یا دچار محدودیت کرد.
محمدحسین روشنک افزود: از سوی دیگر فضاسازی یا جوسازی علیه صادرکنندگان اتفاق ناخوشایند دیگری بود که بر وضعیت صادرات استان تاثیر گذاشت زیرا برخی افراد در لباس صادرکننده با استفاده از کارتهای بازرگانی اجاره‌ای یا حتی بدون کارت، کالا صادر کردند و ارز حاصل از آن را به کشور بازنگرداندند و این موضوع باعث نگرشهای منفی و جوسازیها نسبت به کل صادرات کشور شد.
وی ادامه داد: به دلیل بازگشت نکردن ارز حاصل از صادرات، بخشنامه‌های بانک مرکزی نیز بر صادرات استان اثر منفی گذاشت و صادرات کالا را از خراسان رضوی تحت تاثیر قرار داد.
رییس اتحادیه صادرکنندگان و واردکنندگان خراسان رضوی گفت: با وجود همه محدودیتهایی که از داخل و خارج از کشور برای بخش صادرات استان بوجود آمد، امیدواریم با پیگیری سفیران جمهوری اسلامی ایران در کشورهای همسایه خراسان رضوی و آسیای میانه، بازارهای نزدیک به این استان فعالتر شوند و تا پایان سال شرایط بهتری در صادرات برای استان فراهم شود.
وی افزود: از سوی دیگر مشکلات چندین ساله مربوط به زیرساختهای صادراتی در خراسان رضوی بویژه کمبود واگن برای صادرات ریلی از طریق مرز ترکمنستان در داخل استان قابل حل نیست و نیاز به اتخاذ تصمیماتی در مرکز دارد که در صورت پیگیری از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت می‌توان امید به حل این مشکلات و رسیدن به هدف صادراتی تا پایان سال داشت.
روشنک ادامه داد: به دلیل شرایط شیوع کرونا و تحریمها، هدفگذاری صادراتی استان از ابتدای امسال تاکنون چندین نوبت توسط نهادهای دولتی با مشارک بخش خصوصی تغییر کرد اما در نهایت هدف استان رسیدن به سرانه ۵۰۰ دلار صادرات در سال نسبت به جمعیت خراسان رضوی است.
وی گفت: هدف دیگر استان در صادرات، ارتقای کیفیت آن و صادرات کالاهایی بود که ارز کمترین مداخله را در آن داشته باشد و بتوان از طریق تهاتر کالا یا با کمترین مصرف ارزی آن را صادر کرد، همچنین صادرات متناسب با توان اقتصاد مردمی انجام گیرد و مشکلی برای میزان مصرف داخلی ایجاد نکند.
مداخله در صادرات، عامل نابودی
رییس اتحادیه صادرکنندگان و واردکنندگان خراسان رضوی با بیان اینکه هر نوع دستکاری در ساختارها و اقتصاد باعث بروز مشکل می‌شود، افزود: بازار فقط فضای رقابت است و هیچ چیز جز رقابت نمی‌تواند در آن تصمیم گیرنده باشد لذا هر گونه مداخله در روال عادی بازار همه چیز را نابود می‌کند.
وی ادامه داد: به عنوان مثال اینکه چگونه و چطور زعفران خرید و فروش شود، بازار آن را برهم می‌زند لذا دولت باید ارز حاصل از صادرات زعفران و پسته و داروهای گیاهی از خراسان رضوی را مرغوبترین ارز بداند و با آن ارز اجازه واردات خودرو، تلفن همراه و اجناس لوکس را بدهد تا سود آن به بخش صادرات برسد.
روشنک گفت: صادرکننده تاجر است، اگر گران بخرد، گران هم می فروشد، حال اگر فردی در این حوزه دخالت کند و به صورت مصنوعی قیمت را افزایش یا کاهش دهد، راه به جایی نمی‌برد.
وی افزود: دولت باید مداخله خود در تعیین نرخ برای کالاهای صادرات بخش خصوصی را به حداقل برساند و این مداخله باید در صنایع و کالاهایی مانند خودرو و قطعه انجام گیرد که مسوولیت آنها با دولت است.
رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: صادرات کالا از این استان به افغانستان و کشورهای آسیای میانه اغلب کالاهایی است که تولید آنها اشتغالزایی بسیار و مصرف ارز کمتری دارند لذا تقویت فعالیت صادرکنندگان در آن بازارها باعث رونق صادرات می‌شود.