روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ (حدود چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد همان سال) بود که سه دانشجو با نام های مصطفی بزرگ‌نیا ، احمد قندچی و آذر شریعت‌رضوی به دیدار رسمی ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهوری وقت آمریکا و همچنین از سرگیری روابط ایران با بریتانیا اعتراض کردند و هنگام اعتراض در دانشگاه تهران به شهادت رسیدند.
تا پیش از این هرساله دانشگاه ها در روز ۱۶ آذر برنامه های متنوعی اعم از مناظره های سیاسی، برنامه های فرهنگی برگزاری کارگاه و همایش های زیادی داشتند و رییس جمهوری نیز در مراسمی که به مناسبت روز دانشجو برگزار می شد حضور پیدا می کرد.
امسال، اولین سالی است که به دلیل پاندمی ویروس کرونا فعالیت های دانشگاه ها مجازی برگزار می شود و به دنبال آن مراسم های روز ۱۶ آذر نیز مجازی برگزار می شود و این امر را وزارت علوم طی بخشنامه ای به دانشگاه ها اعلام کرده است.
همچنین با وجود اینکه شواهد نشان می دهد که دانشجویان به دلیل اینکه از فضای دانشگاه دور مانده اند و این گروه از فعالیت ها کاهش یافته است اما دانشگاه ها و تشکل ها برنامه هایی را به صورت وبینار در فضای مجازی در نظر گرفته اند که به آنها اشاره می شود.
هیچ دانشجویی در دانشگاه علامه به دلیل فعالیت سیاسی اخراج نشده است
حسین سلیمی رییس دانشگاه علامه طباطبایی در خصوص برنامه های ۱۶ آذر این دانشگاه به ایرنا گفت: هیچ دانشجویی در این دانشگاه به دلیل فعالیت سیاسی اخراج نشده و پرونده سیاسی ندارد.
وی ادامه داد: در سال های اخیر پرونده ای که در خصوص فعالیت سیاسی دانشجویان باشد به کمیته انضباطی ارسال نشده است و ۹۰ درصد پرونده انضباطی دانشجویان آموزشی بوده و عمدتا مربوط به تقلب ها بوده است.
رییس دانشگاه علامه با بیان اینکه در سال های اخیر فعالیت سیاسی دانشجویان آزادانه تر انجام می شود، اظهار داشت: برخی از پرونده های کمیته انضباطی دانشجویان نیز مرتبط به شکایت افراد از همدیگر است مثلاً استادی از دانشجو و دانشجویی از کارمند و یا برعکس شکایت می‌کند.
سلیمی اظهار داشت: مراسم ۱۶ آذر امسال زمان رونمایی از یک الگوی جدید کنشگری سیاسی و اجتماعی دانشجویان است که بخشی از آن طبیعتا در فضای مجازی اتفاق می‌افتد و بخشی نیز در فضای واقعی و حضوری، همچنین دانشجویان می توانند با مسائل اساسی که کشور با آن مواجه است رو به رو شوند و ما نیز به سهم خود حاضریم با دانشجویان همراهی کنیم تا هم دانشجویان در محیط بازتری راحت تر صحبت کنند.
وی ادامه داد: ما با دانشجویان همراهی لازم را خواهیم داشت تا دانشجویان ۱۶ آذر را فرصتی بدانند برای این که رو در روی مسوولان و شخصیت‌های تاثیرگذار در جامعه قرار بگیرند و دیدگاه‌های خود را مطرح کنند و اگر نقدی دارند مطرح و پاسخ‌های آنها را نیز بشوند.
رییس دانشگاه علامه طباطبایی همچنین تصریح کرد: برخی تصور می‌کنند ۱۶ آذر زمان بیان حرف هایی است که در روزهای دیگر نمی توانند آنها را بیان کنند. در حالی که اگر ما بخواهیم نقد سازنده و تاثیرگذار داشته باشیم در همه زمان‌ها می‌توانیم آن را انجام دهیم و نقطه اوج آن در ۱۶ آذر اتفاق بیفتد. بنابراین اگر نوعی تعامل مثبت بین مسوولان و کنشگران اجتماعی به وجود بیاید. شاید امسال بتوانیم الگوی جدیدی از کنشگری با وجود محدودیت‌های فعلی داشته باشیم که در مقایسه با سال‌های گذشته تاثیرگذارتر باشد.
مسوولان دانشجویان را به سمت فعالیت‌های فوق آموزشی هدایت کنند
همچنین احمد معتمدی رییس دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز در خصوص فعالیت های روز دانشجو تصریح کرد: با همه مسائلی که در گذشته در این دانشگاه وجود داشت گذشت دانشجویی نداریم که در زندان باشد و فقط یک مورد از دانشجویان به دلیل مسائل بیرون از دانشگاه در زندان است.
وی ادامه داد: سعی شده ارتباط خوبی بین دانشگاه و نهادهای نظارتی و دانشجوویان در خصوص فعالیت آنها به وجود بیاید زیرا فعالیت های فوق برنامه موجب کارایی بیشتر دانشجو می شود.
معتمدی در ادامه افزود: در برخی مواقع نا هنجاری هایی ایجاد می شود که در شان دانشگاه و دانشجو نیست و مشکلاتی را ایجاد می کند اما ما همیشه با دستگاه ها و مسوولین در این خصوص صحبت کرده ایم تا در مواجهه با چنین دانشجویانی به شرایط دانشجویان اعم از سن و نارسایی هایی هم که در جامعه و دستگاه های اجرایی وجود دارد، توجه کنند. تا به حال نیز سعی شده تا این مسائل در دانشگاه رفع شود.
رییس دانشگاه امیر کبیر با بیان اینکه نقش مسوولان دانشگاهی در خصوص دانشجویان باید یک نقش هدایتی باشد و نه بازدارنده، عنوان کرد: این سیستم باعث شده تا در دانشگاه امیر کبیر تشکل ها با گرایش های مختلف مجوز فعالیت داشته باشند و جمعیت زیادی وارد فعالیت های دانشجویی شده اند.
وی تصریح کرد: مسوولان دانشگاه به گونه ای رفتار کرده اند که فعالیت های دانشجویی کاهش پیدا نکند و دانشجو با هر خط فکری به راحتی فعالیت کند زیرا دانشجو آرمان گرا و مطالبه گر است.
معتمدی با بیان اینکه برنامه های دانشگاه به مناسبت روز دانشجو مجازی است، اظهار داشت: امسال این مراسم تحت تأثیر شیوع کرونا قرار گرفته و طبعا برنامه های روز دانشجو نیز از این شرایط بی تأثیر نیست چرا که دانشجویان در دانشگاه حضور فیزیکی ندارند.
وی ادامه داد: از زمان ورود کرونا یکی از بخش هایی که در دانشگاه ها لطمه دید و تحت تأثیر قرار گرفت فعالیت های دانشجویان در حوزه فرهنگی، هنری، سیاسی و اجتماعی بود زیرا کار دانشجویی ماهیت تیمی دارد و در صورت جمع شدن آن ها فعالیت شان معنی پیدا می کند. بنابراین کرونا بر فعالیت های دانشجویی اثر بسیار منفی داشته است.
معتمدی تصریح کرد: یکی از محاسن شیوع کرونا این بوده که اساتید و دانشجویان با نحوه استفاده از فضای مجازی بیشتر آشنا شده اند به عنوان مثال می توان برنامه های فرهنگی را برای تعداد بیشتری از دانشجویان برگزار کرد. در حال حاضر نیز زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری لازم فراهم است.
راه اندازی تریبون آزاد مجازی برای دانشجویان
سعد الله نصیری قیداری رییس دانشگاه شهید بهشتی نیز اظهار داشت: ما آمادگی برگزاری مراسم روز دانشجو در فضای مجازی را داریم. در روز دانشجو معمولا دانشجویان تریبون آزاد می خواستند که بتوانند نظرات و انتقادات خود را مطرح کنند و امسال نیز سعی کرد ایم به دلیل شیوع ویروس کرونا در ۱۶ آذر این تریبون را در فضای مجازی قرار بدهیم.
وی با بیان اینکه تمام تلاش های ما به منظور رشد و تقویت دانشجویان صورت می گیرد، ادامه داد: باتوجه به شرایط جدید که با محدودیت رو به رو شده ایم، فعالیت ها در همه حوزه ها اعم از آموزش، فرهنگی، پژوهش، و سیاسی کاستی هایی دارد اما سعی می کنیم این کاستی ها به حداقل برسد.
تحریم‌ها و خروج نخبگان روی میز ۱۶ آذر دانشگاه خواجه نصیر
دانشگاه خواجه نصیر به مناسبت ۱۶ آذر در نظر دارد یک میزگرد دانشجویی با موضوع خروج نخبگان و همچنین نشست پرسش و پاسخ با یکی از نمایندگان مجلس درخصوص مصوبه لغو تحریم ها برگزار کند. همچنین حدود ۱۵۰ نفر در خوابگاه های دانشگاه خواجه نصیر اسکان دارند و برنامه های متنوعی از جمله مسابقه «کتابخوانی» و «عکس برتر» در نظر گرفته شده و به افراد برنده جوایزی تعلق خواهد گرفت.
همچنین بسیج دانشجویی دانشگاه خواجه نصیر در تدارک برگزاری یک مناظره دانشجویی تحت عنوان «کارنامه مردم سالاری و آنچه که باید باشد»، است و نماینده انجمن اسلامی، نماینده تشکل جامعه اسلامی و نماینده کانون ها در آن حضور دارند.
مقرر شده است تا مصاحبه ای با روح الله ایزدخواه نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در رابطه با مصوبه اخیر مجلس (اقدام راهبردی مجلس برای لغو تحریم ها) برگزار شود و آقای ایزد خواه در این نشست به سوالات دانشجویان پاسخ خواهد داد.
همچنین تشکل جامعه اسلامی دانشگاه در نظر دارد یک میزگرد دانشجویی را با موضوع «بررسی خروج نخبگان از کشور» برگزار کند چرا که در شرایط کنونی سیر خروج نخبگان و گرفتن پذیرش تحصیلی دانشجویان در مقاطع ارشد و دکتری در حال افزایش است.
خانه نشریات دانشگاه خواجه نصیر نیز قرار است جشنواره «واژه ۲» را برگزار کند و در آن نشریه برتر، نویسنده برتر، ویراستار و طراح هنری برتر انتخاب می شوند. اختتامیه این جشنواره ترم بعد و در اردیبهشت ۱۴۰۰ برگزار می شود.
برگزاری وبینار پرسش و پاسخ با فعالان فرهنگی توسط دانشگاه آزاد
یکی از برنامه‌های اصلی دانشگاه آزاد برای بزرگداشت روز ۱۶ آذر، جلسه اعضای تشکل‌های این دانشگاه با رئیس دانشگاه است که روز یکشنبه با حضور حدود ۲۰ نفر از اعضا و با رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی برگزار خواهد شد.
معاونت فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد نیز در تدارک برگزاری وبینار پرسش و پاسخ با فعالان فرهنگی و تشکل‌های سراسر کشور در یکشنبه شب و یا دوشنبه است.
از رؤسای واحدها و معاونان فرهنگی و اجتماعی هم خواسته شده است تا مشارکت فعال در نشست‌های مجازی با تشکل‌های دانشجویی و جلسات پرسش و پاسخ آنها، داشته باشند. از سوی دیگر گفتگوهای مستقیمی با برخی فعالان دانشجویی نیز به این مناسبت برنامه ریزی شده است.
پرسش و پاسخ دانشجویان شریف از نمایندگان مجلس
انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه صنعتی شریف به مناسبت روز دانشجو برنامه‌ای را با عنوان «وکلا در مقام پاسخ»، با حضور نمایندگان مجلس برگزار می کند. در این نشست سید احسان خاندوزی نایب رئیس کمیسیون اقتصادی، مالک شریعتی سخنگوی کمیسیون انرژی و روح الله ایزدخواه عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی حضور دارند و به سوالات دانشجویان پاسخ خواهند داد
همچین بسیج دانشجویی دانشگاه تهران نیز آئین بزرگداشت روز دانشجو را با حضور سعید جلیلی و سردار علی فدوی برگزار می کند.این مراسم ساعت ۱۴:۳۰ به‌صورت مجازی و از صفحه رسمی بسیج دانشجویی دانشگاه تهران پخش خواهد شد.
دانشگاه خوارزمی نیز، جلسه مجازی پرسش و پاسخ دانشجویان با هیات رئیسه دانشگاه را برگزار می‌کند. این گفتگو قرار است با موضوع «دولت جوان انقلابی علاج مشکلات کشور» روز یکشنبه ۱۶ آذر ساعت ۱۸:۳۰ به صورت مجازی برگزار شود.
جلسه مجازی پرسش و پاسخ دانشجویان با هیات رییسه دانشگاه خوارزمی نیز به مناسبت روز دانشجو، شنبه ۱۵ آذر ساعت ۲۰ الی ۲۲ برگزار خواهد شد.
محمدحسین ساعی رییس دانشگاه سوره روز یکشنبه ۱۶ آذرماه ۹۹ از ساعت ۱۵ تا ۱۷ به‌مناسبت روز دانشجو، گفت‌وگو با دانشجویان خواهد داشت.
هچنین دانشگاه علم و صنعت نیز مراسمی با حضور خسرو معتضد تاریخدان به مناسبت روز ۱۶ آذر برگزار می کند که در آن به نقش جنبش ها در حرکت های سیاسی و اجتماعی کشور، رابطه آرمانگرایی با استکبار ستیزی و دانشگاه قلب استقلال طلبی و عدالت خواهی پرداخته می شود.
تاریخچه روز دانشجو
روز ۱۴ آذر ۱۳۳۲ با ورود «دنیس رایت» کاردار جدید سفارت انگلیس به ایران دانشجویان دانشکده‌های حقوق و علوم سیاسی، دندانپزشکی، فنی، پزشکی و داروسازی در دانشکده‌های خود تظاهراتی علیه رژیم کودتا (۲۸ مرداد) و مقاصد آن بر پا کردند که در روز ۱۵ آذراین تظاهرات به‌خارج از دانشگاه کشیده شد و ماموران انتظامی در زد و خورد با دانشجویان، شماری را مجروح و گروهی را دستگیر کردند. مجموعه این رویدادها و اعتراضات پیگیر دانشجویان پس از کودتا، که یکی از مهم‌ترین قطب‌های متحرک و مخالف دولت را تشکیل می‌داد، رژیم را بر آن داشت که در آستانه ورود نیکسون معاون وقت رئیس‌جمهوری آمریکا به تهران، اقتدار خود را به آنها نشان دهد تا ورود نیکسون در کمال آرامش برگزار شود.
از این رو در یک اقدام کم سابقه در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲، نیروهای لشکر ۲ رزمی به دانشگاه تهران اعزام شدند. نوع واحد نظامی اعزامی به دانشگاه، شیوه‌های بهانه‌جویی و نوع عملکرد و حتی تشویق‌های بعدی مهاجمان به دانشگاه تهران از سوی ارتش و ارتقای درجه آنها از عواملی هستند که نشان‌دهنده قصد قبلی دولت برآمده از کودتا برای سرکوبی دانشجویان در آستانه ورود نیکسون بود.
دکتر مصطفی چمران که خود از دانشجویان دانشکده فنی بوده و در روز حادثه در کلاس حضور داشته در خاطرات خود این روز را این گونه توصیف می‌کند: صبح شانزده آذر هنگام ورود به دانشگاه، دانشجویان متوجه تجهیزات فوق‌العاده سربازان و اوضاع غیر عادی اطراف دانشگاه شده و وقوع حادثه‌ای را پیش‌بینی می‌کردند. دانشجویان حتی‌الامکان سعی می‌کردند که به هیچ‌وجه بهانه‌ای به دست بهانه‌جویان ندهند، از این رو دانشجویان با کمال خونسردی و احتیاط به کلاس رفتند و سربازان به راهنمایی عده‌ای کارآگاه به راه افتادند.....دکتر سیاسی(رئیس وقت دانشگاه تهران) اظهار داشت که اینجا سربازان جانباز هستند [ اشاره به سربازان ویژه فدایی شاه به نام دسته جانباز دارد] و از مقامات بالاتر دستور می‌گیرند و از این جهت من قادر نیستم کاری انجام دهم. سربازان به دانشکده‌ها حمله کردند و بدین ترتیب سه تن از دانشجویان به نام‌های «مهدی شریعت رضوی، احمد قندچی و مصطفی بزرگ‌نیا» به شهادت رسیدند و ۲۷ نفر دیگر دستگیر و عده زیادی مجروح شدند.
حادثه ۱۶ آذر ۱۳۳۲ به‌عنوان یک روز «مقاومت تاریخی» در تاریخ دانشگاه تهران ثبت شد. از آن پس همه ساله، دانشجویان دانشگاه تهران و دیگر دانشگاه‌های ایران مراسمی به یاد شهیدان آن روز بر پا کردند. تا آنکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی روز ۱۶آذر به‌عنوان «روز دانشجو» در تاریخ ایران گنجانده شد.