با گذشت بیش از ۳۰ سال از دفاع مقدس و ایستادگی شجاعانه بزرگ مردان ایران اسلامی، همچنان نام شهدا در جای جای این کشور زنده و پاینده است و هیچ گاه یاد و نام آن ها در تاریخ به فراموشی سپرده نمی شود.
چه بسیار جوانان رشید و صاحب علم و دانش که بر پیشانی شهادت بوسه زدند و جاودانه شدند. این شهدای دانشجو از میان سنگر علم و دانش و سنگر جنگ، دفاع از وطن را برگزیدند و حال نام و تصاویر شهدای دانشجو در پرتال جامع شهدای دانشجو وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بارگذاری شده تا جوانان این مرز و بوم بدانند که خاک ایران زمین را چه جوانانی حفظ کردند، جوانانی که می توانستند سنگر علم و دانش را انتخاب کنند و امروز نامشان در میان نخبگان و دانشمندان بدرخشد اما رفتند تا ما بمانیم و در امنیت کشورمان را آباد کنیم.
از میان سه هزار و 97 نفر از شهدای دانشجوی دوران دفاع مقدس، نام پنج دانشجوی خانم نیز دیده می شود که در بمباران هوایی به شهادت رسیدند و یک دانشجوی خانم در حین امدادرسانی به مجروحان به فیض شهادت رسید. این بانوان شهید در رشته های کارشناسی پرستاری، کارشناسی ادبیات عرب دانشگاه اصفهان، کاردانی تربیت بدنی مرکز تربیت معلم نسیبه، پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان، کارشناسی زبان فرانسه تربیت معلم تهران و کارشناسی ریاضی‌دانشگاه جندی‌شاپور اهواز (شهید چمران اهواز) دانشجو بوده‌اند.
دانشجویان شهید با رتبه تک رقمی
همچنین در میان دانشجویان شهید رتبه‌های برتر کنکور هم حضور داشتند. «محسن حاجی بابا» رتبه چهار پزشکی دانشگاه تهران، «محسن وزوایی» رتبه ۱ کنکور سراسری ۱۳۵۵ و دانشجوی شیمی دانشگاه صنعتی شریف، «محمود شهبازی دستجردی» رتبه ۱۷ کنکور سراسری ۱۳۵۶ و دانشجوی مهندسی صنایع دانشگاه تهران، «احمدرضا احدی» رتبه اول کنکور سراسری ۱۳۶۴ دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، «محمدحسین اوحدی» رتبه ۳ کنکور سراسری دانشجوی مهندسی ساختمان دانشگاه تهران و «مهران بلورچی» رتبه پنج کنکور سراسری ۱۳۶۳ دانشجوی مهندسی الکترونیک دانشگاه تهران، شهدای نمونه این دریای بیکران هستند.
دانشجویان شهید فرمانده
همچنین از میان حدود چهار هزار دانشجو، تعداد ۹۴ نفر با وجود سنی میان ۲۰ تا ۲۷ سال فرماندهی گردان، دسته و لشگر را برعهده داشتند. از میان شهدای دانشجوی دفاع مقدس که فرمانده بوده‌اند و در رشته‌های مختلف تحصیل می‌کرده‌اند، ۱۱ نفر از آنها در مقطع دکتری و عمده آنها در مقطع کارشناسی دانشجو بوده‌اند.
نمونه‌هایی از این دانشجویان فرمانده شهید می‌توان به «احمد آبانی آرانی» دانشجوی کارشناسی زمین‌شناسی دانشگاه کرمان فرمانده گروهان با ۲۳ سال سن،عباس محمد ورامینی دانشجوی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی رییس ستاد لشکر محمد رسول الله ص ، محسن وزوایی فرمانده گردان حبیب ، علی هاشمی فرمانده لشکر محمود شهبازی جانشین فرمانده لشکر، حسن باقری معاون اطلاعات، «احمد آتشدست» دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان فرمانده پدافند دشت فکه با ۲۲ سال سن، «منصور آخرت دوست» دانشجوی کارشناسی زیست شناسی دانشگاه ارومیه فرمانده گردان ثارالله با ۲۴ سال سن، «مسعود آخوندی» دانشجوی مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان فرمانده گردان با ۲۳ سال سن، «مصطفی آزادگان» دانشجوی مهندسی شیمی پلیمر دانشگاه صنعتی امیرکبیر فرمانده دسته و گروهان با ۲۰ سال سن اشاره کرد.
دانشجویان شهید هنرمند
همچنین از میان این دانشجویان شهید می‌توان به دو دانشجوی هنرمند نیزاشاره کرد. «امیرابوالفضل سپهری» دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مسئول دسته گردان ۱۵۴ که در عملیات والفجر پنج به شهادت رسید، عاشقی شاعر مسلک بود.
«آیت‌الله سیفی» نیز دانشجوی فیزیک هسته‌ای دانشگاه شهید بهشتی بود که در ۲۹ سالگی در شلمچه به شهادت رسید. این دانشجو در طول تحصیل در دانشگاه همواره دانشجویی ممتاز بود و دستی در هنر داشت. شهید آیت سیفی در ۲۶ دی ماه سال ۱۳۶۵ در عملیات کربلای ۵ و در جزیره بوارین و حین فیلمبرداری مستند ۳۵ میلی متری «کربلای پنج» به فیض رفیع شهادت نائل آمد و این فیلم مستند در ششمین جشنواره فیلم فجر عنوان بهترین مستند و لوح زرین این جشنواره را از آن خود کرد.
دانشجویان شهید دانشگاههای خارجی
۲۲ نفر این دانشجویان شهید مشغول به تحصیل در دانشگاههای خارج از کشور بودند که شوق دفاع از میهن و کیان کشور آنان را بر آن داشت که به کشور بازگردند و به فیض شهادت برسند.
این دانشجویان در کشورهای آلمان، انگلستان، آمریکا، ژاپن و ایتالیا و کانادا و در رشته‌هایی از جمله مهندسی تأسیسات، مهندسی مخابرات، زیست شناسی، مهندسی سیستم آنالیز، زبان انگلیسی، مهندسی مکانیک، مهندسی صنایع، مهندسی الکترونیک، پزشکی، مهندسی پتروشیمی، دندانپزشکی، جامعه‌شناسی، مهندسی کشاورزی تحصیل می‌کرده‌اند.
اما سهم دانشگاههای کشور از جمع تقریباً ۴ هزار دانشجوی شهید بسیار متفاوت است. در دهه ۶۰، نظام آموزش عالی به تازگی در حال شکل گرفتن بود و دانشگاههای بزرگ، دانشسرای معلمی و آموزشکده‌ها سهم مهمی در نظام آموزش عالی داشتند. دانشگاه آزاد اسلامی در اوایل شکل گیری بود و از همین رو تنوع دانشگاههای محل تحصیل این شهدای گرانقدر مبین همین موضوع است.
از جمع ۳ هزار و ۹۷ نفر شهدای دانشجو تعداد ۷۵ نفر در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل می‌کردند. ۷۸۰ نفر از میان این شهدای گرانقدر دانشجوی دانشسراها و مراکز تربیت معلم بودند. از میان این جمع ۱۳۲ شهید بزرگوار نیز دانشجوی مراکز فنی، دانشکده‌های فنی و آموزشکده‌های فنی و ۲۶ نفر مدرسه‌های عالی بودند.
دانشگاه تهران با بیشترین شهید
بیشترین سهم دانشجوی شهید از آن دانشگاه تهران با ۱۹۷ شهید گرانقدر است. البته در این آمار دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه تهران در مجموع در نظر گرفته شده‌اند.
دانشگاه تبریز با ۱۱۶ شهید، دانشگاه اصفهان با ۱۱۴ شهید، دانشگاه صنعتی اصفهان با ۱۱۰ شهید، دانشگاه شیراز با ۹۷ شهید، دانشگاه صنعتی شریف با ۹۰ شهید، دانشگاه شهید بهشتی با ۷۷ شهید، دانشگاه علم و صنعت ایران با ۶۶ شهید، دانشگاه فردوسی مشهد با ۳۷ شهید و دانشگاه صنعت نفت با ۲۱ شهید از مراکز آموزش عالی هستند که بیشترین برگ‌های زرین شهدا را به خود اختصاص داده‌اند.
از جمع شهدای دانشجو، دانشگاههای علوم پزشکی ۱۴۴ شهید تقدیم دفاع مقدس کرده‌اند که این دانشجویان در دانشگاههای علوم پزشکی مشهد، تهران، ایران، اهواز، شهید بهشتی، اصفهان، تبریز، شیراز، همدان، فسا، بابل، گیلان، ارومیه، کرمان تحصیل کرده‌اند.
در میان مقاطع تحصیلی وضعیت مقطع تحصیلی برای ۳۱۳ شهید دانشجو در دفاع مقدس نامشخص است. ۱۶۰ نفر در مقطع دکتری تحصیل می‌کردند که عمدتاً در گروه پزشکی بوده‌اند ۱۲۴ نفر در رشته پزشکی، ۱۱ نفر در رشته داروسازی، ۹ نفر در رشته دندانپزشکی و سایر افراد فیزیوتراپی، علوم آزمایشگاهی، بهداشت کار دهان و دندان و پرستاری بوده‌اند.
۲۷ نفر در مقطع کارشناسی ارشد تحصیل می‌کرده‌اند که از این گروه ۱۵ نفر در گروه علوم انسانی، ۸ نفر در گروه فنی و مهندسی، دو نفر در گروه‌های علوم پایه و زبان تحصیل می‌کرده‌اند.
یک هزار و ۷۷۳ نفر در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کرده‌اند. ۲۱ نفر در گروه نامشخص، ۷۶ نفر در گروه علوم پزشکی، ۷۳۷ نفر در گروه فنی و مهندسی، ۴۴۰ نفر در گروه علوم انسانی، ۲۳۳ نفر در گروه علوم پایه، ۳۴ نفر در گروه‌های تربیت بدنی، زبان و هنر، ۱۶۱ نفر در گروه معلمی، ۷ نفر در گروه نظامی تحصیل می‌کرده‌اند.
۶۲۲ نفر نیز در مقطع کاردانی مشغول به تحصیل بوده‌اند. ۱۴ نفر در گروه نامشخص، ۱۱ نفر در گروه علوم پزشکی، ۱۲۰ نفر در گروه فنی و مهندسی، ۸۸ نفر در گروه علوم انسانی، ۱۸ نفر در گروه علوم پایه، ۹ نفر در گروه‌های تربیت بدنی، زبان و هنر، ۳۳۲ نفر در گروه معلمی، ۲ نفر در گروه نظامی تحصیل می‌کرده‌اند.
رشته فنی مهندسی با بیشترین شهید
بررسی وضعیت رشته‌های تحصیلی هم نشان می‌دهد که تنوع رشته‌ای در آن دهه بسیار متفاوت با امروز بوده و در بسیاری موارد رشته‌هایی که اکنون وجود ندارند به عنوان رشته تحصیلی در دانشگاه وجود داشته است. با این وجود ۱۷۴ شهید بزرگوار در رشته «آموزش ابتدایی» و ۷۰ شهید در رشته‌های «دبیری» تحصیل می‌کرده‌اند که نشان از اهمیت شغل معلمی در آن دوره داشته است.
۹۳۴ نفر در رشته‌های فنی و مهندسی، ۶۰۹ نفر در رشته‌های علوم انسانی، ۲۷۳ نفر در رشته‌های علوم پزشکی، ۲۷۲ نفر در رشته‌های علوم پایه، ۷۰۳ نفر در رشته‌های هنر، نظامی، معلمی، تربیت بدنی دانشجو بوده‌اند رشته‌های ۸۳ نفر نیز نامشخص است.
در زمانی که قبولی در دانشگاه و نشستن سر کلاس دانشگاههای تراز اول کشور آرزوی هر جوانی بود حدود ۴ هزار جوان، دانشگاهی که به سختی در بهترین رشته‌های آن قبول شده بودند را رها کردند و به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل شتافتند.
روز دانشجو در ایران به ۱۶ ماه آذر اطلاق می‌شود. این روز، به یاد سه دانشجو مصطفی بزرگ‌نیا،احمد قندچی و آذر شریعت‌رضوی که هنگام اعتراض به دیدار رسمی ریچارد نیکسون معاون رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا و همچنین از سرگیری روابط ایران با بریتانیا، در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۳۲ (حدود چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد همان سال) در دانشگاه تهران کشته شدند، گرامی داشته می‌شود.