برنامه گفت‌وگومحور مامان‌ها به تهیه‌کنندگی مجتبی حسینی و اجرای منصوره مصطفی‌زاده با موضوع دغدغه‌های مادران امروز و تربیت فرزندان از پنجم آبان روی آنتن شبکه سه سیما رفت. این برنامه در هر قسمت به موضوعاتی مرتبط با تربیت فرزندان در دهه اخیر می پردازد. موضوعاتی؛ چون تغییر روابط خانواده و نبود همبازی برای کودکان و نحوه استفاده فرزندان از فناوری‌های ارتباطی نو مثل موبایل و تبلت، ضرورت آموزش زبان خارجی به فرزندان یا دغدغه‌های مادران شاغل همچنین موضوعات چالش‌برانگیزی مانند تربیت جنسی فرزندان یا رویکرد منفی به مادری از دیگر پرونده‌های این برنامه است که تاکنون ۲۹ قسمت آن روی آنتن رفته است.
مامان‌ها به سردبیری سیدمیلاد ناظمی و کارگردانی سعید ابراهیمی که پنج روز هفته از ساعت ۱۷:۳۰ روی آنتن شبکه سه می‌رود، در ظاهر هم تفاوت‌هایی با سایر برنامه‌های کارشناس‌محور مرتبط با تربیت فرزندان دارد و البته بعد از تماشای چند قسمت این تفاوت در محتوا نیز برای مخاطب آشکار می‌شود. منصوره مصطفی‌زاده در این برنامه نه‌فقط مجری که مادری با دو فرزند است که دغدغه‌های خود را دارد و هر بار میزبان یک یا چند مادر می‌شود که به خانه او می‌آیند تا درباره موضوعی با او صحبت یا دردودل کنند. فضای برنامه هم به تناسب استودیو نیست، که خانه مصطفی‌زاده است و او با شکل و شمایل یک زن ایرانی و مسلمان با چادری رنگی از میهمانانش پذیرایی و با آنها صحبت می‌کند. غیر از اینکه در بیشتر قسمت‌ها کلا از کارشناس خبری نیست، سعی شده فضای گفت‌وگوها دوستانه باشد تا از قِبَل صمیمیت ایجادشده حرف‌هایی زده شود که بسیاری از آنها تاکنون یا در رسانه‌ای مثل سیما گفته نشده یا شفاف در مورد آنها حرف زده نشده است.
منصوره مصطفی‌زاده مجری این برنامه پیش از این به عنوان کارشناس کتاب کودک در آیتم‌های هفتگی برنامه کتاب‌باز دیده شده و تجربه اجرا ندارد، اما اهل رسانه است و سال‌ها در حوزه جوان و کودک از جمله در دوهفته‌نامه همشهری بچه‌ها قلم زده است. سیدمیلاد ناظمی نیز سابقه کار در رسانه‌های مکتوبی چون همشهری جوان و جام‌جم و برنامه‌های تلویزیونی مختلف را دارد، سیدمجید حسینی نیز در برنامه‌های تلویزیونی مانند سختانه، جیوگی و فاز و تولید مستندهایی مانند میراث آلبرتا حضور داشته است. کارگردان مامان‌ها در برنامه‌هایی مانند جیوگی، دورت بگردم ایران، فاز و... نیز تجربه حضور دارد.
اجرا برای من کار جذابی نیست
مصطفی‌زاده که سابقه کاری‌اش از دغدغه در موضوع مادرانگی خبر می‌دهد درباره اینکه آیا از اجرای این برنامه و بیان بعضی مطالب مربوط به حوزه زندگی شخصی خود نگرانی نداشته به خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: من قبل از این هم در صفحه اینستاگرام خودم حریم‌هایی را مشخص کرده بودم و راجع به بعضی مسائل حرف می‌زدم و به نوعی تکلیفم با خودم روشن بود و بیشتر از چارچوب های خودم هم نگفتم.
وی در مورد اولین تجربه اجرا نیز توضیح داد: حرفه تخصصی من اجرا نیست و در واقع اجرا با بقیه فعالیت های من هماهنگ نیست؛ اما موضوع اجرا یعنی مامان ها و والدگری موضوعی است که در تمام نقش های شغلی من مثل نویسندگی و روزنامه نگاری حضور داشته و رنگ پررنگی دارد و بخشی از این ماجرا برای من حل شده بود.
اجرا نیاز به آموزش دارد و کار سخت و سنگینی است البته خودم هم چنین تصوری نمی کردم که مجری شده‌ام زیرا کار سختی است و برای من خیلی جذاب نیست و حوزه ای نیست که حتی بخواهم بعدها روی آن کار کنم.
وی افزود: موضوع مامان ها را دوست دارم شاید اگر امکان آن بود که در این گروه محتوا تولید کنم این کار را می کردم و برای من مطلوب‌تر بود ولی گروه ما اینطور پیش رفت و قرار شد جایگاه مجری را داشته باشم و در موضوعات غیرتخصصی هم اجرا نخواهم کرد.
برنامه‌سازی اهالی رسانه برای تلویزیون
سیدمیلاد ناظمی در مورد روند شکل‌گیری طرح اولیه مامان‌ها گفت: ما از حدود اواسط سال ۹۷ در مورد جای خالی بعضی مباحث در تلویزیون هم‌نظر بودیم و همین امر باعث شد فکر کنیم آیا می‌شود این مباحث را که دغدغه‌های جدی مادران امروز هست در تلویزیون مطرح کرد و شروع به طراحی کردیم؛ تا اینکه در سال ۹۸ و بعد از رایزنی‌ها و مشورت‌های زیاد به فرم و محتوای کلی این برنامه رسیدیم و ساخت آن را در سال ۹۹ شروع کردیم.
وی در مورد اینکه آیا مامان‌ها اتاق‌فکری هم دارد یا خیر گفت: ما از مشاوره‌هایی در اطراف مان کمک می‌گرفتیم که به نوعی شورای اندیشه‌ورزی برنامه بودند ولی مانند اتاق‌فکرهای مرسوم جلسات مشترکی بین این گروه‌ها برگزار نمی‌شد و در واقع اتاق فکر برنامه ما در بخش طراحی فرمی، محتوایی، روانشناسی و... منفصل از هم بودند. برای مثال در بخش طراحی فرم برنامه با برنامه‌سازانی چون فواد صفاریان‌پور، احسان عمادی و یوسف منصوری مشورت می‌کردیم و در نهایت بر اساس محتوایی که مد نظر داشتیم به این فرم رسیدیم. همچنین با گروهی از روانشناسان و کارشناسان تربیت کودک دینی در مورد محتوای برنامه رایزنی کردیم.
ناظمی در مورد این انتقاد که فضای برنامه قصد القای فضایی غیراستودیویی دارد ولی مخاطب آن را باور نمی‌کند و تصور می شود یک استودیو مانند خانه مجری طراحی شده گفت: بازخوردها تاکنون نشان داده توانسته‌ایم فضایی گرم و صمیمانه‌تر را نسبت به برنامه های دیگر تلویزیونی فراهم کنیم زیرا صمیمانه بودن فضا دو وجه دارد یکی اینکه مخاطب آن را درک کند و دیگر از نظر مهمان‌ها فضا صمیمانه‌تر باشد تا بتواند فارغ از دوربین‌ها از تجربه‌های شخصی و خصوصیش صحبت کند. آنهم مهمانی که از جنس مهمان‌های متداول برنامه‌های تلویزیونی و کارشناسان نیست و برای اولین بار جلوی دوربین‌ها حاضر شده و باید مسائل شخصی زندگی‌اش را بگوید.
مصطفی‌زاده فقط مجری نیست
وی ادامه داد: نمی‌گویم ما قانع شدیم و به این حد از صمیمیت در فرم ایجاد شده راضی هستیم اما بر اساس آزمون و بازخوردهایی که مخاطبان نشان داده‌اند متوجه شدیم تا حد قابل توجهی صمیمیت برنامه توسط مخاطبانش درک شده و آنها متوجه شده‌اند افراد راحت‌تر و واقعی‌تر حرف می‌زنند.
ناظمی در مورد دلیل انتخاب خانم مصطفی‌زاده به عنوان مجری این برنامه گفت: منصوره مصطفی‌زاده صرفا مجری نیست که بیاید پلاتو بخواند، گفت‌وگو بگیرد و برود بلکه در محتوا کاملا تسلط دارد، هویت مادری را درک کرده و شخصیت میزبان را در برنامه ایفا می‌کند. خانم مصطفی‌زاده از بدو طراحی اولیه به عنوان مجری برنامه انتخاب شدند و این انتخاب اول به خاطر ویژگی خاص خودشان بود. در واقع برنامه مامان‌ها حول محور شخصیت منصوره مصطفی‌زاده و هویت مادری وی و توانایی هایش طراحی شد و استفاده از او به عنوان مجری برای ما مهم و مفید بود.
خوشبختانه مسئولان شبکه هم با اجرای او موافق بوند و زمانی که نسخه اولیه برنامه را دیدند از نحوه اجرا و تسلطش استقبال کردند. ضمنا اگر او در دسترس نبود برای انتخاب مجری به شدت با مشکل مواجه می‌شدیم زیرا از بین مجریان تلویزیون فردی که ویژگی‌های مد نظر ما را داشته باشد نمی شناختیم. بین بیش از ۲۰۰ مجری رسمی تلویزیون مجری خانمی نبود که با برنامه و ایده ما تناسب داشته باشد. مثلا مجری‌های خانم حتی در صورتی که مادر نیز باشند، از هویت مادریشان حین اجرا استفاده نمی‌کنند و نمی‌خواهند از امور شخصی زندگی خودشان حرف بزنند.
مادری بدون فیلتر در مامان‌ها
ناظمی در مورد انتخاب موضوعات هر قسمت گفت: در جلسات اولیه وقتی موضوعات را رده‌بندی کردیم سراغ چالش‌های موجود در خانواده‌های فعلی رفتیم، برای طرح این چالش‌ها سعی کردیم افرادی را انتخاب کنیم که محتوا را درست و دقیق منتقل کنند. زیرا خانواده و بچه ارزش برنامه ما است ولی قرار نیست که این ارزش‌ها باعث شود صورت مسئله‌ها را پاک کنیم. اتفاقا معتقد هستیم عنوان کردن سختی‌ها و راه‌حل‌هایش باعث می‌شود مادرها با توانمندی بیشتری با مسائلشان مواجه شون. در این مسیر انتخاب مهمان‌ها که محتوا توسط آنها به مخاطب منتقل شود بسیار اهمیت پیدا می‌کند و ما با حساسیت زیاد مهمان‌ها را از بین آدم‌های معمولی که به ما درخواست داده‌اند انتخاب کرده‌ایم.
ناظمی در مورد استفاده نکردن از یک کارشناس روانشناسی کودک در این برنامه‌ها برای اینکه در پایان اظهار نظر را در مورد موضوع برنامه مطرح کند گفت: ما سراغ موضوعاتی رفتیم که پیچیدگی‌های خاص خود را دارند مثل اینکه تصاویر فرزندان مان را با چه قاعده و چه تعدادی در شبکه های مجازی منتشر کنیم. از آن جا که این موضوعات جدید هستند، معمولا جواب قطعی در مورد آنها وجود ندارد و ما این‌ها را در پژوهش‌ها مفصلی که توسط تیم سردبیری انجام شده بررسی کرده‌ایم. به همین خاطر حضور کارشناس در بخش قابل توجهی از قسمت‌های مامان‌ها بلا وجه است زیرا در این موضوعات نظر قطعی وجود ندارد یا بین متخصصان حوزه مربوطه نیز اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد. ما قسمت به قسمت در مورد حضور کارشناس تصمیم گرفتیم و مثلا در قسمت‌هایی مثل «اختلاف نظر پدر و مادر در تربیت»، «آداب تماشا»، «بازی‌های کامپیوتری»، «کتاب»، «هوش و استعدادیابی فرزندان» و... از حضور کارشناس بهره بردیم اما در موارد دیگر بیشتر روی کلان‌تجربه‌ها و مادرهای عادی تمرکز کردیم.
ابراهیمی نیز در مورد اینکه بخش های زیادی از برنامه در فضای داخلی استودیوگونه ای می گذرد گفت: برای اینکه همه برنامه در این فضا نباشد آیتم های اول برنامه را ساختیم که در داخل خانه مهمان ها تصویربرداری شده است.
اما این برنامه به طور کلی گفت‌وگو محور است و برای گفت وگو و تحقق هدف آن نیاز به تمرکز داریم ولی در فصل های بعدی بیشتر به خانه های مهمان ها می رویم که این رفتن به خانه ها به صورت موضوعی است.
کارگردان برنامه مامان ها با اشاره به اینکه سبک این برنامه رئالیتی شو است افزود: در حالت فعلی آیتم اول این وجهه رئالیتی شو بودن را دارد ولی این وجهه در کل برنامه غالب نیست و بیشتر گفت وگو محور است که با آیتم اول و رنگ و لعاب داخل استودیو سعی کردیم میزان جذابیت برنامه را افزایش دهیم.
توقع افراطی مخاطب از برنامه واقع‌گرا
وی خاطرنشان کرد: بازخوردی که از مخاطب گرفتیم نشان داد اگر حرف خوب و درستی زده شود، مخاطب گوش می دهد و لزوما نباید برای افزودن جذابیت دوربین به مکان های مختلف برود.
ابراهیمی در مورد کارکردن با مهمان هایی که افراد حرفه ای رسانه ای نبودند گفت: تصمیم گرفتیم از سلبریتی ها استفاده نکنیم زیرا از فرط حضور در برنامه های مختلف قصه آنها به تکرار رسیده است. مادرهای ما در این برنامه قصه های متفاوت ولی واقعی دارند. این امر البته مخاطراتی هم داشت که ممکن بود دچار خودسانسوری یا اضطراب شوند برای رفع این مشکل فضا را صمیمی می کردیم و مجری هم قبل از برنامه با آنها وقت می گذراند. ما در مجموع با با بیش از ۱۰۰۰ مادر برای این برنامه گفت وگوی حضوری و تلفنی داشتیم و از حدود ۱۲۰ نفر آنها را در برنامه به عنوان مهمان دعوت کردیم.
کارگردان مامان ها یکی از بازخوردهای این برنامه را توقع افراطی مخاطب از برنامه ای واقع گرا دانست و گفت: بعضی مخاطبان گله دارند چرا مامان ها زندگی خانواده و مادرهای معمولی جامعه را ندیده و در یک کلام گویی مخاطب امروز فقط برنامه هایی را واقع گرایی می داند که دغدغه ها و مشکلات تا حدی سیاه‌نمایی شده قشر خاصی را نشان دهد و به سمت تلخی ها برود.
تصاویر خانه های مهمان ها تا حدی حساسیت نابجا ایجاد کرد زیرا مخاطب درگیر طبقه اجتماعی مهمان شده و فکر می کند آنها دغدغه های روزمره ندارند.
کارگردان مامان ها در پاسخ به این بازخوردها گفت: اما ما هم موقع فیلمبرداری به همه مهمان ها گفتیم سعی کنید شعار ندهید و هم زمان تدوین بخش های شعاری را حذف کردیم به طور کلی قصد داشتیم وجهه خاکستری آدم ها را هم نشان دهیم.