تقریباً هیچ حوزه و میدانی نیست که در یک سال گذشته فارغ از هیاهوی کرونا مانده باشد؛ بلایی که همه عرصه‌ها و جغرافیای جهان را در نوردید و موجب شده شیوه زندگی تمام دنیا عوض شود؛ در این مدت رویدادهای فرهنگی و هنری بسیاری لغو یا به شیوه‌ای برگزار شد که از فلسفه وجودی اش فاصله داشت. برنامه سازی های تلویزیونی هم یکی از عرصه‌هایی بود که آسیب دید و بعضاً به رغم نیاز به گسترش و افزایش کیفیت دچار کوچکی و افت کیفیت شد.
یکی از مشکلاتی که این روزها برنامه‌سازان تلویزیونی و تولیدکنندگان محتواهای فرهنگی با آن دست به گریبان هستند بحث رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و الزامات پیشگیری از شیوع کروناست. از سویی باید برای مردمی که دائم تشویق به ماندن در خانه می‌شوند برنامه تولید شده و آنان ترغیب به گذراندن بخشی از ساعات خود از طریق تماشای تلویزیون شوند و از سوی دیگر برنامه‌سازان و تولیدکنندگان محصولات فرهنگی در این دوران تحت فشار رعایت موارد بهداشتی و حفظ سلامت عوامل هستند.
برخی گروه‌ها (مانند کودک و نوجوانان) هم شاید این روزها بیشتر نیاز به توجه و برنامه سازی داشته باشند؛ کودکان و نوجوانان از تمام مراودات اجتماعی و بودن در جمع همسالان جامانده اند و به دلیل مقتضیات زندگی در دوران کرونا، بیش از گذشته با فضای مجازی و اینترنت در تماس هستند و این موضوع قطعاً پیامدهایی را در شیوه زندگی و تفکر آنان ایجاد خواهد کرد؛ موضوعی که باید در تولیدات فرهنگی و برناممه سازی ها مورد توجه قرار گیرد.
تلویزیون در حوزه کودکان مغفول بوده است
آنچه در ادامه می آید گفت وگوی خبرنگار فرهنگی ایرنا با محمد مسلمی بازیگر و کارگردان مجموعه‌های کودکان و نوجوان در تلویزیون است.
مسلمی در ابتدا و با اشاره به فعایت هایی که این روزها در دست اجرا دارد، گفت: اخیراً یکی دو طرح را با حضور آقای حمید شاه آبادی ارائه داده‌ایم و با حضور ایشان در سمت معاونت سیما امیدوارم اتفاقات خوبی رخ بدهد. ما این طرح‌ها را ارائه داده‌ایم و منتظر جواب آنها هستیم که ان‌شاءالله هرچه زودتر بتوانیم در این شرایط کرونایی که شرایط حساسی است و در این ایام که بچه‌ها در خانه هستند، برنامه اجرا کنیم.
به نظرم تولید کار در این روزها یک جهاد برای شادی مردم و به ویژه پر کردن اوقات فراغت کودکان است؛ به خصوص این‌که کودکان امروز به واسطه تعطیلی مدارس و انجام کارهای مدرسه از طریق اینترنت، بیش از گذشته با گوشی و فضای مجازی در ارتباط هستند، تحرک ندارند و مدام در حال چاق شدن هستند، استرس دارند و مشکلات بینایی پیدا می‌کنند و… همه این موارد می توانند در تلویزیون مورد توجه قرارگرفته و در قالب برنامه‌های کارشناسی به آن پرداخته شود تا این شرایط تسهیل شود.
وی افزود: با وجود این‌که شبکه‌های تخصصی مانند پویا داریم اما در روزهای کرونا غافل از این قضیه بوده‌ایم و باید تلاش‌های بیشتری در این حوزه صورت گیرد و گروه‌های مختلفی وارد شوند کار کنند؛ در بحث کرونا می‌توانیم برنامه‌های خوبی بسازیم که به یاری آنها مردم را راهنمایی کنیم و مرگ‌ومیر کمتری داشته باشیم؛ اساساً تمام موارد رعایت شیوه‌نامه‌ها و افزایش سلامت عمومی در گروی فرهنگ‌سازی است اما در این فضاها بسیار کم کار شده است.
همان اوایل زمانی که به وزارت بهداشت رفته بودم و با روابط عمومی آنها برای برنامه سازی در این مورد صحبت می‌کردم، این فقدان کار تخصصی و دیدگاه برای برنامه سازی مخصوص این ایام، برجسته بود.
مسلمی با اشاره به برنامه هایی که به دنبال محقق ساختن آنهاست گفت: به صورت شخصی بحث شهر کودک و شهری برای بچه‌ها را دنبال می کنم؛ همچنان که به امید خدا بحث شبکه کودک را به صورت خصوصی دنبال می‌کنیم و امیدواریم که تلویزیون هم در این روزها خبر خوشی به بچه‌های ایران بدهد چراکه بچه‌ها این روزها چیزی ندارند و باید از گروه‌های مختلف که در این حوزه کار می کنند دعوتی به عمل آید تا ما بتوانیم برنامه‌های خوبی برای مخاطبان این رده سنی داشته باشیم.
بحث بی‌تحرکی و استرس بچه‌ها بسیار جدی است اما بحث جدی‌تر ورود ناخواسته کودکان به فضای مجازی است که البته آثار خود را بعدها نشان می دهد و ما باید در این زمینه کار و فرهنگ‌سازی کرده و خط قرمزها را مشخص کنیم.
حوزه کودک و نوجوان جدی گرفته نمی شود
این مجری تلویزیونی در ادامه و با تاکید بر مشکلات فضای مجازی بر شخصیت کودکان و نوجوانان و عواقب حضور بی کنترل و طولانی مدت آنان در این فضا یادآور شد: امروز ارتباط بچه‌ها با فضای مجازی از ۸ صبح تا ۳ بعدازظهر است، پدر، مادرها نظارت کاملی برای موضوع ندارند و بچه‌ها می‌توانند به هر موضوعی ورود کنند؛ ما باید برنامه‌هایی تولید کنیم که خطرات و تهدیداتی که برای بچه‌ها وجود دارد را نشان دهیم.
امروز یک برنامه ژاپنی می‌تواند تمام بچه های ما را با خودش همراه سازد؛ همچنان که همه بچه‌های دنیا را با خودش همراه می‌کند و این اتفاق بدی خواهد بود اگر در آینده آنان بخواهند به بچه‌های ما خط بدهد و بچه‌ها از آنها پیروی کنند و این‌ها تهدیداتی است که متوجه بچه‌ها هست و ما باید این واقعیت‌ها را با شعر، طنز لبخند، نمایش و… بچه‌ها بگوییم و هنرمندها قادر به انجام این کار هستند.
وی افزود: اما امروز که باید برای این بچه‌ها کار شود، هنوز کاری صورت نگرفته است و این اهمال موضوعی است که خودش را در سال‌های آینده نشان می دهد. دلیل این کم‌کاری‌ها این است که این حوزه جدی گرفته نمی‌شود و ما منتظر هستیم که اتفاقی رخ بدهد و سپس به دنبال درمان و راهکاری برای آن باشیم. مثل زمانی که زلزله رخ بدهد و بعد زیرساخت ها را موردتوجه قرار دهیم.
امروز که این جریان درحال وقوع است دوستان فعال فرهنگی و برنامه‌سازان باید توجه داشته باشند که بچه‌هایی که امروز در معرض این پیام‌ها هستند به لحاظ فرهنگی تغییراتی را در سال‌های آینده تجربه خواهند کرد؛ وقتی این بچه ها به هزار و یک فضای جدید ورود می‌کنند و آن را تجربه می‌کنند، طبیعی است که شرایط آنان متفاوت و مستلزم بررسی است؛ و اگر امروز روی این تهدیدها علیه بچه‌ها کار نکنیم آسیب آن را در آینده خواهیم دید.
مسلمی تصرح کرد: به نظرم در حوزه کودک باید کارشناسانی در سمت مدیریت باشند که این فضا را بشناسند یا از مشاوران و افرادی استفاده کنند که این فضا را می‌شناسند و به جدیت کار کنند.
برنامه‌سازی کودک نوعی از جنگ نرم است
کارگردان مجموعه های آتینگا و پاتینگا در شهر و سریال عکاسخانه تاکید کرد: بارها اشاره شده است که جنگ نرم چه عواقبی دارد و شرایط امروز عین جنگ نرم است؛ دیگر زمان توپ و تفنگ گذشته و امروز با شکل دهی افکار بچه‌ها، شکل لباس پوشیدن آنها و قهرمان سازی برای آنها این موضوع را شکل می‌دهند.
به شخصه بارها در این‌باره صحبت کرده‌ام و بارها از طرف سازمان صداوسیما مواخذه شده‌ام که چرا این‌گونه حرف می‌زنم؛ اما باید پرسید که امروز در شبکه کودک ما چه کار شاخصی وجود دارد؟ امروز کدام قهرمان را تلویزیون ما و بچه‌ها نشان می‌دهد؟ یا کدام کار برجسته‌ای برای کودک پخش می شود؟ ما تحریم اقتصادی هستیم اما تحریم شادی و تحریم خنده نیستیم و باید این مهم را مدنظر قرار داد و این نگاه و نگرشی را لازم دارد که امیدوارم با ورود آقای شاه‌آبادی این اتفاق رقم بیفتد و اگر رقم نخورد ما با این شکل از برنامه‌سازی آسیب‌های متعددی را به بچه‌ها و خانواده‌ها وارد کرده و می‌کنیم.
وی ادامه داد: امیدوارم این حوزه جدی گرفته شود؛ ما اگر مصاحبه می‌کنیم ما هم بچه‌های ایران و هنرمندان هستیم که این آسیب‌ها را می‌بینیم و دلمان به درد می‌آید؛ اگر انتقادی می‌شود فقط به این دلیل است که جریانی راه بیافتد، جریانی که به واسطه آن به کودکان توجه شود و از طریق رسانه می شود تغذیه، ورزش، روان‌شناسی و بسیاری از جنبه های زندگی کودک را مدیریت کرد تا جامعه سالمی داشته باشیم.
دنیا امروز روی بچه‌ها کار می‌کند اما ما کدام قهرمان را برای بچه‌هایمان داریم که آنان به سمت قهرمان‌های خارجی سوق پیدا نکنند؟ این‌ها مواردی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد که هر بار با مطرح کردن آنها باعث دلخوری مدیران می‌شود؛ درصورتی‌که نگاه ما شخصی نیست.
مسلمی اظهار داشت: این موضوع نگاه ملی و یک جریان سازی می‌خواهد؛ نباید فراموش کنیم که این کودکان فردا به جامعه می آیند و اگر می‌خواهیم که مشکلاتی را در آینده نداشته باشیم باید روی این بچه‌ها کار کنیم؛ درصورتی‌که متأسفانه این نگاه نیست و از ما به خاطر مصاحبه‌ها و صحبت‌هایی که می‌کنیم دلخور می شوند؛ درصورتی‌که این نظرات مانند نظرات پزشکی است که می گوید این‌جا درد وجود دارد و ریشه این درد در جامعه است و راهکارش هم ساده است.
وی افزود: ان‌شاءالله که این اتفاق بیفتد. ما آماده فعالیت هستیم و طرح‌هایمان را ارائه داده‌ایم و گفته‌ایم که هر جا که بتوانیم کمک کنیم در این شرایط کرونایی در خدمت مردم هستیم. باید ببینیم آیا به اندازه‌ای که به سریال ها بها داده می‌شود و سریال‌های شبانه ساخته می شوند می‌توانیم خوراک مناسب برای کودکان هم داشته باشیم؟
عمو فیتیله‌ای‌ها
محمد مسلمی در ۸ تیر ۱۳۴۸ در انزلی متولد شد و اصالتاً آذری و از خطهٔ اردبیل است؛ او در مجتمع آموزشی سینما در رشته کارگردانی و بازیگری فارغ‌التحصیل شد و نیز دوره‌های آموزشی حمید سمندریان را طی نمود و از سال ۱۳۶۴ به صورت حرفه‌ای در صحنه تلویزیون به فعالیت پرداخت. بازیگر و کارگردان هشتگ خاله سوسکه هم است.
محمد مسلمی، حمید گلی و علی فروتن در سال ۱۳۶۴ زمانی که در مدرسهٔ هنر و ادبیات صدا و سیما بودند، گروهی به نام گروه تئاتر چهره‌نما تشکیل دادند. اولین کار حرفه‌ای این گروه با نام جنگ زنگ بیداری برای گروه کودک شبکه یک در سال ۱۳۶۷ انجام شد. از آن زمان فعّالیت این گروه عمدتاً به صورت اجراهای زنده در برنامه‌های کودکان در تلویزیون ایران بوده‌است، اگر چه اجراهای زندهٔ دیگری نیز به صورت سیّار داشته‌اند، از جمله در اردوگاه‌های افغان پس از جنگ افغانستان.
در فروردین ماه ۱۳۸۳ گروه تئاتر چهره‌نما که فروتن، مسلمی و گلی اعضای آن بودند، تصمیم گرفتند که از تجربیات خود استفاده و برنامه‌ای درست کنند که صبح‌ها از شبکه‌دو سیما پخش شده و مخصوص کودکان باشد. این برنامه از فروردین ۱۳۸۳ تا اسفند ۱۳۸۹ ادامه داشت و چند ماه پس از جدایی مجید قناد مجری محبوب این برنامه از این گروه این برنامه در بهمن ۱۳۸۹ توقف یافت. سال‌های ۱۳۸۶، ۱۳۸۷، ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ پرکارترین، محبوب‌ترین و پراهمیت‌ترین سال‌های فعالیت این گروه بود. پس از ۳ ماه تعطیلی این برنامه، دوباره فیتیله‌ای‌ها با برنامه ای به اسم فیتیله ۲ که جمعه شب‌ها ساعت ۲۱:۰۰ پخش می‌شد به تلویزیون ایران و شبکه ۲ بازگشتند.
فیتیله ۲ نیز با حضور مسلمی، گلی و فروتن اجرا شد، و از خردادماه ۱۳۹۰ در جمعه شب‌ها ساعت ۲۱:۰۰ پخش می‌شد؛ این برنامه هم در سال ۱۳۹۱ به کار خود پایان داد؛ ولی برای نوروز ۱۳۹۲ دوباره فیتیله‌ای‌ها به تلویزیون آمدند و با برنامه فیتیله، عیدا تعطیله شروع به کار کردند. این‌بار این برنامه به جای ساعت ۲۱، ساعت ۱۴:۰۰ پخش می‌شد، و محمود شهریاری مجری این برنامه بود. در اواسط سال ۱۳۹۲ مهرداد نظام آبادی مجری‌گری این برنامه را برعهده گرفت و تا ۱۵ آبان ۱۳۹۴ برنامهٔ فیتیله، به‌طور رسمی ادامه داشت.
پس از وقفه‌ای دو ساله از اردیبهشت ۱۳۹۶ دوباره برنامهٔ آنان روی آنتن رفت ولی در ۴ آبان ۱۳۹۶ این برنامه، متوقف شد و اکنون دیگر برنامه‌ای به نام فیتیله روی آنتن نمی‌رود.
اولین فیلم این گروه فیتیله و ماه پیشونی نام داشت که در سال ۱۳۹۰ تصویربرداری آن آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ در سینماهای ایران به نمایش درآمده که کارگردانی آن را آرش معیریان بر عهده داشت که با استقبال خوبی مواجه شد.