با طولانی شدن شیوع بیماری کرونا و تعطیلی برنامه‌های هنری از جمله موسیقی اکنون لزوم برگزاری کنسرت‌های برخط به عنوان تنها راه برون‌رفت از مشکلات معیشتی هنرمندان موسیقی و معظلات تلطیف مردم خانه نشین درحالی مطرح می‌شود که لزوم نگاه دقیق تر به این شیوه برگزاری کنسرت‌ها بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. با توجه به این مهم که برگزاری کنسرت‌های برخط در ایران هیچ سابقه ای قبل از شیوع و همه گیری ویروس کرونا نداشته و به هر شکل پدیده ای نوظهور در موسیقی ایران است، طبیعی است که در ابتدای امر این کار با دشواری‌هایی روبرو باشد.
قیمت بلیت سوالی بدون پاسخ
یکی از مواردی که در برگزاری کنسرت‌های برخط از ابتدا همواره مورد بحث بوده شیوه و نحوه قیمت گذاری بلیت هاست. برخی معتقدند قیمت بلیت ها باید به گونه ای باشد که مخاطبان از هر قشر و سطح درآمدی توان خرید آن را داشته باشند و برخی دیگر معتقدند در قیمت گذاری علاوه بر توان خرید مخاطبان باید به میزانی از سود حاصله هم توجه داشت که هزینه های برگزاری یک کنسرت برخط را با نگاه حداقلی جبران کند.
البته هیچکدام اشتباه نیست اما رسیدن به فصل مشترک برای این دو دیدگاه با توجه به هزینه هایی که تهیه کنندگان متقبل می‌شوند و میزان کاهش درآمدهای مردم پس از همه گیری ویروس کرونا تقریبا غیر ممکن است مگر اینکه با پشتیبانی نهادهای مختلف در تقبل بخشی از این هزینه ها و یا اعمال تخفیف در هزینه هایی نظیر اجاره سالن ها همراه باشد. در این میان انتظارات از دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد رودکی و معاونت امور هنری وزیر ارشاد و شهرداری برای کاهش هزینه های اجاره سالن هایی نظیر تالاروحدت، تالار رودکی، فرهنگسراها یا رایگان کردن این سالن ها بیشتر از سایر نهادها است؛ اما باید در نظر داشت در صورت ادامه شرایط کرونایی انتظارات عمومی از این نهادها هم باید صورت منصفانه تری داشته باشد.
در چنین شرایطی هنرمندان نیز باید در نظر داشته باشند برگزاری و فروش بلیت کنسرت برخط به معنای زمینه‌ای برای فروش اجراهای از قبل ضبط شده نیست و نهادهای مدیریتی باید بدانند اگر قرار باشد از طریق فضای مجازی و فروش بلیت با انتشار تصاویر آرشیوی از مخاطبان پولی دریافت شود فرمولی را برای این راه تجارت محاسبه کنند که بلیت کنسرت برخط بالاتر از بلیت دریافت تصاویر از قبل ضبط شده باشد.
قیمت بلیط کنسرت‌ها سلیقه ای محاسبه نمی‌شود
محسن رجب پور که علاوه بر مدیر عاملی انجمن صنفی ناشران آثار شنیداری تهیه کننده با سابقه در زمینه موسیقی ایران نیز هست در باره نحوه و شیوه قیمت گذاری بلیت‌ها به خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: قیمت بلیت یک کنسرت حاصل جمع هزینه های اجاره ای (از جمله اجاره سالن، تجیزات و تکنسین های نور و صدا و سایر عامل اجرایی) به علاوه دستمزدهای مربوط به نوازندگان و خوانندگان است که وقتی عدد حاصل را بر تعداد صندلی های سالن تقسیم کنیم قیمت تمام شده هر صندلی به دست می‌آید.
وی افزود: قیمت تمام شده برای هر صندلی همان عدد یا رقمی است که تهیه کننده برای هر صندلی هزینه کرده و قیمت بلیت هر صندلی با احتساب میزان سود که در بهترین حالت نمی‌تواند کمتر از ۱۵ درصد باشد مشخص می‌شود.
حتی با احتساب پانزده درصد سود هم نگرانی تهیه کنندگان از بازگشت سرمایه وجود دارد زیرا برگزاری کنسرت از جمله فعالیت‌ها و فرایندهای اقتصادی است که هیچ‌گونه تضمینی برای فروش آن وجود ندارد.
رجب پور خاطر نشان کرد: از سال ۸۹ تا سال ۹۸ همه فرآورده ها در کشور ما افزایش قیمت داشته است اما در سال ۸۹ سقف قیمت بلیت تا ۸۰ هزار تومان بود که این میزان تا سال ۹۸ به سقف ۲۰۰ هزار تومان رسید.
این تهیه کننده در باره چالش های پیش روی همکارانش در مسیر برگزاری کنسرت ها گفت: فرمول محاسبه نرخ بلیت برای هر صندلی را توضیح دادم، حال این کنسرت چه آنلاین باشد چه با حضور مردم بسیاری از این هزینه ها برای تهیه کنندگان مولفه ای تغییرناپذیر خواهد بود مگر اینکه نهادها در خصوص نرخ تعرفه های خود در شرایط موجود تجدید نظر کنند.
کنسرت‌های برخط و محک توانمندی زیرساخت‌ها
جدای از این موضوعات، مهم ترین موضوع بحث قدرتمندی زیرساختهای اینترنتی کشور است. اگر بنا باشد کنسرت‌های برخط را به عنوان تنها راه برون رفت از معضلات صنعت موسیقی و مخاطبان آن انتخاب کنیم به ناچار باید ببینیم آیا زیرساختهای اینترنتی کشور توان پشتیبانی از این رویداد را خواهند داشت یا خیر. کنسرت برخط همایون شجریان و مشکلات فنی پخش برخط آن نشان داد شاید بزرگترین چالش پیش روی برگزار کنندگان کنسرت‌ها همان ضعف زیرساختهای اینترنتی باشد. زیرا پس از فروش بلیت برای چنین کنسرت‌هایی مسئولیت سنگین کیفیت برگزاری آن و نحوه پخش آن مستقیما متوجه تهیه کنندگان است.
از حواشی قابل ذکر پیرامون اجراهای برخط و حتی زنده در دوران کرونایی می‌توان به کیفیت پایین و نقص‌های فنی اجرای برخط همایون شجریان که با حمایت یکی از اپراتورهای تلفن همراه در تالار وحدت برگزار شد اشاره کرد. در این کنسرت که «نسیم وصل» نام داشت، قطعات ماندگار و پرطرفدار همایون شجریان به آهنگسازی محمدجواد ضرابیان از جمله «هوای گریه»، «خانه سودا»، «افسونگر»، «غریبانه»، «ای عاشقان»، «باستاره‌ها»، «حاصل عمر»، «دفتر دل»، «نسیم وصل» و «مرغ سحر» اجرا شد. پیش از برگزاری کنسرت شجریان، آن را بزرگترین کنسرت آنلاین برگزار شده در ایران نامیده بودند زیرا ارکستر مجلسی تهران به رهبری بردیا کیارس همراه با ۳۵ نوازنده، همایون شجریان را همراهی و ۱۰ دوربین به‌صورت همزمان، آن را تصویربرداری کردند.
چند روز قبل از برگزاری کنسرت شجریان در سطح شهرهای ایران بیلبوردهای بزرگی نصب شده بود. همچنین حامی مالی این رویداد فرهنگی، لنز را به‌عنوان اپلیکیشنی که مخاطبان می‌توانند با استفاده از آن کنسرت را رایگان مشاهده کنند، معرفی کرده بود که عضویت در اپلیکیشن لنز موجب شد این کنسرت برای کسانی که خط ایرانسل ندارند رایگان نباشد، اما این تنها نکته منفی این کنسرت نبود. به گفته ایرانسل، تماشای همزمان بالغ بر ۷۱۰ هزار نفر در لحظات ابتدایی، موجب غافلگیری و بروز اشکالاتی از جمله قطعی چند باره برنامه شد و بسیاری علاقه‌مندان نتوانستند اجرای زنده این برنامه را ببینند.
البته در یک سال گذشته هنرمندان دیگری هم نظیر علیرضا قربانی و سالار عقیلی کنسرت‌های برخط برگزار کردند و با موفقیت این کنسرت‌ها در پخش زنده به میزان زیادی از نگرانی های موجود در باره ضعف یا قدرت زیرساختهای اینترنتی کشور کم شود.
سال کرونا؛ سال پر از سکوت و حاشیه
امید حاجیلی خواننده موسیقی پاپ که قرار بود در مرداد اولین کنسرت زنده خود را در تهران روی صحنه ببرد چند ساعت پس از آغاز بلیت فروشی اقدام به متوقف کردن بلیت فروشی کرد تا بتواند با مذاکره با تهیه کننده قیمت مناسب تری را برای بلیت‌هایی که در سامانه فروش بلیت ۲۶۴ هزار تومان قیمت داشتند، پیدا کند. در نهایت این اجرا که می‌توانست به اولین اجرای زنده در سال ۱۳۹۹ تبدیل شود کنسل شد تا سال ۱۳۹۹ ساکت ترین سال در تاریخ موسیقی ایران ثبت شود. از سوی دیگر هم برگزاری برخط کنسرت همایون شجریان تجربه ای بود تا بر همگان ثابت شود ضعف زیرساختهای اینترنتی مهم ترین چالش پیش روی برگزارکنندگان خواهد بود.
از سوی دیگر اقدام تهیه کننده کنسرت‌های بابک جهانبخش دیگر خواننده موسیقی پاپ ایران در فروش بلیت برای پخش یک کنسرت از قبل ضبط شده باعث شد این سوال در ذهن افکار عمومی مطرح شود که آیا کنسرت برخط که تا کنون در کشور ما یک برنامه نهادینه شده نبود و به عنوان یک تجربه در سال کرونا در تاریخ موسیقی ایران و جهان ثبت خواهد شد، می‌تواند به صورت پخش اینترنتی یک برنامه از قبل ضبط شده مطرح شود یا خیر؟