تغییر قدرت در کاخ سفید و روی کار آمدن بایدن دموکرات با استقبال جهانی همراه شد. رویه های افراطی ترامپ در حوزه های مختلف بین المللی اعم از مسائل صرف امنیتی و سیاسی، جامعه جهانی و قدرت های مهم جهانی نظیر اروپایی ها، آمریکای لاتین و چین را با نگرانی مواجه ساخته بود. جهان با حضور ترامپ به سمت ناامنی و آشوب ساختاری در حرکت بود. ترامپ دقیقا بنیان های امنیتی و سیاسی نظام بین الملل نظیر سازمان ملل، نهادهای پولی و مالی بین المللی را هدف قرار گرفته بود. سخن در این عرصه زیاد است و مقصود از بیان اش این است که امروز افکار عمومی جهان از کنار رفتن ترامپ از عرصه قدرت مشعوف است. تصور افکار عمومی جهان به خصوص در قاره سبز اروپا بر این است که با آمدن بایدن نظم قدیمی دوباره احیا و گفت و گو و تعامل جایگزین تنش و تخاصم خواهد شد.
کنار رفتن سایه ترامپ از سر عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی
در این میان دو رژیم در دنیا عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی، موضع و نگرش متفاوتی به جابجایی قدرت در آمریکا دارند. نگرش منفی ترامپ به جمهوری اسلامی ایران و اعمال سنگین ترین نظام تحریم ها، خوشحالی سران این دو رژیم را به همراه داشت. خروج برجامی ترامپ اوج خوشحالی عربستان و رژیم صهیونیستی بود. از نگاه عربستان و اسرائیل برجام ضمن اینکه باعث رفع تحریم های اقتصادی ایران شد و ایران توانست در حوزه فروش نفت، اقلام صنعتی و جذب سرمایه گذاری های بین الملل موفق گردد؛ به اهرم قدرتی برای تقویت قدرت منطقه ای ایران هم بدل شد. به این شکل که ایران بعد از برجام نقش فعال تر و قوی تر در منازعات خاورمیانه ایفا کرد. با عطف به این دو نگرانی جریان عبری- عربی همواره مخالف این توافق بودند. طبیعی بود که حضور شخصی مثل ترامپ که اساسا نگاه بدبینانه و توام با سوظن به توافقات و مذاکرات بین المللی دارد؛ ایده ال این جریان بود و تصور داشتند که با تداوم حضور ترامپ در قدرت؛ رویکرد فشار حداکثری در دو بعد اقتصادی و فعالیت های منطقه ای ایران به قوت خود باقی خواهد ماند و فضای کنشگری آزادانه و راحت در یک چنین بستری خواهند داشت.
دغدغه و نگرانی سعودی ها از بازگشت احتمالی دولت بایدن به برجام
تمامی این معادلات امروز با روی کار آمدن بایدن در آمریکا و شعارش مبنی بر بازگشت به میز مذاکره و احیای توافق برجام به هم ریخته است. در واقع احساس نگرانی و اضطراب بر کشورهای محافظه کار عربی و اسرائیل دقیقا مثل سالهای ۲۰۱۵ غلبه گشته است. صحبت های رهبران این کشورها گویای این مساله است. فیصل بن فرهان وزیر خارجه عربستان در گفت و گوی امنیتی منامه بحرین از ضرورت مورد مشورت و در جریان قرار گرفتن کشور های عربی در مذاکرات احتمالی برجام سخن گفت. وی در ادامه صحبت هایش مداخله آمیز به صورت ضمنی به تغییر توافق برجام اشاره کرد و گفت: توافق برجام همه ابعاد را در نظر نگرفت و امروز ما را به اینجایی که هستیم رسانده و این نیاز به اصلاح دارد.
مرور محتوایی بر اظهارات وزیر خارجه عربستان نشان از یک واقعیت مهم دارد. اینکه مهم ترین دغدغه و نگرانی سعودی ها و حامیان منطقه ای اش نه مساله رفع تحریم ها و اقتصاد، بلکه موضوع فعالیت های منطقه ای ایران و مسائل هسته ای و موشکی ایران است. به خصوص شکستها و ناکامی عربستان در بحران های منطقه ای(یمن، سوریه و بن بست روابط اش با قطر) باعث شده که رهبران سعودی تصور این موضوع را داشته باشند که با بازگشت احتمالی دولت بایدن به برجام، ناکامی های منطقه ای شان بیشتر تشدید شوند. به این شکل که جمهوری اسلامی ایران با حضور فعالانه تر در منطقه حامیان قوی تر در منطقه پیدا خواهد کرد. برای عربستان بازی در منطقه از جنس برد و باخت است.
راهبردهای عربستان در برابر ایران
سعودی ها افزایش قدرت ایران را مساوی با کاهش موقعیت و دامنه نفوذ خودشان می بینند. از این جهت است که امروز سعودی ها تمام تلاش و راهبردشان بر عدم احیای مذاکرات احتمالی برجام میان دولت آینده آمریکا با ایران است. تلاش برای گسترش روابط و تعامل با رژیم صهیونیستی می تواند یکی از این راهبردها باشد. عربستان سعودی با گسترش و عادی سازی روابط اش با صهیونیست ها به نوعی به دنبال هماهنگی بیشتر با این رژیم و پدید آوردن شرایطی در منطقه هستند که دولت آینده آمریکا به راحتی زمینه بازگشت به برجام را پیدا نکند. در این مسیر به نظر می رسد دو راهبرد رسانه ای و تریبونی و افزایش سطح تنش در منطقه خاورمیانه در دستور کار عربستان سعودی برای جلوگیری از احیای مذاکرات برجامی قرار گیرد. در رویکرد اول با نطق ها و شانتاژهای خبری، فضای تنش را به فضایی بی اعتمادی سوق دهند. اظهارات فرحان در منامه گویای همین راهبرد است. در مرحله بعدی این احتمال هم وجود دارد که سعودی ها با همدستی اسرائیل در منطقه دست به بحران سازی های جدید برای انحراف مسیر گفت و گو نظیر آنچه در سال ۲۰۱۵ به صورت آغاز حمله هوایی به یمن صورت گرفت؛ بزنند.