محسن پاک آیین در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا اظهار کرد: وضعیت جغرافیایی منطقه قره باغ و مرزهای بین المللی بعد از توافق آتش بس بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان تغییر نکرده زیرا هدف این توافق، تغییر جغرافیایی منطقه نبود.
وی با بیان اینکه توافق آتش بس نتوانسته منافع همه گروه‌های درگیررا تامین کند، یادآورشد: واقعیت این است که منافع ارمنستان در این توافق تامین نشده زیرا مجبور شده مناطق متعلق به جمهوری آذربایجان را به این کشور برگرداند. از سوی دیگر منافع جمهوری آذربایجان تا حدودی تامین شده یعنی هفت شهر اشغال شده به این کشور برمی گردد اما در عین حال سرنوشت قره باغ در توافق آتش بس هنوز مشخص نشده است.
پاک آیین گفت: جمهوری آذربایجان، قره باغ را بخشی از تمامیت ارضی خود می داند و اسناد و شواهد تاریخی هم این را تایید می‌کند زیرا از سال ۱۹۹۲، طبق نظر اتحاد جماهیر شوروی، قره باغ در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان قرار گرفته و زمان فروپاشی شوروی هم قره باغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان بوده است در حالی که در توافق اخیر جمهوری آذربایجان هنوز نتوانسته قره باغ را به تمامیت ارضی خود برگرداند.
این کارشناس مسائل قفقاز به ادعای خودمختاری ارامنه مقیم قره باغ اشاره کرد و گفت: خود اهالی قره باغ ارمنی هستند و ادعای خودمختاری دارند و موضوع حق تعیین سرنوشت را مطرح کرده اند و بر این اساس اعلام استقلال کردند. بنابراین توافق آتش بس نظر آنها را تامین نمی کند.
وی یادآور شد: در مجموع، ماحصل این توافق یک آتش بس بوده برای اینکه طرفین درگیر مذاکره کنند و موضوع قره‌باغ را به لحاظ حقوقی حل کنند و ببینند آیا شرایط و ظرفیت تبدیل قره باغ به یک جمهوری مستقل وجود دارد یا باید تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان باشد یا به ارمنستان ملحق شود.
پاک آیین با بیان اینکه قطعا جمهوری آذربایجان نخواهد پذیرفت که قره باغ از باکو جدا شود، افزود: باکو حاضر است در چارچوب تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان به ارامنه قره باغ خودمختاری دهد.
این دیپلمات پیشین کشورمان گفت: نظر طرفهای مختلف مناقشه قره باغ تامین نشده و به همین دلیل آتش بس را نباید آتش بسی پایدار تلقی کرد زیرا هر روز ممکن است اتفاق جدیدی بیافتد و به طور مثال در شرایط سیاسی جدید، ارمنستان تجدید قوا و با این توافق مخالفت کند.
این کارشناس مسائل بین الملل اضافه کرد: حتی ممکن است جمهوری آذربایجان از طولانی شدن پروسه حل مشکل قره باغ نگران و ناراضی شود و برای آزادی باقی مناطق حمله کند. بنابراین وضعیت در قره باغ همچنان شکننده است.
وی، نقش جمهوری اسلامی ایران را در مناقشه قره باغ سازنده عنوان کرد و گفت: ایران در رایزنی با طرفهای درگیر و ترکیه و روسیه طرحی را ارائه کرد که برخی از مفاد آتش بس مانند حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و آزادی هفت شهر اشغال شده، تغییر نیافتن مرزهای جغرافیایی، برقراری آتش بس برای مذاکره و تبادل اسرا و آوارگان درآن مطرح شده بود.
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان تصریح کرد: باتوجه به اینکه توافق آتش بس وضعیت نهایی مناقشه قره باغ را مشخص نکرده و بسیار شکننده است، ایران هم طبیعتا از این توافق رضایت ندارد.
خاک ایران همواره برای باکو و ایروان مزیت ترانزیتی خواهد داشت
پاک آیین همچنین درباره پیش بینی کریدورهایی برای ارتباط قره باغ با ارمنستان و همچنین ارتباط نخجوان با جمهوری آذربایجان گفت: اجرایی شدن هر دو طرح به حل مناقشه قره باغ وابسته است و تا وقتی که خصومت بین ایروان و باکو حل نشده، به طور طبیعی آذربایجان حاضر نخواهد شد که روی مسیر ارمنستان به نخجوان سرمایه گزاری کند.
وی با اشاره به مزیت‌های ترانزیتی ایران برای دو کشور هم گفت: مزیت ترانزینی ایران برای ارمنستان و آذربایجان بیشتر مزیت شمال به جنوب است یعنی ایروان و باکو بتوانند از مسیر ریلی و جاده ای به خلیج فارس و دریای عمان دسترسی پیدا کنند و این مزیت برای خاک ایران حتی در صورت حل مناقشه قره باغ نیز تغییر نخواهد کرد.
این کارشناس مسائل قفقاز افزود: در رابطه با ترانزیت شرق به غرب، مسیر سنتی باکو و ایروان قبل از جنگ قره باغ، همین مسیر کریدوری است که در توافق آتش بس هم مطرح شده؛ یعنی جمهوری آذربایجان بدون اینکه وارد خاک ایران شود از این مسیر بتواند به نخجوان دسترسی پیدا کند.
پاک آیین اضافه کرد: استفاده جمهوری‌آذربایجان از خاک ایران برای ارتباط با نخجوان موضوعی دائمی نبوده است اما فکر می‌کنم حتی در زمان صلح هم باکو استفاده از مسیر ترانزیتی ایران را کنار نخواهد گذاشت زیرا این امکان وجود دارد که مجددا مثل یک زخم کهنه سرباز کند که در آن صورت جمهوری آذربایجان اگر از مسیر ایران صرف نظر کرده باشد متضرر می‌شود.
وی گفت: بنابراین حتی در صورت استقرار صلح کامل که تا آن زمان خیلی فاصله داریم، حتما جمهوری آذربایجان در کنار استفاده از کریدور داخلی اتحاد جماهیر شوروی سابق، از مسیر تزانزیتی ایران هم استفاده خواهد کرد.
صلح فرصتی برای مشارکت ایران در بازسازی هفت شهر آزاد شده است
این تحلیلگر مسائل قفقاز با بیان اینکه برقراری صلح قطعا برای ایران و همه کشورهای منطقه ارزشمند است، خاطرنشان کرد: در این صورت، جنگ و رقابت در منطقه تبدیل به همکاری خواهد شد و فرصتی برای تهران فراهم خواهد شد تا در بازسازی هفت شهر آزاد شده جمهوری آذربایجان که در کنار مرزهای ایران قرار دارند، مشارکت کند.
پاک آیین تصریح کرد: حتی آنکارا هم اگر بتواند مشکلاتش را با ایروان حل کند می‌تواند از مسیرهای ترانزیتی موجود استفاده کند و شرایط صلح موجب گسترش همکاری‌های منطقه ای و توسعه بیشتر ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواهد شد.
این کارشناس مسائل قفقاز با اشاره به اینکه ایران با ابزار دیپلماسی دنبال ارائه راه حل و توسعه همکاری های اقتصادی مخصوصا مشارکت در بازسازی هفت شهر جمهوری آذربایجان است، گفت: واقعیت این است که همچنان آینده مبهمی در این منطقه وجود دارد و نمی‌توان گفت صلح ایجاد خواهد شد در عین حال امیدواریم با تلاش‌های کشورهای منطقه و ایران صلح عادلانه و پایدار در منطقه ایجاد شود.
پاک آیین گفت: اگر توافق اجرا شده و به صلح منجر شود قطعا مرزهای ایران و شمال ارس مرزهای امنی خواهند شد و دیگر دلیلی برای تداوم حضور رژیم صهیونیستی در منطقه وجود نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه باکو به خاطر نیاز تسلیحاتی با رژیم صهیونیستی مراوده دارد و ایروان هم به همین خاطر با تل آویو روابط دیپلماتیک برقرار کرده است، افزود: قطعا رژیم صهیونیستی در شرایط صلح جایگاهی در این منطقه نخواهد داشت و منزوی خواهد شد اما در زمان جنگ و مناقشه، این رژیم می تواند با فروش سلاح به طرفین، آتش جنگ را دامن زده و بهانه ای برای حضور در منطقه داشته باشد.