بهاره آروین روز پنجشنبه درباره تجربه سه ساله خود از حرکت در مسیر شفافیت و موانع آن به ایرنا توضیح داد: شفافیت تنها در تصویب قوانین خلاصه نمی‌شود؛ اتفاقاً ما در کشور قوانین خوبی که بتوانند ضامن اجرایی شدن شفافیت باشند، کم نداریم ولی فرآیندهای ما به‌گونه‌ای طراحی نشده‌اند که بتوانند زمینه اجرای قوانین را فراهم کنند.
وی با بیان اینکه تصویب قوانین کمک می‌کند تا بهانه از دستگاه‌های اجرایی گرفته شود، افزود: خیلی اوقات با اینکه قوانین موجود زمینه های لازم را برای شفاف کردن دستگاه‌ها دارند، محافظه‌کاری‌های بروکراتیک باعث می‌شود نهادها به بهانه‌های مختلف متوسل شده و از ایجاد شفافیت خودداری کنند.
به گفته آروین، در چنین شرایطی، تصویب قوانینی که صراحتاً به شفافیت اشاره می‌کنند می‌تواند این بهانه‌ها را از نهادها بگیرد اما واقعیت این است که شفافیت عزم و اراده‌ای جدی در اجرای قوانین می‌طلبد.
وی شفافیت را نیازمند زیرساخت‌های لازم دانست و گفت: یکی از مهم‌ترین این زیرساخت‌ها الکترونیکی شدن فرآیندهاست؛ اگر در کشور ما دولت الکترونیک محقق می‌شد بستر مهمی برای شفافیت شکل می‌گرفت و در این صورت دست کم زیرساخت لازم برای دسترسی عمومی به اطلاعات فراهم می‌شد اما متأسفانه بسیاری از فرآیندهای ما همچنان دستی و ناروشن هستند و به همین دلیل مدیران کارها را بنا بر رویه سلیقه‌ای خود پیش می‌برند.
آروین افزود: این باعث می‌شود حتی زمانی که اقدام به ایجاد شفافیت می‌شود، نتیجه پایدار نباشد چراکه روندها سیستماتیک و الکترونیک نشده‌اند. از این نظر ما برای تحقق شفافیت بیش از تصویب قوانین جدید به اجرای قوانین قبلی و اصلاحات فرایندی و بروکراتیک نیازمندیم و چه بسا بهتر باشد ابتدا فرایندها را با تصویب قوانین اصلاح کنیم و بعد به سراغ شفافیت و قوانین مربوط به آن برویم.
هیچ قانونی در کشور بدون پیگیری اجرا نمی‌شود
عضو شورای شهر تهران کلید عملیاتی کردن شفافیت را پیگیری برشمرد و اظهار داشت: اگر قانونی را تصویب کنیم و بعد با خوش‌خیالی بخواهیم منتظر بایستیم تا اجرا شود، متأسفانه هیچ اتفاقی نخواهد افتاد البته این فقط مختص شفافیت نیست؛ در کشور ما اصولاً قوانین جز با پیگیری اجرا نمی‌شوند. از این جهت تصویب طرح‌ها و لوایح در صحن شورا گام نخست فرآیند ایجاد شفافیت نیست و خیلی اوقات حتی مؤخر است.
آروین در پاسخ به این پرسش که تحقق شفافیت در کشور با چه موانعی روبه‌روست، بیان کرد: به نظر من مهم‌ترین مانع، موانع بروکراتیک است. متاسفانه رویه انجام کارها به گونه‌ای است که شفافیت را با مانع مواجه می‌کند.
وی ادامه داد: در واقع در ساختار اجرایی ما بین آنچه قوانین و مقررات مشخص می‌کند و آنچه در عمل اتفاق می‌افتد شکاف قابل توجهی وجود دارد البته در همه جای دنیا آنچه اتفاق می‌افتد از آنچه که قوانین و مقررات وضع می‌کنند، متفاوت است ولی مساله این است که در ایران این شکاف خیلی قابل توجه است و وقتی شفافیت را دنبال می‌کنید، خود را بیشتر نشان می‌دهد.
وی گفت: ما در روند کار خود بعضا با این موضع مواجه می‌شویم که اگر فلان اطلاعات منتشر شود نهادهای نظارتی به مساله ورود می‌کنند حال ممکن است تخلف انجام شده، فسادزا هم نبوده باشد و فقط به این نیت صورت گرفته باشد که کاری تسهیل و تسریع شود.
به گفته آروین، برخی از قوانین و مقررات ما آنچنان در کار پیچیدگی ایجاد می‌کنند و دست‌وپا گیر هستند که مدیران فکر می‌کنند اگر بخواهند طبق آنها عمل کنند، عملاً کاری پیش نخواهد رفت از این جهت به رویه‌های غیررسمی رومی‌آورند و ترجیح‌شان هم این است که چیزی شفاف نشود تا بتوانند این رویه غیررسمی را ادامه دهند.
مدیران میانی، مانعی مهم بر سر راه شفافیت
آروین با اشاره به اینکه مانع دیگر شفافیت سود مدیران اجرایی از عدم‌شفافیت است، اظهار کرد: درواقع نبود شفافیت حوزه اختیارات و تصمیم‌گیری مدیران را افزایش می‌دهد و بالعکس شفافیت‌بخشی آنها را مجبور می‌کند کاملاً در چارچوب عمل کنند.
وی افزود: وقتی روندها و فرآیندها سیستماتیک شوند اختیارات مدیران در بالا و پایین کردن و تغییر برنامه‌ها کم می‌شود و در چنین شرایطی ممکن است در راستای ایجاد شفافیت با مدیریت ارشد توافق داشته باشید اما مدیران میانی به شکلی مانع رسیدن شما به هدف می شوند.
رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند گفت: مانع دیگر شفافیت، ترس و محافظه‌کاری بروکراتیک است. هر حوزه‌ای را که بخواهید شفاف کنید با این جمله مواجه می‌شوید که اینجا ایران است. اینجا فرهنگ شفافیت وجود ندارد. چرا اول ما و چرا فلان وزارتخانه نه؟
وی ادامه داد: من خودم بارها با این استدلال مواجه شده‌ام که چه کسی این کار را کرده که ما بخواهیم دومی آن باشیم. این یک ترس بروکراتیک است و خوشبختانه وقتی یک سازمان پیش‌قدم می‌شود این ترس تا حد بسیاری می‌ریزد؛ کمااینکه وقتی در شهرداری تهران تحرکاتی در راستای ایجاد شفافیت صورت گرفت، در شهرداری‌های دیگر و حتی سازمان‌های دولتی هم حرکت‌هایی آغاز شد و افراد به این درک رسیدند که اگر قراردادی منتشر شود، اتفاقی نخواهد افتاد.
عقب‌ماندگی در زیرساخت‌های فنی، از موانع مهم گفتمان شفافیت
عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه نبود زیرساخت فنی لازم نیز یکی دیگر از موانع شفافیت است، خاطرنشان کرد: وقتی عزمتان را برای تحقق شفافیت جزم می‌کنید تازه می‌بینید ثبت دقیق و شفاف اطلاعات با مشکلات اساسی و فراوان مواجه است. سیستم‌های مالی، حسابداری و ثبت داده ضعیفند، قابلیت ارتقا ندارند، قابلیت یکپارچگی و اتصال به سامانه‌های دیگر را ندارند و به عبارتی، اصلاح زیرساخت فنی نیازمند هزینه قابل توجهی است که مانع بزرگی است.
وی تصریح کرد: ما در این حوزه خیلی عقبیم مثلاً وقتی می‌خواهید داده را روی بستر اینترنت فراخوانی کنید، بارِ ایجادشده به دلیل ضعف زیرساخت فنی، سامانه را با مشکل مواجه می‌کند و کار بسیار کندتر از فرآیند دستی انجام می‌شود که این امر باعث معطلی و بی‌اعتمادی مخاطب و گرایش او به همان سیستم حضوری می‌شود.
به گفته آروین، مانع دیگر شفافیت هم گروه‌های ذی‌نفع هستند که از نبود شفافیت سود می‌برند. البته تأثیر این عامل از عوامل دیگر کمتر است.
رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند با تاکید بر اینکه چه بسا که همه موانع شفافیت تحت‌تأثیر عامل مهم‌تری باشند، تصریح کرد: این عامل مهم نبود مطالبه‌گری جدی در جامعه است که خوشبختانه گفتمان شفافیت در جامعه شکل گرفته و گسترش یافته‌است اما کمتر شاهد گروه‌های تخصصی دغدغهمندی هستیم که بتوانند به صورت تخصصی مطالبه‌گری کنند و خطاها را هشدار دهند؛ این باعث می‌شود شفافیت در همان سطح کلان باقی بماند و در حل و فصل مسائل اصلی نقشی نداشته باشد بنابراین فضا همچنان به نفع گروه‌های ذی نفع باقی می‌ماند.