به گزارش گروه فرهنگی ایرنا با شیوع کرونا و ایجاد بحران در جوامع آنچه بیش از پیش نقش ارتباطات و اطلاعات را پررنگ تر کرد، اهمیت اطلاع رسانی حداکثری در این بحران و تمرکز بر نیازهای جوامع در این شرایط بود؛ با حضور بیشتر شهروندان در خانه ها بیش از هر زمانی نیاز به دریافت اطلاعات مستند و دقیق از سوی رسانه‌ها احساس می شود و رسانه‌ها بهتر از هر زمان دیگر می توانند در خدمت اطلاع رسانی و پر کردن غنی اوقات خانواده ها باشند. همه‌گیری ویروس کرونا همانند تمام صنایع بی شک بر رسانه و ارتباطات هم آثار انکار ناپذیری داشته است، شناسایی این آثار بر روند فعالیت های رسانه ای و الزامات تولید و مصرف رسانه ای در این شرایط به جهت بهبود، بی شک نیاز به بررسی و کالبدشکافی دارد.
گفت‌وگوی خبرنگار فرهنگی ایرنا با دکتر مجید رضائیان استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم را می خوانیم:
ویروس کرونا یک سرویس ویژه و مستقل در آژانس های خبری نیاز دارد
دکتر مجید رضاییان به دو مبحث «کار رسانه ها در دوره کرونا» و «بایسته های لازم توجه روزنامه‌نگاری ما در پساکرونا» پرداخت و تاکید کرد: در هر دو مبحث منظور آژانس های خبری است و نه رسانه های تلویزیونی یا دیداری، شنیداری یا رادیو یا چاپی.
وی ادامه داد: در دوره کرونا کاری که آژانس های خبری کردند یک ایراد اساسی داشت، دارد و برطرف نشده است؛ ما در تمام دنیا در زمینه روزنامه نگاری خبری یک اصل داریم که مربوط به آژانس ها می شود؛ (Objectivity) روزنامه نگاری باید از پایه شروع شود و پایه؛ عینی گرایی است. در عینی گرایی«event» یا «رویداد» درست پوشش داده شود و این درست پوشش دادن تولید خبر است و در گام های بعدی به ترتیب گزارش خبری، مصاحبه های تکمیلی و گزارش هایی است که هر از چند گاه می توان ارائه کرد. برای آژانس های خبری، گزارش ها هم به جای اینکه گزارش های توصیفی باشد بیشتر فقط گزارش های خبری است.
وی با انتقاد از رویه آژانس های خبری در اتکا به نقل قول های «وی گفت»، «وی افزود»، عنوان کرد: نخست باید ببینیم موضوع کرونا چه رویدادی است؟ یک رویداد هم شناخته شده و هم شناخته نشده است، کرونا یک حادثه نیست مثل پلاسکو که بتوان بر سر صحنه حادثه رفت؛ کرونا یک مساله رویدادی است که به واقع رویدادهای مختلفی را ایجاد و عرصه های مختلف اقتصاد، فرهنگ، سیاست، وجوه هنری و غیره به ویژه اصناف و اشتغال، وضع اجتماعی و سلامت و به عبارتی همه چیز را درگیر کرده است.
این پژوهشگر ژورنالیسم با اشاره به کرونا و تاثیراتش که دامنه بسیار وسیعی از تولید خبر، گزارش خبری و مصاحبه های تکمیلی را ایجاد کرد، افزود: این موضوع را باید از جایی مشخص در رسانه ها پیگیری کرد و آژانس ها سرویس خاص این موضوع ایجاد می کنند. به عنوان نمونه آژانس های خبری در اوایل پیدایش داعش یک سرویس ویژه به نام «جنگ و تنش» برای خود ایجاد کردند، الان نیز یک آیکون مشخص به نام «کرونا ویروس» باید راه اندازی کنند. چون ویروس کرونا باید مستقلا پرداخته شود، به دلیل اینکه سرویس اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و همه درگیرند.
وی گفت و وی افزود، خبر نیست
رضائیان به دو ضعف اساسی رسانه‌ها به‌ویژه آژانس‌های خبری در مواجهه با کرونا اشاره کرد و گفت: یکی از این نظر که خبر تولید نکردیم؛ «وی افزود»، «وی گفت» لزوما تولید خبر نیست. دوم اینکه باید یک سرویس مستقل برای کرونا تعریف می‌کردیم که نکردیم و این اشتباهی بوده که صورت گرفته به ویژه در ایران که در مقایسه با بسیاری از کشورها بیشتر با مساله درگیر بوده است. شاید کشورهایی بودند که در موج دوم توانستند کنترل کنند و باز درگیر موج سوم شدند. اما برای کشور ما می توان گفت که روند ابتلا اگر کاهش هم پیدا کرده ولی قطع نشده بنابراین ما در این زمینه نتوانستیم خیلی موفق عمل کنیم.
معمولا قاعده و قانون رویداد این است که به آژانس ها دیکته می کند یک سرویس مستقل برای من تشکیل بدهید، اما مثلا در حوزه اقتصادی همه ما می دانیم با اتفاقاتی که پارسال و امسال در بورس ایران افتاد خیلی از آژانس ها باید یک سرویس مستقل را به بورس اختصاص می‌دادند. به عنوان نمونه خبرگزاری رویترز در حالیکه سرویس «اقتصادی» (economy) اش پابرجاست سرویسی با عنوان «پول» (money) ایجاد کرد. در آژانس های خبری ما هم باید مستقلا این اتفاق می افتاد که نیفتاد.
این استاد دانشگاه با بیان این که در زمینه شیوع کرونا خبر تولید نشده و آنچه تولید شده شبه خبر بوده است، گفت: خبر قاعده و اطلاعات مشخصا ۶ عنصره ای (چه چیزی؟ چه کسی؟ چه زمانی؟ کجا؟ چرا؟ چگونه؟) دارد که جمع آوری می شود و وقتی تنظیم شد دارای «نات گراف» «nut ghraph» است که در آن شناسه خبر می آید و می گوید خبرنگار مسئولیت خبر را برعهده می گیرد. وقتی می گوییم «به گزارش خبرنگار اجتماعی ایرنا» این سه لایه است و برمبنای این سه لایه مسئولیت آن اطلاعات را بر عهده می گیرید و وقتی این کار انجام نمی شود یعنی در واقع خبر تولید نشده است.
الزامات روزنامه نگاری برای پساکرونا: آموزش و اطلاع رسانی با تعقیب خبری
دکتر رضاییان در ادامه بحث به الزامات روزنامه نگاری پسا کرونا پرداخت و گفت: برای اینکه مردم را برای پساکرونا آماده کنیم به مسائلی مثل اینکه زندگی تغییراتی کرده و «وب» و زندگی مجازی به واقع خیلی بیشتر از گذشته خود را نشان می دهد و همه این اتفاقات جهانی است. رسانه از هم اکنون باید دست به کار شود. ما روزنامه نگاران خیلی زودتر از همه متوجه شدیم کرونا همزمان می شود با سال ۲۰۲۰ و سال ۲۰۲۰ هم آغاز «وب ۳» و «وب هوشمند» است که نقل شد تا ۲۰۲۳ کامل و دنیا تصویری همزمان یا تصویری آنلاین می شود.
وی «آموزش» و «اطلاع رسانی» را وظیفه آژانس ها برای روزنامه نگاری پساکرونایی دانست و عنوان کرد: در بحث آموزش دو کار برای روزنامه نگاری پساکرونا باید انجام دهند. یکی اینکه خبر تعقیبی بدهند، وقتی به یک رویداد می رسند و یکبار خبرش را می دهند این خبر باید تعقیب بشود، ابعاد مختلف اطلاعات آن خبر کاملا هدفمند باید گرفته شود با این هدف که داریم مخاطب خود را برای زندگی پساکرونا آماده می کنیم.
برای جهان پساکرونا مردم نیاز دارند خیلی چیزها را بدانند آن چیزهایی را که باید بدانند همین وجه آموزشی آژانس ها را مشخص می کند و ما به عنوان روزنانه نگاران آژانس خبری می توانیم به طور مشخص روی آنها انگشت بگذاریم مثلا بگوییم در اقتصاد پساکرونا وضعیت اینگونه خواهد بود. در آموزش دانشگاهی، وضع اقتصادی، آموزش آنلاین، پژوهش این وضعیت و تغییرات را خواهیم داشت، در تغییر و جابه‌جایی مشاغل این اتفاق می افتد.
پژوهشگر ژورنالیسم افزود: یکی از چیزهایی که مکتب بیرمنگام ۸ تا ۹ سال قبل پیش بینی کرد این است که با آمدن «وب ۳» دچار سونامی مشاغل می شویم، یعنی بعضی مشاغل مثل موج می آیند و بعضی مشاغل را حذف می کنند ما با دنیایی مواجه خواهیم شد که ربات ها می آیند و رقیب کارگران می شوند. خیلی اتفاقات که در راه است مثلا در گردشگری واقعی و مجازی اتفاقات جدیدی خواهد افتاد. اما اینها را نگفته و کارنکرده ایم، در حالیکه اینها آموزش هایی است که باید به آن پرداخته شود، مردم خیلی از چیزها را در مورد پدیده های مختلف نمی دانند بعد وقتی با خود آن پدیده مواجه می شوند، دچار شوک می شوند چون آماده نیستند.
به گفته وی، در روزنامه نگاری پساکرونا از آژانس های خبری انتظار کار تحلیلی نمی‌رود چون کار تحلیلی وظیفه رسانه های چاپی و مطبوعات است، اما دستکم در آژانس ها باید تعقیب خبری صورت بگیرد و در تعقیب خبری از گزارش های خبری تا خود خبر آورده می شود.
رضائیان با اشاره به عقب بودن رسانه‌ها در بخش آموزش مردم و تعقیب خبری برای جهان پساکرونا گفت: خیلی عقبیم و آژانس ها کارناکرده بسیار دارند که باید انجام دهند. اگر در آژانس ها سوژه تعریف شود بسیاری از مسائل تغییر خواهد کرد و اتفاقات مثبت خواهد افتاد و مردم نسبت به آنچه باید آشنا شوند آگاه خواهند شد.
پس تا می گویند روزنامه نگاری پساکرونا و آموزش لزوما منظور تحلیل نیست، خود خبر وقتی تعقیب می شود به گزارش خبری تبدیل شده و خود گزارش های خبری وقتی بیشتر تعقیب می شود می رسد به یکی از سه گانه گزارش توصیفی، تحلیلی یا تعقیبی. ولی مساله این است که یا این مهارت ها را در آژانس ها کم داریم و یا اگر داریم از آن استفاده نمی شود که این باید اصلاح شود و با این نوع رفتاری که تاکنون از آژانس ها سر زده ما عقب ماندگی خود را پر نخواهیم کرد.