۲۵۰ اثر تاریخی در این شهرستان شناسایی شده که ۶۰ اثر آن سابقه چند هزار ساله دارد و ۱۵ اثر نیازمند مرمت اضطراری است که یکی از این بناها قلعه تاریخی عمرانی است.
شهرستان گناباد در جنوب استان خراسان رضوی قدمت کهن و آثار تاریخی و ظرفیتهای گردشگری متعدد دارد و شهر گناباد بر اساس شاهنامه فردوسی عرصه جنگ و حماسه دوران اساطیری نامگذاری شده است.
این خطه پیش از اسلام گذرگاه درونی فلات ایران و بخشهای خاوری آن محل برخورد لشکریان ایران و توران بوده است، شهر گناباد در سال ۳۱ هجری قمری به دست مسلمانان افتاد و در دوران سلجوقی و خوارزمشاهی آباد و از اعتبار و اهمیت ویژه برخوردار بود.
گناباد با توجه به سابقه کهن خود که به بیش از دو هزار و ۵۰۰ سال قبل باز می گردد، مجموعه‌ای از آثار تاریخی دوره های مختلف قبل و بعد از اسلام اعم از اشکانی، هخامنشی، ساسانیان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، صفویه و قاجاریه دارد که از قدیمی ترین آثار تاریخی آن می توان به قنات جهانی قصبه به عنوان تنها اثر ثبت شده خراسان رضوی در فهرست آثار سازمان یونسکو اشاره کرد.
در میان آثار تاریخی گناباد قلعه تاریخی عمرانی این شهرستان با گذشت سالها همچنان در دل کویر خودنمایی می کند.
در ۲۵ کیلومتری شمال شهر گناباد و در مسیر شهرستان تربت‌حیدریه در کنار روستای عمرانی و سه کیلومتری جاده سنتو مجموعه ای بزرگ از معماری تاریخی محصور در برج و بارو چشم هم بیننده را به خود جلب می کند که در قدیم نخستین نقطه استراحت کاروانیان در مسیر گناباد به مشهد بود.
بعد از خروج از شهرستان گناباد و طی مسافت ۲۰ کیلومتری دفتر تاریخ این شهرستان ورق می خورد و قلعه تاریخی عمرانی و مجموعه ای از هنر و اصالت تاریخی خودنمایی می کند.
چشمان مسافران و هر بیننده ای از دور نظاره گر دیوارهای شکسته و خانه هایی است که سقف آن تخریب شده ولی وقتی نزدیک تر می شویم بادگیرهای سالم و طاق های ورودی قلعه، زیبایی خاصی را به نمایش می گذارد.
قلعه تاریخی عمرانی به عنوان یکی از آثار تاریخی دوره صفویه مجموعه‌ای از معماری در دل کویر را در خود جای داده و شامل منازل، قلعه، آب انبار، حمام، بادگیر و برج و بارو است.
رباط قلعه عمرانی با شماره ۲۶ هزار و ۲۶۵ در ۲۷ اسفندماه سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
در جوار این قلعه روستای عمرانی قرار دارد که تا ۶۰ سال قبل مسکونی بوده و اهالی آن به تدریج به روستای عزیزآباد در نزدیک آن نقل مکان کردند.
در جوار قلعه عمرانی یک جاده سنگی با قدمت تاریخی پیش از اسلام امتداد دارد.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد طی گفت و گو با خبرنگار ایرنا از قلعه تاریخی عمرانی به عنوان یکی از جاذبه های مهم تاریخی و گردشگری این شهرستان یاد کرد که با توجه به موقعیت خود مجموعه ای از بناهای تاریخی و گردشگری و طبیعت‌گردی را در دل خود جای داده است.
علیرضا شناسایی گفت: قلعه عمرانی قابلیت مهم طبیعت گردی منطقه به شمار می رود و از قابلیت مهمی برای سرمایه گذاری در زمینه های گردشگری و احداث مجموعه های بومگردی برخوردار است.
وی افزود: قلعه عمرانی گناباد با توجه قرار گرفتن در کنار کویر عمرانی قابلیت تبدیل به دهکده گردشگری با چند مجموعه بومگردی و کویرنوردی و ایجاد سفره خانه سنتی را دارد و با عنایت به نزدیک بودن به کال شور گناباد از مزیتهای آب درمانی با بهره گیری از مزیت آب شور برخوردار است.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد ادامه داد: تعدادی سرمایه گذار بخش خصوصی طی سالهای گذشته در چند نوبت متقاضی مرمت و ایجاد بسترهای جذب گردشگر در قلعه عمرانی گناباد بودند ولی با توجه به وجود تعدادی منزل یا مالکیت شخصی در محدوده بافت قلعه این مهم هنوز محقق نشده است.
وی گفت: سرمایه گذاران برای اجرای طرحهای گردشگری خود در این محدوده متقاضی خریداری منازل شخصی اهالی بودند ولی مالکان آنها با پرهیز از این اقدام عنوان کردند که تنها حاضر به اجاره دادن واحدهای خود هستند ولی این مساله مورد موافقت سرمایه گذاران قرار نگرفت.
شناسایی افزود: طرح مطالعاتی گردشگری و مرمت قلعه تاریخی عمرانی گناباد شامل بخشهایی از کاروانسرا و برج، آب انبار و حمام تاریخی آن با هزینه ۵۰۰ میلیون ریال طی هفت سال گذشته انجام شد.
وی ادامه داد: پیشنهاداتی برای تشکیل شرکت تعاونی گردشگری قلعه عمرانی متشکل از سرمایه گذاران و اهالی روستا ارایه شده است تا روستاییان از سود حاصله منتفع شوند و عواید آن صرف مرمت و ایجاد و توسعه بسترهای گردشگری این قلعه شود.
وی کمبود اعتبار را از مشکلات مرمت و توسعه گردشگری قلعه تاریخی عمرانی گناباد ذکر کرد.
مرکز شهرستان ۹۰ هزار نفری گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.