دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب‌شور دنیا است، آب این دریاچه بسیار شور بوده و عمدتا از رودخانه‌های زرینه رود، سیمینه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود، حوضه آبریز این دریاچه بیش از ۵۱ کیلومتر مربع است که سه درصد مساحت کل کشور را دربر می‌گیرد، این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت تبریز، ارومیه، مراغه، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود اما همین دشت ها به مرور جان دریاچه را که همان آب است از آن گرفتند و روزگارش را سیاه کردند.
زمانی دریاچه ارومیه مامن و زیستگاه طبیعی جانوران زیادی از جمله انواع پستانداران، پرندگان ، خرندگان ، دوزیستان و حتی ماهی بود که برای مدتی این زیستمندان ارزشمند زیستگاه خود را در دریاچه از دست داده بودند اما اکنون شواهد نشان می دهد که تلاش های دولت تدبیر و امید و تکاپوی ستاد احیای دریاچه ارومیه به ثمر نشست و دوباره این صاحب خانه ها به خانه خود بازگشتند.
دریاچه ارومیه با داشتن بیش از ۱۰۰ جزیره کوچک صخره ای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچه نوک، اکراس، لک لک، اردک پیسه، نوک خنجری، چوب پا و مرغ نوروزی است، آب آن بسیار شور و میزان نمک محلول در آن دو برابر اقیانوس‌هاست به این دلیل آب آن هیچ‌وقت یخ نمی‌زند.
از جمله مهم‌ترین بی‌مهرگان موجود در دریاچه می‌توان به آرتمیا اشاره کرد که گونه‌ای میگوی آب شور و از گونه‌های بومی دریاچه ارومیه است، این گونه مهم‌ترین منبع غذایی بسیاری از پرندگان آبزی مانند فلامینگوها به شمار می‌رود که با حیات دوباره دریاچه زندگی به آرتیما برگشت.
در واقع می توان دولت تدبیر و امید را نجات دهنده دریاچه ارومیه دانست چون تنها دولت محیط زیستی است و اولین مصوبه آن نیز محیط زیستی و مربوط به تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه بود و جالب تر اینکه با توجه به اهمیت موضوع دولت آنرا شامل اصل ۱۳۸ قانون اساسی دانست و بعد از آن طی جلسات متعددی مصوبات اجرایی تصویب و کارها آغاز شد و اکنون بعد از گذشت حدود هفت سال فعالیت و نزدیک به پنج هزار میلیارد تومان هزینه، حیات به نگین فیروزه ای کشور بازگشته است.
اصل ۱۳۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
علاوه بر مواردی که هیات وزیران یا وزیری مامور تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی قوانین می‌شود، هیات وزیران حق دارد برای انجام وظایف اداری و تامین اجرای قوانین و تنظیم سازمانهای اداری به وضع تصویب‌نامه و آیین‌نامه بپردازد. هر یک از وزیران نیز در حدود وظایف خویش و مصوبات هیات وزیران حق وضع آیین‌نامه و صدور بخشنامه را دارد ولی مفاد این مقررات نباید با متن و روح قوانین مخالف باشد.
دولت می‌تواند تصویب برخی از امور مربوط به وظایف خود را به کمیسیون‌های متشکل از چند وزیر واگذار کند. مصوبات این کمیسیون‌ها در محدوده قوانین پس از تایید رئیس جمهور لازم‌الاجرا است.
بر اساس اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه، بیشتر کارهای سازه ای احیا تمام شده که بر اساس پیش بینی های اولیه قرار بود همه اقدامات سخت افزاری تا بهمن ماه امسال پایان یابد که شامل انتقال آب زاب به دریاچه نیز بود اما به دلیل برخی مشکلات از جمله تحریم ها شاید با یک یا دو ماه تاخیر افتناح شوند.
اما مساله مهم و سوالی که بیشتر اذهان را مشغول کرده این است که آیا بعد از دولت دوازدهم فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنان ادامه دارد؟ یا اینکه باز هم همچنان جزو اصل ۱۳۸ قانون اساسی خواهد بود؟ که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی و ناظر بر ستاد احیای دریاچه ارومیه در یک حرکت پیشگیرانه، اقدام به راه اندازی مرکز آینده پژوهشی دریاچه ارومیه کرده تا اقدامات ستاد را در دولت بعدی دنبال کند که مستقیم زیر نظر معاون رئیس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست فعالیت خواهد کرد.
مرکز آینده پژوهشی (مهپاد) براساس مصوبه هیئت دولت در ساحل دریاچه ارومیه و در کیلومتر ۳۰ جاده ارومیه با مهاباد و داخل سرمحیط بانی رشکان احداث می شود و پس از اتمام ساختمان آینده پژوهی دریاچه ارومیه وظایف ستاد احیای دریاچه ارومیه به این مرکز منتقل خواهد شد و راهبری احیا و حفظ دریاچه ارومیه را در حوضه آبریز آن در سه استان آذربایجان غربی، شرقی و کردستان بر عهده خواهد گرفت.
مسعود تجریشی مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه روز شنبه به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: اساسنامه مرکز آینده پژوهشی دریاچه ارومیه را تهیه و از وزارتخانه های مرتبط هم نظر خواهی کردیم و اکنون منتظر تشکیل شورای عالی محیط زیست هستیم تا مصوب شود و بعد آنرا به کارگروه ملی تالاب ها ارائه دهیم چون در نظر داریم این الگو را برای تمام تالاب های کشور اجرا کنیم.
وی افزود: معاون اول رییس جمهوری از حدود دو سال پیش از ستاد خواست تا برای اقدامات صورت گرفته در روند احیای دریاچه ارومیه برای بعد از این دولت هم فکری بشود چون ممکن است دیگر اصل ۱۳۸ نباشد بنابراین باید فکری برای حفظ شرایط کرد که بر اساس آن کارگروهی تشکیل دادیم و نگاهی به تجربه های جهانی کردیم، به عنوان نمونه دریاچه وایس ژاپن، دریاچه موری دارلینگ استرالیا و دریاچه دیگری در آمریکا مشابه دریاچه ارومیه و فعالیت های صورت در روند احیای آن بودند بنابراین اطلاعات آنها را گرفتیم و بعد از برگزاری جلسات متعدد و بررسی تمام زوایای این تجربیات اساسنامه اولیه را تهیه کردیم و نگاه این است که مرکز آینده پژوهشی علاوه بر حفظ دریاچه ارومیه، بتواند مدیریت تالاب های دیگر کشور را نیز انجام دهد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اظهارداشت: بخشی که در بودجه سالانه در قوانین مربوط به تالاب ها بود به اضافه برنامه پنج ساله ششم توسعه را به سند ملی احیا و حفاظت دریاچه ارومیه تبدیل کردیم و با این حساب زمانی که اساسنامه تایید شود و فعالیت ستاد در دولت بعدی متوقف شود، این مرکز در قالب این سند کارهای ستاد را به عنوان یک نهاد جدید ادامه می دهد.
وی در پاسخ به اینکه آیا مرکز آینده پژوهشی می تواند قدرت ستاد احیای دریاچه ارومیه را داشته باشد گفت: بطور قطع نه چون دیگر اصل ۱۳۸ وجود نخواهد داشت حالا ممکن است دولت بعدی هم بگوید که تالاب ها برای من مهم است و همه آنها را شامل اصل ۱۳۸ بداند اما نمی توان مطمئن بود که این کار را انجام دهد.
تجریشی افزود: اصلا شاید هم دولت بعدی اعتقادش این باشد که ستاد احیا بماند، ما نمی توانیم بگوییم که کار ما تمام شد چون یک طرح ملی بود، همه گزارش ها در کتابخانه مرکزی شکل گرفته، اکنون بودجه سال ۱۴۰۰ دولت را بر ساس طرح های کاهش ۴۰ درصد مصرف آب و نهاده در حوضه دریاچه بسته ایم یعنی اکنون با سازمان برنامه بودجه و نمایندگان جلسات زیادی گذاشتیم و نمایندگان آذربایجان از مرکز آینده پژوهشی بازدید کردند و قول دادند که حتما در مجلس پیگیری می کنند که این کارها ادامه داشته باشد.
وی تاکید کرد: ما واقعاً نه جناحی و نه دولتی نگاه نکردیم فقط سعی می کنیم این نهادی که ایجاد می شود بتواند ادامه پیدا کند و برای دیگر تالاب های کشور هم الگو باشد.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره پایان یافتن کارهای سازه ای ستاد احیا گفت: پیش بینی کرده بودیم که کارهای سازه ای در آخر آذر ماه به پایان برسد اما به دلیل برخی مشکلاتی که تحریم ایجاد کرد به نظر می رسد بهمن ماه تمام شود مثلا قرار بود تصفیه خانه ارومیه آذر ماه تمام شود اما آخر بهمن تمام می شود چون یکی از دستگاه های مورد نیاز این کار که قرار بود از ایتالیا وارد شود را به کشور ثالث بردیم اما هنوز نتوانستیم آن را وارد کشور کنیم بنابراین کارها عقب ماند، به طور کلی ممکن است کارهای سازه ای با یک ماه تاخیر تمام شوند.
وی درباره طرح انتقال آب زاب به دریاچه گفت: در اجرای انتقال آب زاب به دریاچه فقط هزار و ۵۰۰ متر از آن باقیمانده است و اگر به مشکل فنی مثلا فشار آب برخورد نکنند بیشتر از ۱۰۰ روز کار ندارد. همچنین سد کانی سیب آبگیری شده، یک کانال ۱۵ کیلومتری دارد که تقریبا تمام شده، بعد از آن به یک کانال زه کش دارد که به رودخانه گدار می رسد و در نهایت وارد دریاچه می شود که لایروبی فقط یک فاز از این رودخانه باقیمانده است ، همچنین باید حدود هشت هکتار زمین در مسیر تملک شود که عمده کار انجام شده که به لحاظ سازه دی تا بهمن ماه کار تمام می شود.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: ما از ابتدا گفته بودیم که فاز بندی فاز بندی طرح را افتتاح نمی کنیم بلکه باید تمام شود و یک مرتبه همه را افتتاح کنیم بنابراین منتظر اتمام کامل آن می مانیم.
وی با بیان اینکه بیشترین درصد اعتبار تعیین شده، تامین شده است گفت: تا آخر امسال حدود پنج هزار میلیارد تومان هزینه کردیم، دولت هم امسال حدود ۸۲۵ میلیارد تومان اعتبار برای همه پروژه های سازه ای در نظر گرفته تا تمام شوند، بنابراین هیچ کدام از پروژه ها مشکل پولی ندارند فقط مشکل تحریم ها است که تا حدودی کارها را به عقب می اندازد چون گاهی برای وارد کردن یک سری دستگاه با مشکل مواجه می شویم.