یلدا در فرهنگ ایران باستان، سپری شدن بلندترین شب سال و پس از آن افزوده شدن بر مدت زمان روزهای آتی است. مردم ایران این شب را از غروب آفتاب آخرین روز آذرماه تا طلوع نخستین روز دی‌ماه جشن می‌گیرند و نقل افسانه و حافظ‌خوانی در این شب مرسوم است.
هر سال در این شب که به نام شب چله نامگذاری شده است آیین‌های خاصی در مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود و در این شب ایرانی‌ها با تنقلات، شیرینی و هندوانه از مهمانان پذیرایی میکنند.
اما امسال به خاطر شیوع ویروس کرونا، قرار است یلدای متفاوت‌تر از سال‌های قبل در کشور برگزار شود و مردم به جای دورهمی سال‌های قبل این جشن را به صورت خانوادگی برگزار کنند و به جای جمع شدن خانواده‌ها، در فضای مجازی با همدیگر در ارتباط باشند.
در این میان مهابادی‌ها پا را فراتر گذاشته و امسال با راه‌اندازی "پویش همدلی" ضمن درخواست از برگزار نکردن دورهمی‌ها، بخشی از هزینه‌های دورهمی گسترده را برای کمک به نیازمندان و خانواده‌های بی‌بضاعت هزینه کنند.
پویش "یلدای همدلی" در مهاباد کلید خورد
این پویش روز شنبه به همت جمعی از خیران مهابادی به راه افتاده است که از افراد خیر و توانمند خواسته شده است که به جای برگزاری دورهمی شب یلدا و صرف هزینه‌های گزاف این دورهمی با توجه به شیوع ویروس کرونا، از هزینه‌ها کاسته شود و به جای آن، بسته‌های یلدایی تهیه و در آستانه شب یلدا در بین خانواده‌های نیازمند توزیع کنند.
در این پویش از خیّران درخواست شده که برای این منظور سیب سردخانه‌ای، انار، انواع آجیل بسته‌بندی شده، شیرینی و تنقلاب دیگر را به ارگان‌های حمایتی از جمله بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی (ره) و یا پایگاه اصلی این پویش در نان روغنی "پرنیا" واقع در محله زمین‌های شهرداری مهاباد تحویل دهند.
یکی از فعالان اصلی این پویش در مهاباد گفت: این پویش از چند روز پیش در این شهرستان تشکیل شده و با استقبال خوب خیران مواجه شده است.
امید بابلی افزود: خیران تاکنون حدود یک تُن سیب و انار، شیرینی، تنقلاب و آجیل را تحویل اعضای پویش دادند و از امروز بسته‌بندی این اقلام با همکاری و نظارت خیران آغاز و بسته‌های یلدایی امشب و فردا شب در بین خانواده‌های نیازمند و بی‌بضاعت توزیع می‌شود.
وی اضافه کرد: برای جلوگیری از تجمع افراد در محل توزیع، لیست خانواده‌های نیازمند تهیه و توزیع بسته‌ها برای حفظ کرامت خانواده‌ها به صورت مخفیانه توسط اعضای پویش انجام می‌شود.
بابلی در خصوص فعالیت اعضای پویش یلدای همدلی در مهاباد نیز گفت: این پویش از چند سال قبل و پس از وقوع زلزله استان کرمانشاه در این شهرستان تشکیل شد و اعضای آن در آستانه اعیاد مختلفی مانند عید نوروز، قربان، رمضان و همزمان با بازگشایی مدارس کمک‌های مردمی را جمع‌آوری و در بین خانواده‌های نیازمند توزیع میکنند.
وی با قدردانی از کمک خیرین، اظهار داشت: افرادی که در این طرح مشارکت دارند، می‌توانند خود یا نماینده آنان در روند توزیع بسته‌ها بین خانواده‌های نیازمند نظارت داشته باشند و در این زمینه شفاف‌سازی لازم صورت گیرد.
بازار مهاباد رنگ و بوی یلدایی گرفت
در روزهای پایانی پاییز، بازار مهاباد نیز رنگ و بوی تازه به خود گرفته و بسیاری از شهرندان برای خرید مناسب شب یلدا راهی بازارهای این شهر شدند و هندوانه که در این فصل از سال در این شهر سردسیر معمول نیست در میوه‌فروشی‌ها خودنمایی می‌کند اما به شرط چاقو نیست.
در "تاریکه بازار "مهاباد که در مرکز شهر واقع شده و بسیاری از خریداران در این بازار میوه و مواد خوراکی تهیه میکنند، روزهای خوبی برای بازاریان ایجاد شده و خریداران به رغم افزایش قیمت‌ها با دست‌های پری از خروجی‌های این بازار خارج می‌شوند.
احمد خانی در یکی از خروجی‌های "تاریکه بازار" مهاباد در حالی که در یک دسته میوه و در دست دیگر چند بسته داشت گفت: برای خرید این مقدار وسایل ۲ میلیون ریال هزینه کردم و این‌ها تنها بخشی از خرید شب یلدا است.
وی افزود: امسال تصمیم گرفتیم که خریدهای یلدایی پدرم را هم که به خاطر شیوع کرونا از منزل خارج نمی‌شود، انجام دهم و بعد از ظهر هم دوباره باید به بازار برگردم و وسایلی که برای خانه خودم خریدم برای آنها نیز بخرم.
وی اظهار داشت: سال‌های قبل این خرید را تنها یک بار انجام می‌دادم و تمامی افراد خانواده دور هم جمع می‌شدیم اما امسال به خاطر کرونا علاوه بر گرانی بازار باید خریدهای بیشتری هم انجام دهیم.
یکی از میوه فروشان این بازار نیز گفت: گرانی اجناس باعث شده که خرید مردم کاهش پیدا کند و این امر به زیان بازاریان است و سود ما در فروش بیشتر است و کسانی که سال قبل حداقل هفت میوه در چند نوع خرید می‌کردند امسال تنها سه کیلو و حداکثر از ۲ یا سه نوع خرید میکنند.
ناصر محمدی افزود: ما بازاریان دوست داریم که قیمت‌ها پایین‌تر باشد تا مردم بتوانند خرید بیشتری داشته باشند و دوباره رونق به بازار برگردد.
وی در حالی که مشتریانش را یکی یکی راهی می‌کرد به کارت موز که روی ویترین مغازه خودنمایی می‌کرد، اشاره کرد و افزود: قیمت موز امسال به ۳۰۰ هزار ریال رسیده و از صبح تاکنون یک کیلو موز نفروخته ایم در حالی که سال قبل تا حالا حداقل سه کارتن موز فروخته بودم.
وی از مشتریان درخواست می‌کرد برای خرید از کارت بانکی استفاده کنند و کمتر وجه نقد را قبول می‌کرد هر از چند مدتی با اسپری دستانش را ضد عفونی می‌کرد و نایلون‌های پر شده مشتریانش را وزن و آنها را راهی می‌کرد.
آیین‌های شب یلدا در مهاباد
شب یلدا یا "شه‌و چله" یا "شه‌و زمسان" شبی است که پیش از فرا رسیدن آن هیجان و شور خاصی را در میان مردم بر می‌انگیزد و اصلی‌ترین ویژگی یلدا جمع شدن خانواده‌ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است؛ به صورتی که معمولا یک هفته قبل از آن مشخص می‌شود شب چله این سال در خانه چه کسی جمع می شوند.
در این شب حکایت خوان‌ها، حکایت‌های زیبا تعریف می کنند یا پدربزرگ ها و مادربزرگ ها متل ها و معما طرح می کنند و در واقع نردبانی به گذشته می گذارند و تجربه های خود را به فرزندان و نوه ها و اعضای خانواده منتقل می کنند.
' شه‌و چله' یا 'هم چله' به معنای معاشرت تا پاسی از شب است تا به تاریکی فایق بیائیم و ابوریحان بیرونی از آن به عنوان میلاد اکبر یاد می‌کند چون خورشیدی که فردا طلوع می‌کند، روزهای طولانی‌تر و شب‌های کوتاه‌تر را به دنبال می آورد.
از رسم های جالبی که در این شب در برخی مناطق کردنشین آذربایجان‌غربی و استان کردستان رایج است می توان به "خوانچه" بردن از طرف خانواده پسر برای نامزدش نام برد، در این "خوانچه‌ها" باید در تمام موارد از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند.
رسم دیگر این است که عروس اولین شب چله را در خانه همسر تجربه می‌کند که به نام "شه و زمسانی" معروف است و این بار خانواده عروس باید "خوانچه‌هایی" که تمام نیازهای شب چله خانواده داماد را به منزل دامادشان ببرند.
محقق و پژوهش‌گر مهابادی در ارتباط با این آیین سنتی ایرانیان معتقد است: در گذشته خانواده‌ها در این شب دور هم جمع می‌شدند و در این شب آداب و رسوم شهر و دیار خود را به روش‌های سنتی و بسیار زیبا برگزار می‌کردند.
صلاح پایانیانی اظهار داشت: یلدا نماد مبارزه با سیاهی است که روز پیروز می‌شود و مردم تا پاسی از شب می‌نشینند تا میوه قرمز را که نماد خورشید و روشنایی است را صرف کنند و از فردا با پیروزی سفیدی بر سیاهی طول روزها افزایش می یابد.
وی در خصوص خوارکی‌های شب یلدا، گفت: در این شب در بیشتر خانه‌ها غذای "دلمه" با برگ مو و لایه‌های گوشت تهیه می‌شود و در کنار هندوانه و محصولاتی که کشاورزان خودشان برداشت کردند در تنور ذرت بو داده یا تخمه و در کنار سایر میوه‌های قرمز مانند انار را نیز میل میکنند.
وی در خصوص سرگرمی ها و بازی های شب یلدا افزود: از دیگر تمهیدات برای گذراندن این شب "گوروا بازی" یا "جوراب بازی" است که بازی دسته جمعی بوده و مهره ای را به داخل یکی از جوراب ها می اندازند که باید فرد بتواند تشخیص دهد مهره در کدام جوراب انداخته شده است.
پایانیانی اظهار داشت: سرعت عمل و تمرکز حواس در این بازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بازی "جوراب‌بازی" در سایر شهب‌های زمستان هم برگزار می‌شود اما در یلدا به خاطر دورهم بودن جوانان این بازی شور و حال خاصی داشت و این باز در فهرست میراث ناملموس کشور نیز به ثبت رسیده است.
نخستین یلدای متفاوت به سبک مجازی
یلدای امسال قرار نیست شبیه به هیچکدام از یلداهای دیگر باشد، دیگر از آن جمع‌های شلوغ و پر هیاهو و دور پدربزرگ و مادربزرگ جمع شدن خبری نیست و قرار است از فضای مجازی برای تقسیم کردن شادی یلدایی استفاده می‌کنیم.
البته یادمان باشد در کنار تمام تاکیدهایی که برای برگزاری جشن یلدا امسال در فضای مجازی، در این خصوص زیاده‌رویی نکرده و یلدا را به خاطر محو شدن در گوشی‌ها فراموش نکینم و با یاری و همدردی با خانواده‌های بی‌بضاعت و نیازمند، همدلی را به جای همنشینی جشن بگیریم.