به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، در ماه‌های گذشته از تاثیرات کرونا بر کسب و کارهای گوناگون بسیار شنیده‌ایم اما اقتصاد فرهنگی که به کنش اجتماعی وابسته است، بیشتر از بخش دیگری متضرر شده. تئاتر، سینما، موسیقی و به طور ویژه بخش‌های اقتصادی در حوزه کتاب، از نشر و توزیع تا کتابفروشی که در شرایط عادی هم وضعیت شکننده‌ای داشتند، با تعطیلی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و فروش عید و تابستان، روزگار سخت‌تری را سپری می‌کنند.
در روزهای گذشته گفت‌وگوهایی با کتابفروشان در بخش‌های مختلف شهر داشتیم تا از وضعیت این روزهایشان با خبر شویم، تاکید بیشتر آنها بر فروش آنلاین و تمرکز بر فروش غیرحضوری بود.
فروش غیرحضوری، راه نجات کتابفروشان
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دوران کرونا برای کتابفروشی‌ها، چه آنها که مستقل هستند چه کتابفروشی‌های ناشران فروش آنلاین از طریق فضای مجازی است. صفحات اینستاگرام کتابفروشی‌ها، شماره‌های تماس برای سفارش تلفنی، یا فروش از طریق پیام‌رسان‌های مجازی، فرصت مناسبی برای تجربه دیگری از فروش کتاب را فراهم کرده است.
در این شرایط استفاده از فروشندگان متخصص که با کتاب‌ها آشنایی داشته باشند و بتوانند کتاب مورد نظر را معرفی کنند، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده و تولید محتوای لازم برای تبلیغ کتاب، لازمه کار کتابفروشان شده است. از سوی دیگر، نکته منفی مهمی که کتابفروشان هم به آن اشاره کرده‌اند، کم شدن فروش در خرید غیرحضوری است؛ چون مخاطبان کتاب وقتی وارد کتابفروشی می‌شوند می‌توانند با دیدن کتاب‌های مربوط به یک موضوع چند اثر را تهیه کنند اما در خرید غیرحضوری فقط کتاب مورد نظر خود را سفارش می‌دهند که این موضوع از تعداد آثار تهیه شده می کاهد.
خرج مخاطب، دخل کتابفروش
کسب درآمد در موقعیت اقتصادی فعلی برای بیشتر اقشار جامعه سخت است، به ویژه مخاطبان کتاب که بیشتر نسل جوان و کم‌درآمد هستند. از سوی دیگر بالا رفتن هزینه‌های تولید و قیمت نهایی کتاب، فروش این کالای فرهنگی را با مشکلاتی مواجه کرده است. ناشران نیز در این میان با تخفیف‌هایی که در سایت یا صفحات خود اعلام می‌کنند، عرصه را بر کتابفروشان تنگ‌تر کرده‌اند، البته نباید نادیده گرفت که ادامه حیات ناشران به استفاده از همه روش‌های فروش وابسته است.
کتابفروشان معتقدند روند ارائه تخفیف می‌تواند کارایی بهتری داشته باشد و زنجیره ارتباطی میان ناشر، مراکز پخش، کتابفروش و مخاطب را قطع نکند. این روند نیاز به هماهنگی میان بخش‌های مختلف حوزه کتاب دارد که بتواند این چرخه را حفظ کرده و سود یک نهاد به ضرر دیگر بخش‌ها تمام نشود.
کتابفروشی‌های محلی را زنده نگه داریم
توجه به کتابفروشی‌های محلی از مواردی است که حتی پیش از دوران کرونا بر آن تاکید می‌شد. برگزاری چند دوره از طرح‌های فصلی کتاب با شعار کتابفروشی محلی را زنده نگه داریم، نشان‌دهنده اهمیت این نماینده فرهنگی در محله‌هاست.
حتی اکنون که امکان خرید کتاب از همه کتابفروشی‌های سطح شهر وجود دارد، کتابفروشان معتقدند به چند دلیل خرید از کتابفروشی‌های محلی به سود مخاطبان است، نخست آن که آشنایی با کتابفروشان محلی می‌تواند به رونق کسب و کار آنها منجر شود و از سوی دیگر مخاطبان هزینه کرایه کمتری می‌پردازند.
سفارش کتاب به کتابفروشی‌های محلی می‌تواند دسترسی به کتاب را ساده‌تر کند و از سوی دیگر به گردش مالی مناسب در چرخه کتاب منجر شود. کتابفروشی‌های محلی که در ماه‌های اخیر اخبار بسته شدن تعدادی از آنها را شنیده‌ایم، نیاز به توجه مخاطبان کتاب دارند، مخاطبانی که از همسایگی آنها باید به آنها توجه کنند.
مخاطبانی به وسعت ایران
یکی دیگر از ویژگی‌های فروش آنلاین و غیرحضوری کتاب، گسترش مخاطب از تهران به سراسر کشور است. ویژگی فروش پستی کتاب که در فروردین با حمایت موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران صورت گرفت این امکان را فراهم کرد که از شهرهای بسیار دور بتوان سفارش کتاب داد. این گونه دسترسی به امکانات خرید کتاب پایتخت‌نشین‌ها برای ساکنان دیگر شهرها، ممکن می‌شود.
این تسهیلات مخاطبان را با کتابفروشی‌ها در سراسر کشور آشنا و بسیاری کتاب‌هایی که تهیه آن همواره سخت بوده را ساده‌تر کرده است. کتابفروشان تهرانی در گفت‌وگو با ایرنا، ارسال کتاب به ایلام، بندرعباس، خراسان جنوبی و حتی سیستان و بلوچستان را در فروش غیرحضوری در ماه‌های اخیر برشمرده‌اند که بیانگر رویدادی قابل توجه در حوزه کتاب است.
طرح‌های فصلی کتاب
یکی از دیگر از تسهیلاتی که در دوران کرونا، به کمک کتابفروشان آمد، طرح‌های فصلی فروش کتاب بود که با حمایت موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران هر سال برگزار می‌شد. طرح تابستانه و پاییزه، دو ویژگی داشت، نخست سرعت عمل این نهاد فرهنگی در پرداخت مطالبات کتابفروشان که در کمتر از دو هفته انجام شد و از سوی دیگر، گسترده‌تر شدن همکاری کتابفروشان با این طرح که افزایش دست کم ۱۵ درصدی نسبت به سال گذشته را شاهد بودیم.
این طرح‌ها امسال فروش قابل توجهی را رقم زدند و در نهایت هر سه دوره فروش کتاب در بهارانه، تابستانه و پاییزه، سه برابر فروش معمول نمایشگاه کتاب که حدود ۲۰ میلیارد تومان است، گردش مالی داشتند. طرح‌های فصلی می‌توانند اتفاقات مهمی در روند حفظ کتابفروشی‌ها باشند اما باید شرایط بهتر برگزار شدن آن را در هر دوره در نظر گرفت.
این قصه ادامه دارد...
وضعیت کتابفروشان، همچنان در نوسان است و نمی‌توان راهکارهای موقتی را راه حل نهایی برای حفظ کتابفروشان در سراسر کشور دانست اما توجه به آنها باید همواره در برنامه فرهنگی دولت‌ها قرار بگیرد.
کتابفروشان به بیان خودشان، به برنامه‌ریزی‌های بلند مدت و دقیقی نیاز دارند که بتوانند شاهرگ فرهنگی کشور را زنده نگه دارند. اتحادیه ناشران و کتابفروشان، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران و معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همچنان به برگزاری جلسات و بررسی برنامه‌ها ادامه می‌دهند که خود امیدواری برای روزهای بهتر برای کتابفروشان را نوید می‌دهد.
سهم مخاطبان کتابخوان هم در این میان کم نیست، برنامه‌ریزی برای حمایت از کتابفروشان و ناشران می‌تواند حیات تازه‌ای برای این حوزه از فرهنگ را رقم بزند. کتاب‌ها این روزها بیشتر از همیشه به مخاطب نیاز دارند.