سراسر ایران به عنوان سرزمین کهن با کوله باری مملو از آیین‌ها و جشن‌های هزارساله بر اصالت هویت فرهنگی خود تاکید می کند و می کوشد که با غرور مشخصه‌های این هویت را زنده نگه دارد و از آن دفاع کند. عوامل فرهنگی در پیوستگی ملی و حیات اجتماعی ایران نقش مهمی داشته که یکی از مظاهر آن عشق و علاقه مردم این مرز و بوم به مراسم شاد و پرنشاط شب یلدا است که با قدرت در ناخودآگاه قومی این ملت وجود دارد. ریشه های این مراسم به باورهای کهن ستایش مهر در فرهنگ ایران بر می گردد؛ ایرانیان پس از گذر هزاران سال هنوز بسیاری از روزهای فرخنده خود را که یادگار از دوران باستان است، حفظ کرده اند. نخستین شب زمستان که از آن به عنوان شب یلدا یا شب چله یاد می‌شود، به عنوان رسمی شیرین، اقوام و خانواده‌های ایرانی را دور هم جمع می‌کند تا بلندترین شب سال را با شب نشینی در جمع بزرگترها سپری کنند.
شب یلدا فرصت و بهانه‌ای برای با هم بودن است و از همین رو ایرانی‌ها، لحظه های طولانی تر بودن این شب را جشن می‌گیرند اما شیوع ویروس کرونا در طول چندماه گذشته، جشن شب یلدا را هم مانند بسیاری از آیین‌های ملی و مذهبی متفاوت کرده است، برخلاف ماهیت این رسم قدیمی که برای جشن گرفتن لحظاتی بیشتر با هم بودن است، حضور در جمع بزرگترهای خانواده و برگزاری دورهمی‌ها در شب یلدا ممکن است به قیمت از دست دادن یکی از عزیزان تمام شود و همیشه این حسرت بزرگ برای یکایک ما باقی بماند، پس به بهانه لحظاتی بیشتر بودن در کنار یکدیگر، نتایج مصیبت‌بار و پر از پشیمانی را در شب‌های بعد برای خود و دیگر اعضای خانواده رقم نزنیم.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به همین مناسبت به گفت و گو با «امان‌الله قرایی مقدم» جامعه شناس و استاد دانشگاه خوارزمی پرداخته است. در ادامه متن گفت وگو را می خوانیم:
** ایرنا: بر اساس باورهای اجتماعی، یلدا به عنوان بلندترین شب سال تا چه اندازه در تحکیم روابط انسانی و ارتباطات عاطفی در جامعه تأثیر دارد؟
*** قرایی مقدم: هر جامعه‌ای متناسب با تاریخ و تمدن خود از آداب، رسوم و سنت های خاصی برخوردار است که انتقال باورهای فرهنگی به آیندگان از این طریق صورت می گیرد. ایران با تمدنی حدود ۹ هزار ساله، آیین ها و سنت های مختلفی را تاکنون زنده نگه داشته است که آیین شب یلدا یکی از رسم هایی به شمار می رود که ایرانیان به آن اهمیت بسیاری می دهند که این مهم به مناسبت طولانی‌ترین شب سال با آغاز فصل زمستان برگزار می شود. از همان دوران باستان رسم بوده تا ایرانیان در شب چله دورهم گرد آیند و مراسم های مخصوص این شب را اجرا کنند. در حقیقت باید به مراسم و سنت های مختلفی که سبب مستحکم‌تر شدن ارتباط های خانوادگی می شود، اهمیت بیشتری داد. برپایی آیین هایی همچون یلدا فرصت مناسب برای تحمل سختی ها و دشواری های زندگی روزمره به شمار می رود تا بدین وسیله بتوان به اتحاد و همزیستی مسالمت آمیز میان افراد جامعه دست یافت.
در شب یلدا یا چله رسم بر این است که خانواده ها از احوال هم باخبر و از حمایت های اجتماعی برخوردار شوند. اعضای خانواده در این گونه مراسم ها از مشکلات هم با اطلاع شده و در جهت رفع آن، تمام کوشش خود را به کار می گیرند. البته در چند سال گذشته با ورود تجملات، خانواده ها نسبت به سابق دیگر تمایلی به برگزاری این گونه مراسم ها ندارند که این مسأله آسیب های فراوانی را به دنبال خواهد داشت زیرا فرد به سمت فردگرایی و تنهایی کشیده می شود و ترجیح می دهد، سرگرمی های کاذب را برای خود ایجاد کند.
** ایرنا: از ابتدای شیوع ویروس کرونا تا به امروز، بیشترین عامل آسیب رسان به مردم، قرار گرفتن در تجمعات و فراهم شدن امکان انتقال این ویروس بوده است، از این رو برنامه‌ریزی برای برگزاری یلدایی متفاوت تا چه اندازه ضرورت دارد؟
*** قرایی مقدم: با شیوع ویروس کرونا و همه گیری آن، حضور در تجمعات و دورهمی های خانوادگی، عاملی موثر در انتقال این ویروس آسیب رسان به شمار رفت. از این رو برنامه ریزی‌های یلدای امسال باید به گونه ای باشد که مردم از ساعات ابتدایی عصر در خانه باشند و از هرگونه تجمع در مراکز خرید دوری کنند و هر فردی در خانواده خودش یلدا را به گونه ای متفاوت از سال های پیش برگزار کند. البته که در این میان برنامه های فرهنگی رسانه های مختلف هم باید طوری باشد که افراد خانواده را به ماندن در خانه ترغیب کند. تعطیلی مراکزی که در این شب ها، تبلیغ به برگزاری مراسم های شب یلدا می کنند، یکی از راهکارهایی است که می تواند ازدحام و تراکم جمعیت را کاهش دهد که چنین هدفی نیاز به نظارت بر مراکز مختلف سطح شهر که هرکدام به گونه ای نوید اجرای فعالیت های یلدایی را می دهند، دارد. امسال کمی غفلت در شب بلند یلدا، می‌تواند غمی طولانی را به بار آورد. گرچه امسال تمام مناسبت های ملی و مذهبی به گونه ای دیگر در حال برگزاری است اما از جمله وظایف دولت افزایش سطح نشاط در جامعه و فرهنگ سازی در این زمینه است. در این روزهای کرونایی مسوولان باید برای مسأله بیکاری و تعطیلی اصناف تدابیری را بیاندیشد تا این افراد ضرر و زیان کمتری را متحمل شوند.
** ایرنا: افزایش زمان ممنوعیت تردد و تعطیلی اصناف در ساعاتی معین تا چه اندازه می تواند در تجمعات غیرضروری نقش داشته باشد؟
***قرایی مقدم: ایجاد محدودیت های سخت گیرانه تردد و رفت و آمد در شب یلدا و یک روز پیش از آن بهترین راه حل برای کنترل این ویروس است زیرا کنترل رفت و آمدهای شهروندان از ساعات ابتدایی روز می تواند کمک قابل توجهی به مدیریت بحران احتمالی شب یلدا کند. در مجموع قرنطینه های موضعی، گروه بندی مشاغل در شهرها، کاهش ساعت تردد و محدودیت تردد خودروها تا حدی شدت بروز و ابتلا به کرونا را کاهش داده و این نشان می دهد که اعمال محدودیت سیاست درستی است و اثر داشته است. هر چقدر اعمال سیاست در خانه بمانیم یا همان قرنطینه و محدودیت های تردد در شرایط حاد کرونا کمتر اجرا بشود، موجب افزایش مرگ و میر در خانواده ها می شود.
** ایرنا: رسانه های گروهی به خصوص رسانه ملی با ارایه برنامه های جایگزین برای سرگرم شدن خانواده ها به جای انتخاب مهمانی و دورهمی، چه نقشی در کاهش انتقال این ویروس دارند؟
***قرایی مقدم: افراد دیگر مانند سابق به دورهمی ها و با هم بودن اعتقادی ندارند و به نوعی نسبت به هم احساس غریبی می کنند. برپایی چنین آیین هایی فرصتی برای پیوندزدن افراد است تا فرهنگ و هویت ایرانی همچنان حفظ شود. تا سال گذشته تاکید بر این بود که شهروندان از وسایل ارتباطی و فضای مجازی فاصله بگیرند تا به بهترین شکل ممکن از دورهمی در شب یلدا استفاده کنند اما متاسفانه با شیوع ویروس کرونا در ماه های گذشته تاکید بر این است که فاصله اجتماعی رعایت و از تجمع و برگزاری هر گونه دورهمی در خانواده ها جلوگیری شود. صِله رحم و برگزاری سنت های ایرانی هیچگاه فراموش نشده و نباید گذاشت که گسترش تکنولوژی و رسانه های مجازی این آیین مهم را از میان ببرند. گرچه این سنت زیبا و قدیمی امسال از طریق شبکه های مجازی و به صورت دورهمی های دور از هم برگزار می شود. این روزها باید از امکانات موجود برای دورهمی در شب یلدا به بهترین شکل استفاده کرد و با پرداختن به شبکه های مجازی از این فرصت که تنها یک بار در سال وجود دارد، بهره برد. با ارایه مطالب مفید و جالب از طریق رسانه های مجازی که می دانیم برای اعضای خانواده و خویشاوندان موثر است، می توانیم فضایی ایجاد کنیم که تمام افراد از راه دور نیز احساس شادی و نشاط کنند. اکنون در این شرایط کرونایی به گونه ای زندگی می‌کنیم که خانواده‌ها به شدت دچار بحران شده‌اند و میان آنها گفت‌وگویی رد و بدل نمی‌شود، پس باید این وضعیت را تا ریشه کنی زنجیره انتقال ویروس کرونا ادامه دهیم تا در سال های آینده بدون هراس و واهمه از اینکه عزیزی را از دست بدهیم، شب یلدا و دیگر آیین های ملی و مذهبی را همچون سال های گذشته بانشاط و پرانگیزه برگزار کنیم.
همچنین ارائه برنامه های جایگزین از طریق رسانه ملی برای سرگرم شدن خانواده ها به جای انتخاب مهمانی و دورهمی بهترین فرصت در این روزها و شب هاست. اگر رفتن به مهمانی و دور هم جمع شدن، تنها انتخاب مردم در شب یلدا برای سرگرمی و گذراندن این شب خاطره انگیز بود، بهتر است، امسال از راه های دیگری استفاده کنند. در این میان، رسانه ملی به عنوان مرجع اصلی پخش برنامه های جذاب و دیدنی نقشی اساسی دارد و می تواند هر شبکه اش را به برنامه ای سرگرم کننده و باب میل مردم اختصاص دهد. پخش برنامه های مهیج همچون کمدی، مسابقه و اختصاصی می تواند شب یلدایی متفاوت از دیگر سال ها رقم بزند. در واقع رسالت اصلی رسانه ملی پخش برنامه های جذاب است که اهالی خانواده برای در خانه ماندن ترغیب شوند و در این روزهای کرونایی از شیوع و انتقال این ویروس کاسته شود.