تا سی ام دی ماه و برگزاری مراسم تحلیف «جو بایدن» به عنوان رئیس جمهوری جدید ایالات متحده کمتر از یک ماه زمان باقی است. هر چه به این تاریخ نزدیک تر می شویم موضع گیری های برجامی و نشست های مرتبط با این موضوع افزایش می یابد تا بلکه مسائل مورد اختلاف تا حدی حل و فصل شده و دو طرف به دیدگاه مشترکی دست یابند.
افزون بر نشست «کمیسیون مشترک برجام» که 26 آذرماه به صورت مجازی برگزار شد و نمایندگان حاضر در آن بر ضرورت ماندگاری توافق تاکید کردند، روز دوشنبه یکم دی ماه نیز نشست وزرای خارجه کشورهای عضو برجام به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران، «وانگ یی» وزیر خارجه چین، «ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه، «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان، «دومینیک راب» وزیر خارجه انگلیس و «جوسپ بورل» هماهنگ‌کننده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا حضور داشتند و به بیان نقطه نظرات خود پرداختند.
روح حاکم بر نشست، حمایت از برجام و پایبندی همه طرف ها به توافق بود و در بخشی از بیانیه پایانی وزرای خارجه خاطرنشان کردند، برجام که توسط قطعنامه ٢٢٣١ (٢٠١۵) شورای امنیت سازمان ملل متحد تأیید شده، همچنان به عنوان عنصری کلیدی در نظام عدم اشاعه هسته ای جهانی و یک دستآورد مهم دیپلماسی چند جانبه است که در صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی نقش دارد. وزرا بار دیگر بر تاسف عمیق خود را نسبت به خروج ایالات متحده از توافق ابراز و تاکید کردند که قطعنامه ٢٢٣١ همچنان کاملا لازم الاجرا است.
در این روزها که عمر دولت ترامپ رو به پایان است، موضع گیری هایی از این دست کم نیستند. چند روز پیش نیز «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد در دهمین گزارش اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ با تاکید بر ضرورت حفظ برجام، از همه کشورهای عضو این سازمان خواست در چارچوب این قطعنامه روابط تجاری و اقتصادی با ایران برقرار کنند.
گام‌های پنجگانه ایران، برایند تعهدگریزی طرف اروپایی
در شرایط کنونی همسویی اعضای اروپایی برجام با بایدن در زمینه پیوند مسائل غیرهسته ای به برجام آشکارا احساس می شود. به طوری که در نشست مجازی وزیران امور خارجه عضو توافق، «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان، برجام را «مارپیچ نزولی» توصیف کرد؛ توصیفی که متاثر از فشار حداکثری آمریکا بر ایران از یک سو و اقدام‌های جمهوری اسلامی برای توسعه فعالیت‌های هسته‌ای خود خارج از توافق سال ۲۰۱۵ از سوی دیگر بود.
هایکو ماس در حالی تاکید کرده که «ما امروز بر سر یک دوراهی ایستاده‌ایم» و از تعیین تکلیف شدن برجام مبنی بر بقا یا عدم بقای آن در هفته‌ها و ماه‌های آینده سخن به میان آورده که گویی اعضای اروپایی برجام تا کنون به تمام تعهدات خود عمل کرده اند! اگر سکوت آنها در برابر خروج آمریکا از توافق هسته ای و ناکارامدی سازوکارهای مالی آنها نبود که ایران گام های پنچکانه خود را با هدف متوازن سازی در تعهدات برجام بر نمی داشت.
این اولین باری نیست که شاهد چنین موضع گیری از سوی هایکو ماس هستیم. وی ۱۵ آذر ماه نیز در مصاحبه با مجله اشپیگل از عدم اعتماد برلین به تهران و لزوم کشیده شدن مذاکرات به موضوعات جدید سخن به میان آورد. وی در بخشی از صحبت های خود با بیان این‌که یک توافق فراتر از برجام با منافع آلمان همخوانی دارد، گفت «ما انتظارات واضحی از ایران داریم: هیچ سلاح هسته‌ای و برنامه موشک بالستیکی که کل منطقه را تهدید کند، نداشته باشد و نقش دیگری در منطقه ایفا کند».
تاکتیک مشترک اروپا و آمریکا
سه کشور اروپایی عضو برجام تمایل زیادی به گنجاندن مسائل موشکی و منطقه ای به مذاکرات هسته ای احتمالی دارند. آنها به همراه بایدن قصد بهره گیری از سیاست تحریمی امریکا تحت عنوان کارزار «فشار حداکثری» دارند که ترامپ از اردیبهشت ماه ۹۷ در پی خروج از برجام بر ایران تحمیل کرد.
طنز تلخ ماجرا اینجاست آمریکایی که علارغم مخالفت های اعضای برجام و دیگر بازیگران موثر بین المللی، توافق را به صورت یکجانبه ترک و شدیدترین تحریم ها را بر ایران تحمیل کرد، اینک در پی طرح شرط و شروط برآمده است. اروپایی هایی که در دولت ترامپ خود را ناتوان از ایستادگی در برابر تحریم های آمریکا می دانستند و سازوکارهای آنها در حد طرح های خام باقی ماند، امروز به جای پذیرش قصور در جایگاه شاکی حاضر شده اند.
ناظران بر این باورند که طرح مسائل فرابرجامی در متن توافق بیشتر با هدف بهره گیری از تحریم هایی است که از سوی ترامپ طی چند سال اخیر بر ایران تحمیل شد. همان گونه که وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه ای به برگزاری اجلاس وزیران برجام اشاره و تاکید کرده که آمریکا بدون هیچ گونه پیش شرطی باید به برجام بازگردد، مواضع ایران نیز صریح و شفاف بیان شده است؛ عدم پیوند مسائل بی ارتباط با برجام، رفع تحریم ها و جبران خسارت از جمله شروطی است که همواره از زبان مسئولان جمهوری اسلامی ایران بیان شده است.