از زمانی که ورزش به سمت نتیجه‌گرایی و صنعتی شدن و رقابتی پیش رفته است، استفاده از مکمل‌های غذایی و دارویی در ورزش برای برخی از ورزشکاران و مربیان نیز مورد توجه قرار گرفته است.
برخی از کارشناسان تغذیه و مربیان ورزشی، گاهی نسبت به مصرف خارج از تجویز این مکمل‌ها هشدار می‌دهند و خواستار جوگیری از این روند در امر ورزش هستند.
به دلیل موضوعیت روز و حساسیت مصرف مکمل‌های و تاکید بر تغذیه سالم در امر رقابت‌های ورزشی، خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) با داوود سجادی مربی دوومیدانی،کارشناس تغذیه و رییس هیات دوومیدانی شهرستان شهرکرد به گفت و گو پرداخته است.
ایرنا: مکمل‌های دارویی و غذایی چرا در ورزش مورد اهمیت قرار گرفته است؟
داوود سجادی:از زمانی که فعالیت‌های ورزشی در میان جوامع گسترش یافت، موضوع تغذیه نیز در ذهن ورزشکاران و مربیان بسیار تقویت شد و زمانی استفاده از این مکمل‌ها خیلی رایج شد که ورزش به صورت رقابتی میان ورزشکاران جا افتاد، اما همچنان در بحث مصرف و استفاده مکمل‌های ورزشی، تحقیقات جامعی تاکنون صورت نگرفته است که این مکمل‌ها در فرآیند و عرصه ورزشی تا چه میزان موثر هستند.
ایرنا:چه کسانی قادر به استفاده از مکمل‌های غذایی و دارویی در ورزش هستند؟
سجادی: به شکل قانونی یک ورزشکار در سطح مبتدی و یا متوسط نیازی به مصرف مکمل‌های غذایی ندارد و میزان کالری مورد نیاز بدن را می‌تواند از طریق یک برنامه غذایی مناسب که توسط یک کارشناس تغذیه تجویز شده است مهیا کند، تنها ورزشکاران حرفه‌ای در سطح جهانی، بین‌المللی یا المپیک مجاز به استفاده از این مکمل‌ها هستند و علت آن نیز این است که این افراد نیاز به دریافت میزان قابل توجهی کالری در روز دارند و این میزان کالری دریافتی نیاز به برنامه‌های غذایی فوق سنگین و حجم غذایی بالایی است و این امر از انجام فعالیت‌های ورزشکاران ممانعت می‌کند و از این رو مکمل‌های ورزشی در عرصه ورزش به وجود آمد، اما متاسفانه بخشی از این فرایند، مورد سوء استفاده از این مکمل‌ها شده است.
امروزه سه هزار نمونه مکمل غذایی وجود دارد که با توجه به نظارت‌های دقیق در توزیع و تولید آنها، باعث شده است که این فرآورده‌ها به صورت غیرمجاز، تقلبی و غیراستاندارد در بازار مکمل‌ها راه پیدا کند و در نهایت بحث قاچاق این مکمل‌ها در بازار امروزه بیشتر دیده شود، از طرفی نیز با گسترش تبلیغات در فضاهای مجازی دسترسی به این مکمل‌ها راحت‌تر شده است.
ایرنا:میزان این مکمل‌ها در باشگاه‌ها چگونه است؟
سجادی: بعضی از افراد و مربیان در باشگاه‌ها پیشنهاد استفاده از این مکمل‌ها را به ورزشکاران می‌دهند،در حالی که این افراد متاسفانه علم و دانش لازم در این خصوص را ندارند، در موارد دیگر بعضی از این افراد نیز قصدشان افزایش درآمد بیشتر از این راه است و باید توجه داشت که تنها کارشناسان تغذیه مجوز صدور و استفاده از این مکمل‌های غذایی برای ورزشکاران را دارند، پس یک مربی ورزش یا کارشناس ورزشی از لحاظ قانونی مجاز به ارائه مکمل‌ها نیست و این امر از لحاظ قانونی قابل پی‌گیری است و با این افراد برخورد می‌شود، البته لازم به ذکر است که مربیان و کارشناسان ورزش می‌توانند توصیه‌های غذایی به ورزشکاران ارائه دهند که این مورد باز هم به معنی ارائه برنامه غذایی و مکمل‌ها نیست.
مصرف این مکمل‌ها به طور کلی باید تحت نظر کارشناسان تغذیه باشد و ورزشکاران و مربیان تخصص لازم برای تشخیص اصل بودن این مکمل‌ها را ندارند،ولی در مشورت با یک متخصص تغذیه می‌توان مکمل‌های اصل را تشخیص و تهیه کرد.
ایرنا:آیا استفاده زیاد از مکمل ها برای ورزشکاران اعتیادآور است؟
سجادی: مصرف مکمل‌هایی که به صورت پروتیین‌ها، کربوهیدرات‌ها،گلوتامین‌ها و سایر مکمل‌ها، اعتیادآور نیست مگر اینکه از مواد اعتیادآوری در این مکمل‌ها استفاده شده باشد یا تقلبی باشند.
داروها و مکمل‌های انرژی‌زا و مواردی که در بحث دوپینگ به طور گسترده استفاده می‌شود، بخشی از مشتقات آمفتامین‌ها در آنها به کار رفته است موجب اعتیاد میان ورزشکاران می‌شود و نیازمند توجه و مراقبت است.
ایرنا:زمانی در بین برخی از ورزشکاران مصرف هورمون مطرح بود،این مساله چگونه ارزیابی شد؟
سجادی:مصرف هورمون‌ها از دهه ۹۰ میلادی در میان ورزشکاران برخی از کشورهای اروپایی ترویج شد و ورزشکاران زیادی را درگیر این مورد کرد، اما هم‌اکنون در همین کشورها به هیچ عنوان ورزشکاران دیگر به سراغ این هورمون‌ها نمی‌روند و بیشتر به سمت انجام ورزش‌های سالم یا به اصطلاح طبیعی(نچرال) روی آورده‌اند، چرا که مضراتی که توسط این هورمون‌ها به افراد وارد می‌شود خیلی بیشتر از آن چیزی است که ورزشکاران فقط برای یک مدت بسیار کوتاه بدن‌شان را درشت می‌کنند و از این هورمون‌ها به اشتباه استفاده می‌کنند و به طور کلی به هیچ عنوان استفاده و مصرف این هورمون‌ها توصیه نمی‌شود.
ایرنا: چرا مصرف چربی‌سوزها در بین بعضی از مردم و ورزشکاران رایج شد؟
سجادی: بحث چربی‌سوزها نیز مانند بحث هورمون‌ها توصیه نمی‌شود چرا که برنامه‌های غذایی به خوبی می‌توانند به روند چربی‌سوزی افراد کمک کند اما مشکل اینجاست که برخی از افراد پله اول را طی نکرده‌اند اما سعی دارند با مصرف چربی‌سوزها، یک فرایند ایده‌آل برای بدن خود ایجاد کنند در حالی که همین قرص‌های چربی‌سوز کارایی خاصی ندارند.
ایرنا:عوارض استفاده از هورمون‌ها و مکمل‌ها چیست؟
سجادی: استفاده از هورمون‌ها نه تنها عوارض جسمانی بلکه با تغییر در خلق و خوی افراد می‌تواند همراه باشد و برای مثال فرد را از لحاظ رفتاری خشن‌تر کند، تغییرات هورمونی و پدید آمدن بعضی از بیماری‌ها نیز می‌تواند ناشی از مصرف این هورمون‌ها باشد و در بحث مکمل‌ها برای مثال مکمل‌هایی که مشتقات کربوهیدرات از حد استاندارد آن گذشته باشد، یا تقلبی و یا کربوهیدرات‌های ساده در آن بیش از اندازه به کار رفته باشد، این موجب تولید انسولین در بدن می‌شود و به دنبال آن چرخه معیوبی را در بدن ایجاد می‌کند، در نتیجه انسولین بیشتری در بدن تولید و تکرار می‌شود و فرد را دچار آسیب می‌کند این در حالی است که فرد متوجه این تغییرات نمی‌شود.
ایرنا:نقش پررنگ برنامه غذایی نسبت به مکمل‌ها و هورمان‌ها چیست؟
سجادی: با پیشرفت متابولیسم و تغذیه و علوم فیزیولوژی ورزشی این موضوع روشن شده است که رژیم غذایی و تغذیه بر کاربرد و عملکرد ورزشکاران تاثیر به‌سزایی دارد، از این‌رو باید طبق استانداردهای جهانی(بشقاب غذایی سالم) همچنین با توجه به موادغذایی مورد نیازی که ورزشکار باید دریافت کند، یک برنامه غذایی هدفمند در اختیار او قرار داد.
سه درشت مغذی خیلی قوی شامل پروتیین‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و ریزمغذی‌ها و بخشی از لبنیات‌ها در برنامه غذایی همه وجود دارد و ورزشکاران زمانی به تناسب اندام دست پیدا می‌کنند که تناسب میان پروتوین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها را برقرار و رعایت کنند.
اصلاح غذای مصرفی یکی از راه‌های چربی‌سوزی است که نیاز است افراد بیشتر به آن توجه داشته باشند و زیر نظر کارشناس تغذیه انجام گیرد تا به مرحله چربی‌سوزی و کاهش وزن برسند، همچنین جلوگیری از بروز برخی از بیماری‌ها مثل دیابت، چاقی، بالا بودن میزان کلسترول خون و بیماری‌های قلبی و خیلی دیگر از بیماری‌ها باشد.
روش دیگر برای سوزاندن چربی بدن این است که فعالیت و متابولیسم بدن را بالا برد و از این طریق چربی‌ها توسط تنفس و بخشی دیگری از آن از طریق دفع و ادرار خارج می‌شود.
ایرنا: بهترین جایگزین برای مکمل‌ها و هورمون‌ها در ورزش چیست؟
سجادی :ورزشکاران در مرحل اول باید به توصیه‌های غذایی و موادمصرفی که کالری بالا در عین حال ارزش کمتری دارند توجه کرد، نمونه این مواد غذایی چیپس، پفک، نوشابه، انواع سس‌ها و مواد سرخ کردنی است و یک مربی می‌تواند کاهش و قطع مصرف این قبیل موادغذایی را به ورزشکاران بدهد.
در مرحله بعدی نیاز فرد به یک برنامه غذایی مناسب با محاسبهTEE یا همان میزان نیاز کالری روزانه فرد توسط دکتر یا کارشناس تغذیه انجام می‌گیرد، است و برنامه غذایی بدست آمده برای کاهش وزن فرد برنامه ریزی می‌شود.
اما در رابطه با فردی که بخواهد عضله‌سازی کند، باید کالری بیشتری در برنامه غذایی فرد گنجانده شود و هرجایی توقف وزنی صورت گرفت، میزان کالری دریافتی افزایش می‌یابد تا ورزشکار به مرحله عضله‌سازی برسد.
در این فرایند یک شبه حتی یک ساله ورزشکارانی با یک بدن با کیفیت و ایده‌آل پدید نمی‌آورد و نیازمند زمان است، استفاده از انرژی‌زاها، چربی‌سوزها و مکمل‌ها انرژی مضاعفی در حین تمرین به همراه دارد که در هفته‌های اول موجب می‌شود ورزشکاران تمرینات را با شدت بیشتری انجام دهند در نتیجه آب بدن بیشتری را از دست بدهند و این‌گونه به ورزشکاران القا شود که این کاهش وزن ناشی از دست دادن چربی بدن است، ولی این در حالی است که ورزشکار تنها آب بدن را از دست داده است.
به گزارش ایرنا،چهارمحال و بختیاری نزدیک به ۴۰ هزار ورزشکار در رشته‌های مختلف دارد.