در ادامه گفت‌وگوهای هسته‌ای بین ایران و پنج کشور عضو برجام (چین، روسیه، آلمان، فرانسه و انگلیس)، روز دوشنبه اول دی‌ماه نشست وزیران امور خارجه ۶ کشور به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، «وانگ یی» وزیر خارجه چین، «ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه، «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان و «دومینیک راب» وزیر خارجه انگلیس به بیان نقطه نظرات خود پرداختند.
مدیریت نشست نیز بر عهده «جوسپ بورل» هماهنگ‌کننده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرار داشت. با نگاهی به متن بیانیه پایانی نشست مشخص می شود که در آن سه موضوع مهم و محوری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
واکاوی سه محور مهم نشست
مهمترین مسائل و مباحثی که در این نشست مجازی مورد واکاوی قرار گرفت، عبارت بودند از سه موضوع همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی، تاکید بر پایبندی طرف ها به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ و همچنین بازگشت آمریکا به توافق هسته ای.
نخست، همکاری ایران با آژانس: در این بیانیه بر نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکید و خاطر نشان شده است که «وزرا بر اهمیت نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان تنها سازمان بین‌المللی مستقل و بی‌طرف که از طرف شورای امنیت سازمان ملل متحد ماموریت یافته تا بر اجرای تعهدات عدم اشاعه هسته‌ای ذیل برجام نظارت و آنها را راستی‌آزمایی کند، تاکید کردند. آنها بر اهمیت تداوم همکاری توأم با حسن نیت با آژانس تاکید کردند.»
لازم به ذکر است که ایران تا اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ که ترامپ از برجام خارج شد، همچنان به تعهدات خود پایبند ماند تا اروپایی ها خلا نبود آمریکا را پُر و حتی کارشکنی های این کشور را خنثی کنند؛ انتظاری که برآورده نشد و تهران بر پایه مصوبه شورای عالی امنیت ملی در نخستین سالروز خروج آمریکا از توافق، گام هایی را برای متوازن سازی تعهدات برداشت.
این گام های کاهنده که شمار آنها به پنج رسید، عبارت بودند از: گام اول (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت های مربوط به نگهداری ذخایر اروانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین؛ گام دوم (۱۶ تیرماه ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک؛ گام سوم (۱۵ شهریور ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت های مربوط به تحقیق و توسعه؛ گام چهارم (۱۵ آبان ۱۳۹۸)، بازگشت ماهیت فردو به مرکز غنی سازی و آغاز گازدهی به سانتریفیوژ ها در این مرکز و در نهایت گام پنجم (۱۵ دی ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت در تعداد سانتریفیوژها. البته همه این گام ها در صورت اجرای تعهدات از سوی طرف مقابل، قابل بازگشت هستند.
دوم، پایبندی به برجام و قطعنامه: در ارتباط با محور مهم دوم در نشست وزیران خارجه، بیانیه مذکور به اهمیت برجام و قطعنامه جدید شورای امنیت تاکید کرده و در بخشی از آن تصریح شده «وزرای امور خارجه خاطرنشان ساختند برجام که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شورای امنیت سازمان ملل متحد تأیید شده، همچنان به عنوان عنصری کلیدی در نظام عدم اشاعه هسته‌ای جهانی و یک دستاورد مهم دیپلماسی چند جانبه است که در صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی نقش دارد.»
در اینجا چند موضوع بسیار کلیدی به چشم می خورد از جمله اینکه برخلاف تاکید ترامپ مبنی بر بی اعتباری برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، اما اعضای توافق آن دو را ستون های محکمی می دانند که باید حفظ شوند. ضمن اینکه طرف اروپایی در برجام به این مهم پی برده اند در صورت پشت پا زدن به توافق هسته ای و قطعنامه مذکور، منافع انها و متحدانشان در منطقه به خطر خواهد افتاد. افزایش تنش ها و ناآرامی ها در منطقه نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی با اروپا در نهایت امنیت و اقتصاد قاره سبز را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
سوم، بازگشت آمریکا به برجام؛ موضوع سوم و شاید مهمترین آن، امکان سنجی بازگشت آمریکا به برجام بود. در بخشی از این بیانیه آمده بود که «وزرا بار دیگر بر تاسف عمیق خود از خروج ایالات متحده از توافق تاکید کردند...وزرا دورنمای بازگشت محتمل ایالات متحده به برجام را مورد توجه قرار دادند و بر آمادگی خود برای پرداختن به این موضوع با نگاهی مثبت و در یک تلاش مشترک تاکید داشتند.»
ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد برخلاف دیدگاه وزاری خارجه تروئیکای اروپا که مشتاق ورود مسائل موشکی و منطقه ای به برجام هستند، مسکو و پکن به بر بازگشت بی قید و شرط آمریکا به توافق باور دارند. لاوروف تصریح کرد «ایالات متحده مجبور است بدون هیچ پیش شرطی به برجام بازگردد» و وانگ یی نیز خواستار «بازگشت بی‌قید و شرط آمریکا به توافق هسته‌ای ایران» شد.
جدال حقوقی سنا و مجلس شورای اسلامی
در پی پیروزی «جو بایدن» و تاکید او برای بازگشت مجدد آمریکا به برجام، شاهد اقداماتی از سوی نهادهای قانونگذاری در ایران و آمریکا هستیم.
در ایران مجلس شورای اسلامی چندی پیش طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها» را برای برداشته شدن تنگناهای اقتصادی به تصویب رساند که در آن برای رفع تحریم ها مهلتی ۶۰ روزه داده شده و در غیر این صورت ایران باید برجام را ترک کند. نمایندگان مجلس با ۲۵۱ رای موافق از ۲۶۰ نماینده حاضر در جلسه علنی با کلیات این طرح موافقت کردند و در نهایت به تایید شورای نگهبان نیز رسید.
طرح مجلس که هر چند برخی بر این باورند با هدف فشار بر دولت و به بن بست کشاندن مذاکرات هسته ای از سوی مجلس اصولگرا تصویب شده اما در هر صورت بایدن باید نیم نگاهی نیز به شرایط سیاسی داخلی ایران داشته باشد. بنابراین طرح مسائل حساس و بی ارتباط به برجام و تلاش برای گنجاندن آنها در مذاکرات هسته ای به عنوان سدی در برابر احیای توافق عمل خواهد کرد.
بعد از تصویب طرح مذکور از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، شاهد اقدامی مشابه از سوی برخی سناتورهای تندرو همچون «تد کروز» بودیم. وی که عضو کمیته روابط خارجی سنا است روز سه‌شنبه دوم دی‌ماه متن نامه‌ای را در وبسایت خود خطاب به ترامپ و «مایک پمپئو» وزیر خارجه او در پیوند با مسدود کردن بازگشت رئیس جمهور منتخب به برجام منتشر کرد. کروز در نامه خود توضیح داد که برجام و توافق اقلیمی پاریس جزو معاهدات رسمی به حساب می‌آیند و مشمول اصل دوم قانون اساسی می‌شوند که طبق این اصل، آمریکا برای پیوستن به این معاهده‌ها نیاز به دو سوم آرای نمایندگان سنا خواهد داشت.
این سناتور جمهوریخواه پیشنهاد کرد که این دو توافق برای رای گیری نهایی به مجلس سنا ارجاع داده شود. او معتقد است که برجام و توافق اقلیمی پاریس از آنجا که برای تایید به دو سوم آرای سناتورها نیاز دارند، در نتیجه بایدن و تیم او با سد کنگره رو به رو خواهند شد. از این رو دولت دموکرات بایدن نخواهد توانست مجددا به این توافق ها بازگشته و عملکرد ترامپ را در عرصه میدانی به چالش بکشد.
چند روز بعد از رسانه ای شدن طرح کروز، شاهد حمایت تمام قد دموکرات های کنگره از برجام بودیم. حدود ۱۵۰ دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا با امضای نامه‌ای، حمایت خود را از بازگشت بایدن به توافق هسته‌ای اعلام کردند. از نگاه ناظران، این اقدام جمعی دموکرات ها در کنگره ضمن اینکه خنثی کننده دسیسه نماینده های جمهوریخواه خواهد بود، بازگشت آمریکا به توافق هسته ای را نیز از نظر حقوقی و سیاسی تسهیل خواهد کرد.