به گزارش ایرنا، گسل تبریز یکی از ساختارهای خطی ایران است که به طول ۱۰۰ کیلومتر از کوه های میشو در غرب این کلان شهر آغاز می شود و تا بستان آباد در شرق آن امتداد می یابد و گفته می شود یکی از خطرناک ترین گسل های کشور از نظر فعالیت و لرزه خیزی است.
اما آنچه امروزه در مواجهه با گسل تبریز، قبل از هر چیزی جلب نظر می کند، ساخت و ساز بر روی آن به شکل طولی در حدفاصل فرودگاه بین المللی این شهر تا نزدیکی های گردنه معروف و برف گیر «شیبلی»، به طول حدود ۳۵ کیلومتر، است که به گفته مسوولان در صورت وقوع زمین لرزه ای با بزرگی بالای پنج درجه ریشتر می تواند تبعات جبران ناپذیر و فاجعه باری داشته باشد.
در تبیین شدت تهدید زمین لرزه در تبریز می توان به کتاب «زلزله های تبریز، تالیف یحیی ذکاء» اشاره کرد که در آن آمده است این کهن شهر در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود ۲۰ زمین لرزه مهیب و ویرانگر را تجربه کرده است که در اغلب آنان شهر به طور کامل تخریب و ویران و از نو ساخته شده است.
با توجه به اینکه کارشناسان هشدار می دهند که چرخه زمانی وقوع زمین لرزه در تبریز ۲۳۰ تا ۲۵۰ سال بوده و با توجه به اینکه آخرین زمین لرزه ویرانگر نیز به سال ۱۱۹۳ قمری/ ۱۱۵۲ شمسی و در زمان حکمرانی نجفقلی خان دنبلی در این کهن شهر رخ داده است، اتخاذ تدابیر و تصمیم های کارشناسی و عملگرایانه در ارتباط با مقوله زمین لرزه جدیت بیشتری می طلبد.
با رشدقارچ گونه شهرک های رشدیه، باغمیشه، ولی امر، نصر، مرزداران، نیاوران در مناطق واقع بر روی گسل و زلزله خیز پدیده های شهرسازی بی قواره و ناهمخوان با معماری ایرانی- اسلامی رخ نمود و همزمان با این وضعیت، حاشیه نشینی در پای اراضی سست و گسلی ارتفاعات عینالی نیز محلاتی مانند یوسف آباد، احمد آباد، خلیل آباد، ایده لو، اسماعیل بقال و لوطی ابراهیم، طرلان دره سی را به شکل خزنده و تدریجی بلعید تا برسد به امروز که برخی از کوچ های این محلات بیش از ۱۰۰ پله می خورند.
اما امروزه برای افکار عمومی کلان شهر ۱.۸ میلیون نفری تبریز که بیش از ۲۰ درصد جمعیت آن، به ویژه در مناطق حاشیه نشینی مانند یوسف آباد، احمد آباد، سیلاب قوشخانه، ایده لو، طرلان دره سی، در روی گسل ساکن هستند، این سوال مطرح است که چرا بعد از گذشت حدود سه دهه از آغاز ساخت و ساز بر روی گسل تبریز، تصمیم گیران و نهادهای مسوول همچنان در جلوگیری از تداوم این روند ناکام هستند.
البته از حق نباید گذشت که در یکی دو سال اخیر اقدامات خوبی در قالب «طرح بازآفرینی شهری» برای احیا و مقاوم سازی و حتی جابجایی بافت های حاشیه نشین تبریز برداشته شده است که اجرای طرح شهرک جوانان با قابلیت اسکان ۲ هزار حانواده تنها مشت نمونه خروار است.
شهرداری تبریز نیز برای ساماندهی مناطق حاشیه نشین و کم برخوردار واقع بر روی گسل تبریز در سه سال اخیر ۷۴ کیلومتر مسیرگشایی و تعریض معابر و خیابان انجام داده است، ضمن اینکه ۵۲ میلیارد تومان برای اجرای طرح های بازآفرینی شهری در این کلان شهر در فاصله سال های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ اختصاص یافته است.
تاکید استاندار آذربایجان شرقی بر ممنوعیت ساخت و ساز در حریم گسل ها
استاندار آذربایجان شرقی از ممنوعیت ساخت و ساز ساختمان های دارای اهمیت در حریم گسل‌ها و نقاط پرخطر خبر داد و گفت: ساختمان‌هایی که در گذشته احداث شده اند نیز باید نسبت به مقاوم سازی و استاندارد کردن آنها اقدام شود.
محمدرضا پورمحمدی تاکید کرد: شهرداری و هر نهاد دیگری که بر خلاف مصوبات و قوانین عمل کند در برابر هر گونه حادثه احتمالی، مسئول و پاسخگو خواهد بود.
وی گفت: اتخاذ تمهیدات لازم برای جلوگیری از بروز بلایای غافلگیرکننده و کاهش خسارات آنها از جمله اولویت‌های مهم مدیریت استان و یکی از تکالیف مورد انتظار از تمامی مسئولان امر است.
استاندار آذربایجان شرقی به برخی از زمین لرزه‌های اخیر استان همچون زلزله شهرستان‌های میانه و سراب اشاره کرد و ادامه داد: توجه جدی به موضوع مقاوم سازی مسکن روستایی در دو سال گذشته باعث شد که در زمین لرزه اخیر، با کمترین تلفات انسانی و خسارات به واحدهای مسکونی و دامی مواجه شویم.
وی با قدردانی از مقاوم سازی بیش از ۵۰ درصدی مسکن‌های روستایی استان در چند سال اخیر عنوان کرد: همه متولیان امر در برابر حفاظت از جان شهروندان، مسئول هستند و موضوع مقاوم سازی، باید جدی‌تر از هر زمان دیگری استمرار یابد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی نیز گفت: حاشیه‌نشینی بزرگترین و مهمترین تهدید کلانشهر تبریز است، زیرا ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت این شهر در مناطق حاشیه‌نشین ساکن هستند.
جواد رحمتی ، بازآفرینی بافت حاشیه نشین شهر تبریز را دغدغه جدی شورای شهر و شهردار تبریز عنوان کرد که می تواند پروژه‌ای ماندگار برای نسل های آینده باشد.
وی با بیان اینکه در پروژه بازآفرینی بافت حاشیه‌نشین شهر با مردم محروم طرف هستیم که ضرورت دارد این طرح را در اولویت قرار دهیم، اظهار داشت: خیلی از این خانه ها به خاطر مهاجرت های قبل از انقلاب که مدیریت نشد، شکل گرفته است و این یکی از تهدیدهای شهر تبریز است.
۱۹ هزار و ۹۰۷ ساختمان در حریم گسل‌های تبریز ساخته شده است
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی نیز اعلام کرد: ۱۹ هزار و ۹۰۷ ساختمان در داخل حریم گسل‌های اصلی تبریز ساخته شده‌اند که ۷۵ درصد مسکونی هستند.
ابوالقاسم سلطانی، با بیان اینکه تبریز دارای ۶ گسل اصلی است، افزود: در حریم این گسل ها ۱۶ هزار و ۴۲ واحد مسکونی، ۱۴ ساختمان دولتی، ۲ مرکز ارتباطات و مخابرات، یک ایستگاه آتش نشانی، ۲۸ انبار، ۴۳ بازار سنتی، ۲ هزار و ۹۰۷ مرکز تجاری و خدماتی، یک مرکز بهداشتی، ۲ بیمارستان، ۲۱ مرکز درمانی، ۳ پادگان ۲۳ ایستگاه پمپ بنزین و ۳۱ باب تاسیسات شهری احداث شده است.
وی افزود: در این حریم ۱۵ باب تاسیسات ورزشی، چهار مرکز تفریحی و گردشگری، ۶۰۲ واحد صنعتی، ۹۷ واحد حمل و نقل و انبارداری، ۲۶ مدرسه، ۲ دانشگاه، پنج مرکز آموزشی، چهار مرکز فرهنگی هنری و ۴۴ مرکز تاریخی و مذهبی قرار دارد.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی با تاکید بر وجود خمیرمایه پدافند غیرعامل در هرگونه مطالعات، اقدامات و ساخت و سازها در سطح استان، گفت: در احداث و توسعه شبکه زیربناهای حمل و نقل، شهرسازی، مسکن و کلیه رفتارهای فردی و سازمانی باید نگاه پدافند غیرعامل داشت و ضروری است این کار به فرهنگ تبدیل شود تا تهدیدات به حداقل برسد.
وی، با اشاره به شناسایی دقیق گسل های تبریز، ادامه داد: در راستای مدیریت بحران و پدافند غیرعامل ادارات و دستگاه هایی که ساختمان در حریم گسل های اصلی تبریز دارند باید یا آن ها را جابجا یا اقدام به مقاوم سازی این ساختمان ها بکنند.
سلطانی اظهار کرد: بیشتر ساختمان هایی که در حریم گسل های اصلی تبریز ساخته شده اند مربوط به گذشته بوده و در بین آن ها ساختمان های نوساز نیز وجود دارد که برای جابجایی آن ها برنامه ریزی شده و این اداره کل دیگر مجوز ساخت و ساز در داخل گسل و حریم ۱۵۰ متری آن را نمی دهد.
وی با بیان اینکه ۶ گسل اصلی تبریز بیش از ۱۰ کیلومتر طول دارند، گفت: علاوه بر گسل های اصلی، گسل های فرعی زیادی نیز وجود دارد که باید مطالعات و تحقیقات لازم برای شناسایی گسل های فعال انجام شود.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی ، با اشاره به اینکه تعدادی از ساختمان های موجود در حریم گسل های تبریز در قالب طرح بازآفرینی و مدیریت بحران جابجا می شوند، ادامه داد: تا پایان سال جاری، آیین‌نامه و ضوابط برای انتقال، جابجایی و بازآفرینی این ساختمان ها ابلاغ می شود.
وی اضافه کرد: طرح تفصیلی تبریز نیز با نگاه پدافند غیرعامل، طرح بازآفرینی و مدیریت بحران اجرا و اعتبارات آن نیز از محل اعتبارات بازآفرینی تامین می شود.
سلطانی گفت: در راستای پدافند غیرعامل و مدیریت بحران چهارخطه کردن راه های استان، اجرای کنارگذر در کنار تمام پل های استراتژیک و تونل ها، اجرای جایگزین برای جاده های اصلی، اجرای ۴۸۰ کیلومتر آزادراه با مشارکت بخش خصوصی برای تخلیه شهرها و کنترل ترافیک انجام می شود.
وی، با اشاره به اینکه مفصل و اتصالات جاده های درون شهری و برون شهری استان ضعیف است، افزود: در برخی از جاده های استان تقاطع ها و تبادل های غیرهمسطح اجرا نشده است و تلاش می شود با تامین اعتبارات این نقص ها برطرف و اتصالات تقویت شود.
گسل تبریز بزرگترین خطر بالقوه این شهر است
مدیرکل مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال غرب نیز با بیان اینکه گسل تبریز نه تنها در خاورمیانه، بلکه در کل دنیا شناخته شده است و در تمام آکادمی‌ها و دانشگاه‌ها بر روی آن مطالعه می شود، گفت: این گسل در ۳ هزار و ۵۰۰ سال اخیر بارها تبریز را زیر و رو کرده و به عنوان بزرگترین مخاطره بالقوه این شهر هر لحظه ممکن است دوباره چنین حادثه ای روی دهد.
عبدالحمید سرتیپی با تاکید بر جلوگیری از ساخت و ساز در حریم گسل تبریز، اظهار کرد: تمامی گسل‌های اصلی و فرعی بر روی شهرستان تبریز شناسایی و شناسنامه دار شده اند.
وی با بیان اینکه سه مولفه کلیدی موقعیت مکانی، بزرگی و زمان در بروز زمین لرزه ها موثر است، ادامه داد: در کشور ما ۲ مولفه مکان و بزرگی زمین لرزه احتمالی را می‌توان با بررسی تاریخ زمین‌لرزه‌ها و مطالعات دیرینه شناسی با قاطعیت مشخص کرد اما زمان رخ دادن زمین لرزه قابل پیش بینی نیست.
مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال باختری، با اشاره به افزایش خطر گسل تبریز، یادآوری کرد: هر زمین لرزه‌ای در طول ۳۰۰ سال گذشته توانسته جابجایی ۴ متری در صفحه زمین شناختی ایجاد کند که فوق العاده خطرناک است.
وی، با بیان اینکه برخی مطالعات کامل ژئوفیزیک در این اداره کل انجام می شود تا نرخ لرزش برای هر گسل و حریم آن مشخص شود، افزود: پس از وقوع زمین لرزه اهر و ورزقان، احداث یک مرکز پیش نشانگر در تبریز مصوب شد که اکنون تمام مقدمات آن انجام شده است و این مرکز با استفاده از امواج الکترومغناطیسی پیش از وقوع زمین لرزه علائم رخ دادن آن را مشخص می‌کند.
طرح جابجایی ساکنان مناطق حاشیه نشین تبریز اجرا می شود
شهردار تبریز نیز با بیان اینکه بر این باوریم که کار کردن برای محرومان و نجات جان آنها همانند حضور در جبهه های جنگ تحمیلی است، با اشاره به تفاهم نامه شهرداری و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا، گفت: طرح جابجایی ساکنان مناطق حاشیه نشین به صورت کلید به کلید، طرحی قابل اجرا و سودمند از ابعاد مختلف است.
ایرج شهین باهر، گسل شمال غرب تبریز را یکی از خطرناک ترین گسل های زلزله خیز کشور دانست و افزود: این گسل در ۱۱ زلزله ای که برای آن در تاریخ ثبت شده، زلزله هایی با قدرت ۷ ریشتر و بالاتر را تولید کرده است و این نشان می دهد که این گسل چقدر خطرناک است.
وی گفت: این گسل در بازه زمانی ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال فعالیت می کند و اکنون حدود ۲۳۸ سال است زلزله ای در تبریز رخ نداده است.
شهین باهر با بیان اینکه قصد ندارم بگویم ۱۲ سال یا کمتر با زلزله تبریز فاصله داریم، اظهار کرد: حرف اصلی من این است که باید موضوع بد مسکنی در تبریز را جدی گرفت.
وی با اشاره به وجود ۲۰۰۰ هکتار بافت حاشیه نشین در تبریز، یادآوری کرد: حدود ۵۰۰ هزار نفر در این مناطق زندگی می کنند و اگر زلزله ای در تبریز رخ بدهد ما شاهد یک فاجعه بزرگ انسانی ، اقتصادی و اجتماعی خواهیم بود.
شهردار تبریز اضافه کرد: در این مناطق با مشکل دسترسی، شیب های تند، عرض کم معابر مواجه هستیم و این مناطق به واقع تعریف کامل بدمسکنی است که همه ما موظفیم به ساکنان این مناطق محروم خدمت کنیم.
بزرگ ترین پروژه ساماندهی حاشیه‌نشینی کشور در تبریز اجرا می‌شود
مدیر بحران شهرداری تبریز نیز گفت: بزرگ ترین پروژه ساماندهی حاشیه‌نشینی کشور با ۲ هزار واحد مسکونی در شهرک جوانان این شهر اجرا می‌شود.
مسعود حسن نژاد اظهار داشت: کلان شهر تبریز یکی از شهرهای بزرگ ایران روی گسل خطرناک زلزله کشور است که از این منظر خطرپذیری ساکنان این شهر نیز به مراتب بالا می رود.
وی افزود: طرح یاد شده که با همکاری قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا (ص) جهت جا به جایی حاشیه نشینان اجرا خواهد شد موثرترین و عظیم ترین پروژه ساماندهی حاشیه نشینی در کشور است.
حسن نژاد با تشریح برنامه ها و اقدامات انجام شده در مراحل چهار گانه مدیریت بحران، گفت: مهمترین موضوع در مدیریت حوادث غیرمترقبه، مدیریت ریسک است که شامل دو بخش پیشگیری و آمادگی است، بنابراین عمده اقدامات این مدیریت در این زمینه بوده است.
وی برگزاری مانور را گام موثری در جهت ارزیابی توان آمادگی و میزان کارایی تجهیزات و منابع انسانی در مواجهه با بلایای طبیعی برشمرد و اضافه کرد: بر همین اساس طی سال های گذشته مدیریت بحران شهرداری تبریز با همکاری سازمان های مربوطه نسبت به برگزاری مانورهای مختلف اقدام کرده است.