به گزارش ایرنا، گر چه خرده‌گیری‌های رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا از خلف وعده کشورهای عضو در عمل به تخصیص دستکم دو درصد از بودجه سالانه خود به امور دفاعی به رویه معمول سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) تبدیل شده، با این حال اختلاف‌های ترکیه و برخی دیگر از کشورهای عضو موجب شد تا شکاف‌های داخلی این سازمان به ظاهر متحد افزایش یابد.
بر خلاف رویه کمابیش منظم ناتو در برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو، امسال همه‌گیری کرونا موجب شد تا اجلاس سران نه حضوری برگزار شود و نه مجازی. در سال ۲۰۲۰ تنها وزیران امور خارجه کشورهای عضو در روزهای ۱۲ و ۱۳ آذر و در قالب نشست مجازی دو روزه به بررسی مسائل و موضوع‌های روز پرداختند.
«مرگ مغزی» ناتو هفتادساله
شاید سخن به گزاف نباشد که جرقه درگیری‌های داخلی اعضای ناتو از اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی زده شد. امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه اواسط پائیز ۹۸ درباره ادامه تعهد آمریکا به ناتو و امکان اتکای اروپایی‌ها به این کشور ابراز تردید کرد و گفت که این سازمان دچار مرگ مغزی شده و هیچ هماهنگی در خصوص تصمیم‌گیری‌های راهبردی میان آمریکا و سایر اعضای ناتو وجود ندارد.
در واکنش به این گفته، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه اظهارات مکرون را ناشی از «درک نادرست و سطحی» دانست و خطاب به او گفت: شما باید ببینید خودتان مرگ مغزی شده‌اید یا خیر. رئیس‌جمهوری آمریکا نیز نظر مکرون را «زننده و بسیار توهین‌آمیز» خواند.
در چنین جوی، همزمان با هفتاد سالگی ناتو، اجلاس سران ۲۹ کشور عضو در روزهای ۱۲ و ۱۳ آذر ۹۸ در لندن برگزار شد. ناظران و صاحب‌نظران پس از برگزاری این اجلاس تأکید کردند که سایه شکاف و اختلاف در جای‌جای این سازمان و موضوع‌های مربوط به آن دیده می‌شود.
بهانه ۲ درصدی
از سال ۲۰۱۷ و با روی کار آمدن دونالد ترامپ بحث بودجه ناتو با جدیت دنبال شده و اعضای این پیمان نظامی مورد انتقاد کاخ سفید قرار گرفته‌اند. در سال ۲۰۱۴ اعضای ناتو توافق کردند تا سال ۲۰۲۴ سالانه دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به امور دفاعی اختصاص دهند؛ اما با توجه به آخرین گزارش منتشرشده از سوی ناتو تنها بخش کوچکی از کشورهای عضو به این توافق عمل کرده و کشورهایی چون فرانسه و آلمان از انجام آن سر باز زده‌اند.
افزون بر آمریکا، تنها ۸ کشور شامل بلغارستان، یونان، لیتوانی، لتونی، لهستان، بریتانیا، استونی و رومانی به این تعهد پایبند بوده‌اند. در جریان اجلاس پارسال، ترامپ موافقت کشورها را برای افزایش ۴۰۰ میلیارد دلاری هزینه‌های نظامی تا سال ۲۰۲۴ جلب کرد.
با این حال اواخر بهار امسال خبر کاهش نیروهای آمریکایی در آلمان بار دیگر بحث سهم دفاعی اعضا را به میان کشید.
سخنگوی کاخ سفید در توضیح قصد واشنگتن در کاهش تعداد نیروهای آمریکایی مستقر در آلمان از ۳۶ هزار نفر به ۲۴ هزار نفر گفت که برلین در پرداخت سهم خود به ناتو «بسیار خاطی» است.
کایلی مک‌انانی ادامه داد: آنها یک درصد می‌پردازند در حالی که قرار بود ۲ درصد باشد که حتی ۲ درصد هم کم است. آنها باید بیش از اینها بپردازند. ترامپ نیز در توییتی از تصمیم خود دفاع کرد و نوشت: آلمان هر سال برای خرید انرژی میلیاردها دلار به روسیه پرداخت می‌کند و ما باید از آنها حفاظت کنیم. این کار چه معنایی دارد؟ آلمان حتی در پرداخت دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود به سازمان ناتو کوتاهی می‌کند. به همین دلیل است که ما تعدادی از نیروهایمان را از آلمان خارج می‌کنیم.
عقب‌نشینی در برابر کرونا
اواخر اسفند پارسال نروژ اعلام کرد که رزمایش بزرگ ناتو که قرار بود ۲ فروردین ۹۹ با حضور ۱۵ هزار سرباز از ۱۰ کشور عضو این سازمان از جمله آمریکا، انگلیس، بلژیک و فرانسه در این کشور برگزار شود، به دلیل شیوع کرونا لغو شده است.
ران یاکوبسن رئیس ستاد مشترک ارتش نروژ در توضیح لغو این رزمایش گفت که شیوع کرونا در این کشور از کنترل خارج شده و وضعیت جدیدی پیش آمده است.
با این وجود، چند ماه بعد ناتو یکی از اصلی‌ترین رزمایش‌های نظامی خود موسوم به «دینامیک مارینر» را اواسط شهریور در سواحل فرانسه آغاز کرد. این رزمایش تا اواسط مهر ادامه داشت و بیش از حدود سی کشتی از هفت کشور بلژیک، فرانسه، یونان، ایتالیا، هلند، اسپانیا و آمریکا در آن شرکت کردند.
گرجستان نیز اواخر مرداد میزبان یکی دیگر از مانورهای ناتو بود و با وجود آنکه مسکو از برپایی رزمایش‌های این سازمان نظامی رقیب در نزدیکی مرزهای خود انتقاد کرده بود، نیروی دریایی روسیه اعلام کرد که بهمن امسال برای نخستین بار پس از ۱۰ سال در یکی از تمرین‌های نظامی ناتو که در آبهای پاکستان برگزار می‌شود، شرکت خواهد کرد. در این رزمایش علاوه بر کشورهای عضو ناتو، نیروی دریایی روسیه، چین، ژاپن و پاکستان نیز حضور خواهند داشت.
دریای مدیترانه صحنه زورآزمایی اعضای ناتو
درگیری لفظی ترکیه و دیگر کشورها در سال ۲۰۲۰ رنگ و بویی عملی به خود یافت و در گرماگرم حمایت از طرف‌های درگیر در جنگ داخلی لیبی، این بار پاریس بود که شکایت از آنکارا را به ناتو برد. اواخر خرداد یک مقام وزارت دفاع فرانسه اقدام نیروی دریایی ترکیه در برابر ناو فرانسوی در زمان انجام مأموریت ناتو در آبهای لیبی را تجاوزکارانه خواند و اعلام کرد ناتو نباید در برابر اقدامات ترکیه منفعل عمل کند.
این مقام رسمی وزارت دفاع فرانسه گفت زمان آن رسیده تا ناتو بطور شفاف و بی پرده اقدامات ترکیه را نه تنها در خصوص لیبی بلکه در خصوص خرید سامانه موشکی اس ۴۰۰ از روسیه و کارشکنی در برابر طرح‌های دفاعی ناتو در مناطقی از اروپا مورد بررسی قرار دهد.
وزارت امور خارجه ترکیه هم در بیانیه‌ای اعلام کرد: فرانسه با حمایت از نیروهای خلیفه حفتر در برابر دولت وفاق ملی، بحران لیبی را تشدید و تصمیمات سازمان آتلانتیک شمالی و سازمان ملل را نیز نقض کرده است.
تشدید تنش‌های دیرینه میان ترکیه و یونان (دیگر عضو ناتو) بر سر ذخایر انرژی در شرق دریای مدیترانه نیز کار را به آنجا کشاند که منابع خبری گزارش دادند که آمریکا در فکر انتقال پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه به جزایر یونان است؛ موضوعی که می‌تواند نشانه دیگری از تشدید اختلاف‌ها میان اعضای ناتو باشد.
هایکو ماس وزیر امور خارجه آلمان نیز با «تحریک آمیز» خواندن اقدام ترکیه در اعزام یک ناو اکتشافی در منطقه مورد اختلاف با یونان هشدار داد: ترکیه باید از هرگونه اقدام تحریک آمیز در اختلافات گازی در شرق مدیترانه خودداری کند.
آلمان ضمن این هشدار، همبستگی خود را با دو کشور قبرس و یونان به عنوان دو شریک اتحادیه اروپا ابراز کرد. چند هفته پس از این اعلام موضع بود که ناوچه آلمانی هامبورگ کشتی تجاری‌ام وی روزالین - آ را که با پرچم ترکیه به سمت بندر مصراته لیبی در حال حرکت بود، متوقف و بازرسی کرد.
ناوچه آلمانی هامبورگ، کشتی ترکیه‌ای را به عنوان بخشی از عملیات دریایی اروپا موسوم به ایرن با هدف اعمال ممنوعیت سازمان ملل برای انتقال تسلیحات به لیبی متوقف کرد و به ظن حمل سلاح به لیبی، مورد بازرسی قرار داد. این موضوع خشم آنکارا را برانگیخت و در رسانه‌های ترکیه بازتاب گسترده‌ای به همراه داشت.
ترکیه مدعی شد که این کشتی تجاری در حال حمل مواد اولیه صنایع رنگ سازی و کمک‌های بشردوستانه بوده و از مبدأ استانبول بارگیری شده بود.
امید به بایدن
خبرگزاری‌های پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۱۳ آبان آمریکا به نقل از دیپلمات‌ها خبر دادند که متحدان ناتو ضمن استقبال از پیروزی جو بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ آن را به عنوان تغییر سیاست آمریکا در اروپا می‌بینند. اواخر مهر یک دیپلمات در بروکسل مقر ناتو به رویترز گفت: بیشتر متحدان خواهان پیروزی بایدن در ماه آینده هستند، اما بدیهی است که آنها با دولت مجدد ترامپ نیز کار خواهند کرد.
رویترز همچنین به نقل از مقامات در بروکسل نوشت: در صورتی که نامزد دموکرات‌ها بتواند پیروز انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا شود، اتحاد نظامی ناتو برگزاری یک نشست در ماه مارس (فروردین ۱۴۰۰) را در بروکسل برای استقبال از بایدن بررسی می‌کند.
پس از پیروزی بایدن، از اجلاس مجازی دو روزه وزیران امور خارجه ناتو خبر آمد که مقام‌های این پیمان بر لزوم تغییرات ساختاری این سازمان و تعریف راهبردی جدید در دوران ریاست جمهوری بایدن تأکید دارند و حتی یک گروه کارشناسی پیشنهادهایی را برای اصلاحات اساسی در این پیمان تهیه کرده است.
با توجه به موضع سختگیرانه رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا علیه ترکیه، باید دید تغییرات ساختاری ناتو تا چه حد می‌تواند به حل و فصل اختلافات راهبردی اعضا انجامیده و از پس چالش‌های بودجه دفاعی، روابط با روسیه و چین، تنش‌های شرق مدیترانه و ... برآید.