صلح و امنیت بین المللی و احترام به حقوق بشر ۲ هدف عمده ای است که ملل متحد پس از تجربه ۲ جنگ جهانی در راستای تحقق آن گرده آمده و هنجارها و نهادهایی را به منظور تحقق آن تدارک دیده اند. منع توسل به زور و تهدید به استفاده از زور و بکارگیری روش های مسالمت آمیز برای حل اختلافات بین المللی ۲ اصل مهم و ضروری برای نیل به آن اهداف محسوب می شود. برخی از قدرت های بزرگ به ویژه آمریکا کوشیده است تا با تفسیری متفاوت از مفهوم دفاع مشروع، دامنه آن را فراتر قانون منشور گسترش داده و با استفاده از زور در برابر حمله قطعی قریب الوقوع و حتی در برابر حمله محتمل آینده تعمیم دهد. توجیهات مطرح شده از طرف مقامات آمریکایی در ترور سردار سلیمانی یکی از جلوه های این رویکرد تعمیم گرایانه استثنای دفاع مشروع و به واقع تحدید کننده اصل منع متوسل به زور است.
دولت ترامپ با اقدام خطرناک ترور فرمانده عالی رتبه نظامی ایران و موثرترین فرمانده جبهه مبارزه با تروریسم در منطقه غرب آسیا، زنگ خطر جنگی تمام عیار را به صدا در آورد. در حقیقت ترور سردار شهید سلیمانی به دستور مستقیم رییس جمهوری آمریکا موضوع غیرقانونی بودن این ترور از منظر مقررات حقوق بین الملل و حقوق داخلی آمریکا را در محافل حقوقی مطرح کرد. همچنین شهادت سردار به سرعت واکنش اشخاص حقوقی و سیاسی کشورهای مختلف را به دنبال داشت و آنان ضمن اعلام مغایرت این اقدامات با موازین حقوق بشر از این سیاست با عنوان ترور نام بردند.
در ساعت های آغازین بامداد روز جمعه ۱۳ دی ۱۳۹۸ خورشیدی، سردار قاسم سلیمانی و همراهان او در فرودگاه بغداد طی حمله پهبادی به فیض شهادت نائل آمدند. با توجه به نقش پررنگی که سردار رشید اسلام، قاسم سلیمانی در دفاع از اسلام و ایران علیه دشمنان ایفا کرد و به عنوان یک شخصیت بین المللی مساعدت های شایان توجهی به کشورهای منطقه در مقابله با تکفیر، اشغال خارجی و تروریسم داشت، شهادت او موجب شد تا هر انسان آزاده ای در اقصی نقاط دنیا متاثر شود.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت نخستین سالگرد شهادت سردار شهید قاسم سلیمانی به گفت وگو به سیدصباح زنگنه کارشناس مسایل غرب آسیا و دیپلمات پیشین، پرداخت و این ترور ناجوانمردانه را از زوایای مختلف بررسی کرد. در ادامه متن گفت وگو را می خوانیم.
** ایرنا: با توجه به فرا رسیدن نخستین سالگرد ترور سردار شهید قاسم سلیمانی آیا امکان پیگیری حقوقی این ترور وجود دارد و مکانیزم پیگیری این جنایت در حقوق بین‌الملل چیست؟
*** زنگنه: تمام کشورها مکلف به رعایت قواعد و حقوق بین المللی هستند و هیچ بهانه ای برای نقض قوانین پذیرفته شده، وجود ندارد. دولت آمریکا نیز نمی تواند با استناد به قوانین داخلی خود ترور سردار سلیمانی را توجیه کند. ایران این حق را دارد که عوامل این ترور را محکوم و مجرم بشناسد و برای پیگیری آن به محاکم بین المللی شکایت کند. دولت آمریکا به دلیل این گونه اقدامات و جنایت ها تاکنون به عضویت دیوان یا دادگاه کیفری در نیامده و اساسنامه این دیوان را نیز امضاء نکرده است زیرا می‌داند، ممکن است در کشورهای دیگر مرتکب جرم شود. این مسأله در عرف بین الملل ایجاد قاعده جدید است. در حقیقت حمله به نیروهای نظامی کشوری در کشور دیگر عرف جدید است. جمهوری اسلامی می تواند عوامل ترور شهید سلیمانی و همراهانش را تحت پیگرد قضایی قرار دهد. البته در محاکم قضایی آمریکا امکان به دادگاه کشاندن آنان هست و باید از این امکان استفاده کرد.
** ایرنا: به شهادت رساندن سردار سلیمانی و همراهان وی از منظر حقوقی یک اقدام تروریستی و نمونه بارز تروریسم دولتی است، اعتراف رسمی مقامات آمریکایی مبنی بر این که دونالد ترامپ، رییس جمهوری ایالات متحده دستور انجام این ترور را داده است، می تواند برای اثبات و استیفای حقوق ایران در مراجع ذی صلاح کافی باشد؟
*** زنگنه: آمریکا با ترور شهید سلیمانی و حمله ای که در فرودگاه بغداد انجام داد، قواعد بازی و نظامی بین الملل را بهم ریخت و وضیعت جدیدی را آغاز کرد و همچنین فصل جدیدی برای نیروهای مقاومت اسلامی و جمهوری اسلامی ایجاد کرده است. با توجه به جایگاه و قدرت آمریکا و اعتراف رییس جمهوری آمریکا به دستور حمله مستقیم به خودروی حامل سردار شهید سلیمانی و ابومهدی المهندس و دیگر همراهانش در فرودگاه بغداد، این موضوع باید مورد ارزیابی قرار بگیرد تا بتوان اظهار نظر قطعی کرد. ایران می تواند به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کند و با تقاضای صدور قطعنامه دیوان کیفری بین الملل را مکلف کند تا جنایتکاران جنگی و تروریست ها بازداشت و در محاکم قضایی و بین المللی محاکمه شوند.
**ایرنا: به گفته تحلیلگران سیاسی خروج آمریکایی ها از عراق بعد از شهادت سردار سلیمانی یکی از پیامدهای شهادت او است، تأمل در این موضوع تا چه اندازه ضرورت دارد؟
*** زنگنه: با توجه به جرم و جنایتی که آمریکایی ها در خاک عراق علیه سردار سلیمانی و همراهانش مرتکب شده اند، خروج این نیروها بسیار لازم است و در این زمینه نیز دولتمردان و ارتش عراق اظهار داشتند که نیازی به حضور نیروهای آمریکایی در خاک آنها نیست. خروج آمریکایی ها از عراق می‌تواند یکی از پیامدهای شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی باشد زیرا نباید از خاک و فضای عراق علیه همسایگان یا کشورهای دیگر عملیاتی انجام بگیرد. البته بحث خرید تسلیحات و آموزش از جمله بهانه هایی است که آمریکایی ها آن را دلیل ماندن خود در خاک عراق می دانند. در نتیجه تا زمانی که این نیروها در عراق باشند، احتمال انجام چنین اقداماتی وجود دارد، بنابراین باید عامل ایجاد چنین فضایی با اخراج نظامیان آمریکا از عراق از میان برده شود.
** ایرنا: تحلیل و ارزیابی شما از نقش سردار شهید سلیمانی در خودباوری کشورهای اسلامی در برابر استکبار چیست؟
*** زنگنه: همواره در طول تاریخ بیشتر کشورهای جهان اسلام مورد تعرض و مورد بی حرمتی مستکبران قرار گرفته اند و اگر مردم این کشورها بخواهند جنبش یا اعتراضی کنند، دولت هایشان مانع آنها می شوند و این مسأله ناشی از اتکای آنها به قدرت های زورگو و تجاوزگر است. اقدامات و مبارزات سردار شهید سلیمانی در جبهه مقاومت عملا روحیه خودباوری و امکان درگیر شدن با قدرت های زورگو را در جهان اسلام و کشورهای منطقه غرب آسیا تقویت کرد. مردم ستمدیده این مناطق به دلیل تحت حاکمیت قرار گرفتن دولت هایشان همواره از انجام کارهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ناامید و مأیوس بودند و هر کاری را که دولت های استکبارگر به آنها دیکته می کردند، انجام می دادند اما سردار شهید زمینه را برای به فعلیت درآوردن توان ملت های ستمدیده مانند عراق، سوریه، لبنان و یمن فراهم کرد و با سازمان دهی منسجم، آنها را از ورطه شکست و نابودی رهانید.
قدرت های بزرگ معمولا یا با حضور نیروهای نظامی در کشورهای ستمدیده فضای سیاسی ملت ها را نابود می کنند یا به وسیله راه اندازی اختلاف ها و درگیری های داخلی یا با ایجاد گروه های تروریستی و مسلح کردن آنها سعی در نابودی و توان این کشورها دارند، چیزی که در سال های اخیر بسیار شاهد آن بودیم. تشکیل گروه القاعده در افغانستان و داعش در سوریه و عراق از جمله نمونه های بارز اقدامات زورگویانه قدرت های استکبارگر است. سردار سلیمانی توانستند با اقدامات سنجیده و بهنگام در برابر این تهدیدات بزرگ نیروهای مقاومت را تجمیع و بسیج و اینگونه علیه تهدیدات و تجاوزات آنها ایستادگی کنند. شهید سلیمانی با کمترین تجهیزات و امکانات، آمریکا را کنار زد و به مردم عراق این امکان را داد که حکومتی بر اساس رأی ملی شکل دهند. در واقع هوشمندی سردار سلیمانی سبب خروج نیروهای آمریکایی از خاک کشور عراق شد.
** ایرنا: شهید سلیمانی در مدتی که در جبهه مقاومت فعالیت می کرد به چهره ای جهانی و بی مرز تبدیل شد، این موضوع نتیجه چه امری می تواند باشد؟
*** زنگنه: غرب آسیا منطقه ای است که همواره گرفتار توطئه های کشورهای قدرتمند و استعمارگر از چند سده پیش به این طرف بوده است و این حضور در سده ۲۰ و ۲۱ نمود بیشتری پیدا کرد، به طوری که حضور نظامی زورگویانه گسترش یافت و به تهدیدات امنیتی، تروریستی و نظامی تبدیل شد. بنابراین در مقابل این تهدیدها یک همکاری منطقه ای و فرامرزی لازم است تا آنها را مهار کرد و توجه به این مساله گریز ناپذیر است.
شهید سلیمانی با رفتار و اعمالش مردم کشورهای مختلف را به خود جذب کرد که این موضوع از چهره و شخصیت جهادی وی نشأت می گیرد. سردار شهید سلیمانی توانست گام های موثری در جهت از میان بردن اهداف شوم استکبارگران و قدرت ها سلطه جو بردارد. حاج قاسم با همه آنها بر اساس مبدا و اصل اصیل جهان اسلام و وحدت مسلمین برخورد می کرد و همواره در تلاش بود تا همه گروه هایی را که معتقد به آزادی فلسطین و قدس شریف هستند، منسجم کند و روابط همکاری و دوستی بین آنها برقرار کند.
با اقدامات او اشغالگران آمریکایی در ۲۰۱۱ میلادی مجبور به خروج از عراق شدند و همچنین در سوریه، وی مانع از سقوط دولت و حکومت و فروپاشی کشور شد و در برابر داعش توانست خطر تشکیل دولت و اشغال سرزمین را دفع و از میان ببرد. اینها کارهای بسیار بزرگی است که سردار سلیمانی به انجام رساند.
جنایت فجیع و دخالت مستقیم آمریکا در ترور سردار سلیمانی و بقیه همراهان ایشان که در مبارزه با داعش و گروه‌های تروریستی در منطقه سنگ تمام گذاشته بودند و ریخته شدن خون آنان به طور قطع به اقتدار بیشتر خط مقاومت و انسجام مردم ایران و منطقه منجر خواهد شد.