تحریم صادرات نفت ایران در دولت ترامپ بیش از هر تحریم دیگری مورد توجه کاخ سفید قرار گرفت به طوری که «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا با انتصاب «برایان هوک» به عنوان رئیس «گروه اقدام ایران» (Iran Action Group) در این وزارتخانه، بر تحریم نفتی ایران تمرکز کرد. هوک فردی بود که به طور مشخص برای تنگ‌تر کردن حلقه تحریم و به صفر رساندن صادرات نفت ایران منصوب شد اما ناتوانی وی در انجام این ماموریت حساس باعث شد از این سمت کنار گذاشته شود.
هوک زمانی به عنوان رییس گروه اقدام ایران منصوب شد که حدود سه ماه پیش از آن، آمریکا از برجام خارج شده بود. آمریکا ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ از توافق هسته ای خارج شد و پمپئو ۲۵ مرداد همان سال هوک را برای اعمال سیاست فشار حداکثری بر ایران برگزید. هوک در این چند سالی که مدیریت گروه اقدام ایران را بر عهده داشت، در تلاش واشنگتن برای به صفر رساندن صادرات نفتی ایران سهیم شد تا تحریم‌ها را به صورت تدریجی و در چند مرحله شریان اصلی درآمدهای ارزی تهران را قطع کند.
در جریان دور دوم تحریم‌های آمریکا که ۱۴ آبان‌ماه همان سال اعمال شد، بخش صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه‌ای و بخش انرژی ایران مورد هدف قرار گرفت. البته آمریکا چند بازه زمانی مختلف را به منظور معافیت برای خریداران عمده نفت ایران در نظر گرفت و به تمدید آن اقدام کرد. خریداران عمده نفت ایران عبارت بودند از چین، ژاپن، کره جنوبی، هند، ترکیه، ایتالیا و یونان.
آمریکا بعد از چند مرحله تمدید معافیت ها با هدف پیدا شدن بازار جدید برای خریداران نفت ایران، در نهایت تمامی معافیت‌ها را برداشت تا در راستای فشار حداکثری، صادرات نفت ایران را به صفر برساند؛ هدفی که تا به امروز هم محقق نشده است. تکرار ناکامی‌ها در دستیابی به اهداف نفتی باعث شد حتی نام «بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت کشورمان در لیست تحریم‌های واشنگتن قرار گیرد. زنگنه چندی پیش در واکنش به قرار گرفتن نامش در فهرست تحریم‌های آمریکا در توئیتی نوشت «تحریم من و همکارانم واکنش منفعلانه به شکست سیاست واشنگتن برای به صفر رساندن صادرات نفت است. دوران یکجانبه‌گرایی در جهان به پایان رسیده‌است. صنعت نفت ایران از پا نخواهد نشست.»
اگرچه صادرات نفت ایران هیچ گاه متوقف نشد اما حجم بالایی از فروش آن به دلیل محدودیت‌های نفتی و بانکی کاهش یافت. ایران با رسیدن به برجام توانسته بود تولید نفت را به بیش از ۴.۵ میلیون بشکه در روز و صادرات را به بیش از ۲.۵ میلیون بشکه برساند که با بازگشت تحریم‌ها به مرور این میزان کاهش چشمگیر یافت.
در ارتباط با میزان خسارات کشورمان بر اثر تحریم نفتی، آذرماه امسال وزارت امور خارجه آمریکا در گزارشی مدعی شد که ایالات متحده با پیشبرد کارزار فشار حداکثری علیه ایران به میزان ۷۰ میلیارد دلار به درآمد نفتی ایران خسارت زده است. در ادامه گزارش وزارت خارجه آمریکا آمده است: امروز، اقتصاد ایران با بحران پول رایج، افزایش بدهی‌های عمومی و تورم مواجه است. پیش از کارزار فشار حداکثری، ایران تقریباً ۲.۵ میلیون بشکه نفت در هر روز صادر می کرد. اکنون حتی برای ارسال یک چهارم آن نیز با چالش‌هایی دست و پنجه نرم می کند. از ماه مه سال ۲۰۱۸، مانع دست یابی ایران به بیش از ۷۰ میلیارد دلار درآمد نفت شده ایم و به ممانعت از دستیابی آن به تقریباً ۵۰ میلیارد دلار به طور سالانه خواهیم شد.
در مقابل و با هدف جلوگیری از کارشکنی آمریکا، طی یکی دو سال گذشته آمار و ارقام دقیقی در زمینه فروش نفت، نحوه معاملات و تعداد شرکای نفتی اعلام نشده اما شرکت‌ها و رسانه های خارجی ارزیابی های خاص خود را از وضعیت فروش نفت ایران دارند. اواخر آذر امسال روزنامه آمریکایی «وال‌استریت‌ژورنال» گزارش داد که ایران در ماه‌های اخیر، تحریم‌های ایالات متحده را دور زده و نفت بیشتری را به چین و سایر کشورها صادر کرده است. این روزنامه نوشت: افزایش صادرات نفت به اقتصاد بحران‌زده ایران کمک کرده و کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ علیه تهران را تضعیف می‌کند.
شرکت «تانکر ترکرز» که نفتکش‌ها در آب‌های بین‌المللی را ردیابی و از تصاویر ماهواره‌ای برای رصد محموله‌ها استفاده می‌کند، برآورد کرد که صادرات نفت خام ایران در پاییز به ۱.۲ میلیون بشکه در روز رسیده است، در حالی که در ماه فوریه (دی و بهمن ۱۳۹۸) ۴۸۱ هزار بشکه در روز بود. در همین حال شرکت «اس‌وی‌بی اینترنشنال» مستقر در واشنگتن نیز در گزارشی نوشته است که ایران روزانه ۵۸۵ هزار بشکه نفت خام در ماه نوامبر صادر کرده است.
در مجموع حالا که ترامپ بازی سیاسی را به رقیب دموکرات خود واگذار کرده، امیدها به بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم های نفتی ایران افزایش یافته است. ضمن این که بایدن در چهار سال گذشته بیش از پیش به بی ثمربودن ابزار تحریم در مواجهه با ایران پی برده است. از این رو انتظار می رود با لغو تحریم ها، صادرات نفت ایران به سال های اولیه اجرای برجام بازگردد. در همین ارتباط بود که زنگنه روز دوشنبه ۲۴ آذرماه امسال در حاشیه مراسم آغاز حفاری فاز ۱۱ پارس جنوبی در جمع خبرنگاران اظهار کرد: چنانچه تحریم نباشد و منابع برای احیای چاه‌هایی که تولیدشان کم شده فراهم شود، صادرات ۲.۳ میلیون بشکه امری کاملا میسر است.