مفهوم «ترور» و «تروریسم» نزد هیچ تفکری نه‌تنها قابل دفاع نیست که در رویکرد و گفتمان ساده و خطی اجتماعی و فارغ از نگرش‌های سیاسی نیز پدیده‌ای مذموم و نکوهیده شمرده می‌شود.
ترور به معنای خط بطلان کشیدن به فدیه الهی تعقل و گفت‌وگوی انسانی‌ست
به بیانی ساده، استفاده از کُنش شنیع و غیرانسانی ترور و پرورش تفکر تروریسم درحقیقت به معنای خط بطلان کشیدن بر جایگاه و مفهوم گفتمان، منطق کلامی و ارتباطی است که مهمترین وجه تمایز انسان با تمامی موجودات و آفریده‌های خداوند متعال شناخته می‌شود.
درحقیقت وجود عواملی کُنش‌گر و کُنش‌زا چون «تعقل»، «تفکر» و «تامل»، به مثابه مثلثی است که انسان را اشرف مخلوقات جهان اثیری و تمام آفریده‌های خداوند می‌کند تا فارغ از خوی وحشی‌گری، در قالب تعامل و گفت‌وگو بتواند تمامی مشکلات و اختلافات خُرد و کلان خود را حل کند. اما مرور تاریخی ترور در جهان نشان می‌دهد که سابقه این اقدام نه‌تنها به سال‌ها که به سده‌های دور باز می‌گردد.
کشورمان ایران بعد از انقلاب شکوه‌مند اسلامی در بهمن ۵۷ تا به امروز بر مفهوم صلح‌طلبی و اتکا بر داشته‌ها، توانمندی‌ها و ریسمان اسلام که چتر وسیع آن مملو از معانی صلح‌طلبی، نوع‌دوستی و همزیستی بوده، ایستادگی و مقاومت کرده است و ناگفته پیداست که این موارد برهم زننده شالوده تفکر کشورهای استعمارگر، چپاولگر، زورگو، غاصب و وام‌دار به سلطه درآوردن مردمان برای رسیدن به اهداف شوم و پلید استعمارگرانه‌شان است.
کشورمان ایران در بازه زمانی ۴۲ سال از پیروزی انقلاب شکوه‌مند اسلامی بارها قربانی ترور شده است. دراین‌میان عوامل تروریسم همواره تنها و یگانه هدف‌شان ضربه زدن به درخت تناور انقلاب اسلامی بوده که حاصل تمامی فعالیت آنها به خون غلتیدن بزرگ‌ترین و نامدارترین ستاره‌های آسمان فرهنگ، دین، هنر، سیاست، علم و دانش کشورمان بوده است.
از ترور آیت‌الله مطهری تا ترور ناموفق مقام معظم رهبری در ۶ تیر ماه ۱۳۶۰
سال ۵۸ در ایران سال ترور بود؛ در آن سال افراد شاخصی که انقلاب ایران به عرصه آورده بود و دم روحانی امام (ره) در حیات سیاسی و اجتماعی‌شان دمیده بود در معرض ترور بودند تا انقلاب پا نگیرد و برپا نشود. آیت‌الله مرتضی مطهری معلم و اسوه علم و اخلاق را در تاریکی شب ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ ترور کردند. حاج مهدی عراقی هم که وزنه‌ای سیاسی و اجتماعی بود برای برپایی انقلاب اسلامی و شهریورماه ۵۸ پاداش خود را با اهدای خونش در جریان ترور ناجوانمردانه‌اش از حضرت حق تعالی گرفت.
محمد مفتح هم که از نظریه‌پردازان و مشعل‌داران انقلاب اسلامی بود و آذرماه در دانشکده الهیات دانشگاه تهران ترور شد. آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی هم آبان‌ماه پس از نماز عید قربان، ابراهیم‌وار جان و تن قربانی انقلاب کرد.
و در ادامه می‌توان سیل ترورهای کوردلانه دشمنان انقلاب را با نام‌های شهدای عالی‌مقامی چون آیت‌الله بهشتی، دکتر رجایی، شهید باهنر و.. نام برد و باید خدا را شاکر بود که در میان این ترورها برخی نیز به خواست یزدان توفیق عمل پیدا نمی کرد و یکی از مهمترین آنها ترور ناموفق حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مقام معظم رهبری) در مسجد ابوذر تهران در ۶ تیرماه ۱۳۶۰ بود.
طومار آن ترورها همینطور ادامه یافت تا تازه‌ترین این ترورها که سیزدهم دی ماه ۱۳۹۸ به ترور ناجوانمردانه و شهادت مظلومانه سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی سردار دل‌ها و مقاومت رسید که نه‌تنها ملت ایران که تمامی ملت‌های آزادی‌خواه و مقاوم در برابر تفکرات استعمارگرانه قدرت‌های زورگو و چپاولگر جهان را داغدار کرد تا آخرین ترور صورت گرفته که به شهادت دانشمند هسته‌ای کشورمان شهید محسن فخری زاده در هفتم آذرماه ۱۳۹۹ بازمی‌گردد.
دست خالی هنرهای دراماتیک از وقایع دردناک تاریخ انقلاب
باوجود این کارنامه غم‌بار و تلخ و آمار دهشتناک آن کمتر شاهد تولید آثاری در عرصه سینما و تئاتر کشورمان با محوریت بازتاب این وقایع تلخ با مرور و روایت آنها برای نسل‌های بعدی کشورمان و ثبت در تاریخ و حافظه جمعی عرصه هنرهای نمایشی کشور در دو حوزه سینما و تئاتر بوده‌ایم.
این روزها در نخستین سالروز ترور کوردلانه و شهادت سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی، این اتفاق تلخ و ضایعه دردناک را بهانه‌ای برای مرور آثار تولیدشده با محوریت ترور در عرصه هنرهای نمایشی کشورمان و شاخه تئاتر قرار می‌دهیم و مهمترین و شاخص‌ترین این آثار را با هم مرور می‌کنیم.
سال ۱۳۹۴ و بازگشت میرزا تقی خان پس از ۳۸ سال
نمایش خاطرات و کابوس‌های یک جامه‌دار از زندگی و قتل میرزا تقی خان فراهانی نوشته و کارگردانی دکتر علی رفیعی از ۲۱ آبان ماه ۱۳۹۴ در تالار وحدت روی صحنه رفت تا مخاطبان شاهد اجرای اثر یکی از نامدارترین کارگردانان تئاتر ایران باشند.
نمایشی که ۳۸ سال قبل (۱۳۵۶ خورشیدی) در تالار اصلی تئاترشهر و به دلیل توقیف توسط ساواک اجرای ناکامی را پشت سر گذاشته بود اما این بار با نگاهی متفاوت و بازیگران تازه روی صحنه رفت.
در نمایش علی رفیعی که به دلیل موقعیت بازی در یک حمام سنتی، و روایت ترور امیرکبیر از ۶ تُن آب در طراحی صحنه استفاده شده است بازیگرانی چون سیامک صفری، مهدی سلطانی، مریم سعادت، مصفی ساسانی، نسرین درخشان زاده، فروغ قجابگلی، زهیر یاری، هوشنگ قوانلو، وحید آجرلو و جمعی از بازیگران جوان تئاتر ایفای نقش می‌کردند.
این نمایش به بهانه نقل داستان قتل و یا به تعبیر بهتر ترور امیرکبیر رو در رویی جامه‌دار -نماد مردم خوش‌باور و پر امید اما ضعیف- اثری با قهرمانی است که می‌خواهد از یک‌سو نظام فاسد سلطنتی را اصلاح کند و از سوی دیگر، تکیه‌گاه خود را میان مردم از دست ندهد. تمام پرده‌های این نمایش در صحنهٔ یک حمام رخ می‌دادند. حمامی که در اولین پرده آن، خون میرزا تقی خان امیرکبیر است که برای ابدیت بر آن نقش بسته است.
ترور حمیدرضا نعیمی با شمشیر ابن‌ملجم مرادی
دیگر نمایش سال ۱۳۹۴ اثری متفاوت از حمیدرضا نعیمی نمایشنامه‌نویس و گارگردان شناخته شده کشورمان با نام ترور بود. نمایشی که با نگاهی متفاوت یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ صدر اسلام یعنی شهادت حضرت علی(ع) به دست ابن‌ملج مرادی را به گونه‌ای متفاوت روایت می‌کرد.
ابن ملجم نمایشنامه ترور حمیدرضا نعیمی باید بر تردیدها و واهمه‌های درونی‌اش چیره شود که با انگیزه‌تر شمشیر را در هنگام نماز فرود آورد... اما نعیمی در نمایشش، همان شمشیر ملجم مرادی را به دست همان بسیاری می‌دهد که توطئه‌گران حقیقی‌اند، همان تروریست‌هایی که هنوز هم نه تنها در جهان اسلام حال و روز مردمان را سیاه کرده‌اند که چون تهدیدی حال و روز جهان را تیره و تار می‌کنند.
این مواجهه سیاسی است که برتری هنر تئاتر را نسبت به هر رسانه دیگری نشان می‌داد و کنش‌های معاصر را در ارجاع به گذشته و تاریخ، چون باز شدن یک دمل چرکین و بازنمایی یک زخم، نمایان و این گونه دردهای جهان را آشکار می‌کند.
این اثر به دلیل نگاه متفاوت نویسنده و کارگردانش در حین اجرا، قریب به یک هفته برای اعمال برخی از تغییرات از اجرا بازایستاد و بعد از تایید دوباره توانست یکی از درخشان‌ترین آثار کارنامه حمیدرضا نعیمی باشد.
بهزاد فراهانی، میترا حجار، فرید قبادی، بهناز نازی، سعید داخ، یعقوب صباحی، محمد ساربان، کاظم هژیرآزاد، کتانه افشاری‌نژاد، نقی سیف‌جمالی، سیاوش چراغی‌پور، امیر مهدی کیا، بهروز پوربرجی، رضا جهانی، بهنام شرفی، شقایق فتحی، سروش کریمی، پیروز میرزایی، مهرداد خانی، محمد نژاد، بازیگران این اثر پر بازیگر بودند.
نمایش عظیم میدانی سرباز در چهلمین روز شهادت سردار دل‌ها
دی ماه ۱۳۹۸ و بعد از خبر ترور ناجوانمرادنه و شهادت سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی توسط نیروهای آمریکایی، هنرمندان تئاتر همچون دیگر اقشار جامعه هنری تلاش کردند تا با هنر خود پاسخی به این فقدان تلخ و عذاب بزرگ در سایه آسمانی شدن سردار مقاومت بدهند.
به همین سبب گروه نمایشی «کارگاه هنر ایران» به سرپرستی امیرحسین شفیعی در ۲۲ بهمن سال ۱۳۹۸ و به مناسبت چهلمین روز شهادت سردار سلیمانی نمایش عظیم میدانی سرباز را همزمان با برگزاری جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌وهشتم به اجرا بردند.
نمایش سرباز به نویسندگی امیرحسین شفیعی و کارگردانی پژمان شاهوردی براساس مستندات و روایت‌های موجود از سه فراز مهم زندگی سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، تولید شد.
سه فراز از زندگی سردار شهید حاج قاسم سلیمانی که سرباز براساس آنها شکل گرفت شامل دفاع مقدس، جنگ ۳۳ روزه لبنان و ریشه‌کن کردن داعش در سوریه و عراق تا ترور کوردلانه و شهادت سردار بود.
سرباز به عنوان حاصل کار مشترک اداره‌کل هنرهای نمایشی و انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، نمایشی بی‌کلام بود و نویسنده و کارگردانش کوشیدند با خلق تصاویر خلاق، مفاهیم اثرگذار این تئاتر میدانی را در مدت زمان ۲۵ دقیقه به مخاطب منتقل کنند.
در آن نمایش پژمان شاهوردی، مهدی جودکی، مسعود کردی، سیاوش مقدسی، علیرضا حسینی، مبین کبودوند، عارف کاوند، آرش فلاحی‌فرد، علی دهریزی و میثم کردی به عنوان بازیگر حشور داشتند.
تروریستی که در دوراهی بین عشق و عمل باید انتخاب کند
نمایش دیگری که در سال جاری با نگاه متفاوتی به مفهوم ترور در تناشاخانه ایرانشهر به صحنه رفت اثری بود به نام مرثیه‌ای برای ژاله.م و قاتلش به نویسندگی و کارگردانی میلاد فرج‌زاده بود که با وجود شیوع ویروس کرونا توانست مخاطبان خود را مانند دور پیشین اجرا در سال ۱۳۹۸ به تماشاخانه ایرانشهر بکشاند.
فرج‌زاده نگارش نمایشنامه این آثر را با برداشتی از داستانی به قلم ابوتراب خسروی به همین نام نوشته است. وی درباره چرایی این انتخاب و اقتباس گفته بود: در قصه‌های ابوتراب خسروی همیشه فضای بینامتنی جریان دارد و داستان‌هایش را با امر نوشتن پیوند می‌دهد. من نیز در نگارش نمایشنامه تمام تلاشم را کردم که به این اصل وفادار باشم به این ترتیب که داستان ابوتراب خسروی در نمایش جریان دارد و من تنها سعی کردم که فضاهای خالی را که در داستان وجود دارد در نمایش پررنگ‌تر و ملموس‌تر کنم.
در این نمایش «کاووس.د» که سال‌ها قبل مامور کشتن زن جوانی به نام «ژاله. م» که فعالیت‌های سیاسی می‌کرده، بوده است بعد از گذشت بیش از ۴۰ سال روایت خودش را از این اتفاق بیان می‌کند؛ داستانی که باز هم در آن ژاله مقتول است و ستوان قاتل، ستوانی که در تمام این ۴۴ سال با ژاله زندگی کرده است. کاووس در این نمایش در گذر زمان پیر می‌شود اما ژاله در همان سن باقی مانده و فقط کاراکتر او از یک دختر جوان انقلابی در سال ۳۲ به یک چریک در سال ۵۶ و در انتها به زنی پخته در سال ۷۸ تغییر می‌کند.
صبا سرور، سپهر زمانی، نغمه طوسی، علی پوراحمدیان، الهه فرازمند، رضا مرشد بازیگران این نمایش بودند.
روایت پارسایی از شهادت سردار مقاومت با «سرباز»
حسین پارسایی بعد از تجربه تولید و اجرای موسیقی-نمایش علمدار در ماه صفر سال ۱۳۹۹ که به سبب شیوع گسترده ویروس کرونا آن را از طریق فضای مجازی در همراهی با چهره‌های نامدار تئاتر و سینما کشور به مخاطبان ارائه کرده بود، اینبار همزمان با فرا رسیدن نخستین سالروز شهادت سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی مستند-نمایش سرباز را در اجرا رد تالار وحدت به صحنه برد.
مستند نمایش سرباز به نویسندگی و کارگردانی حسین پارسایی و طراحی حرکت علی براتی است و با حضور انوش معظمی، مجید رحمتی، مسعود رحیم پور،رضا راد، ندا سیاس، سروش کریمی نژاد، احمد صمیمی، حسین نصری، میلاد محمدزاده، آصف جاودانفرد، یونس حمزه لویی، رضا طالبی، آرمان صلحی، سعید نوعی، میثم جبارزاده، رضا خاکی، مارال قادری، امید کفایتی ،اسماعیل صالحی، الکس ملک کرم، مهدیار کشمیری، حامد شمسه، هومن حسین زاده و ملیکا کاشانی سیره، روش و منش شهید حاج قاسم سلیمانی به عنوان یک چهره بین المللی و شاخص، مستند نمایی شده است.
مستند نمایش سرباز به همت بنیاد فرهنگی هنری رودکی و مشارکت و همراهی اداره کل هنر های نمایشی به صورت برخط (آنلاین) و با تعداد محدودی تماشاگر، با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی از ۱۲ تا ۱۶ دی ماه همزمان با سالگرد عروج آسمانی سردار سلیمانی در تالار وحدت اجرا می‌شود.
پارسایی درباره تولید این اثر به ایرنا گفته بود: همه ما به نوعی در سوگ و فقدان این مرد بزرگ و این سرباز ملی که همواره ساده‌زیستی، به دور از هیاهوی روزگار، مردمی و با مردم بودن و در نهایت نائل شده به فیض عظیم شهادت را از مهمترین دغدغه‌ها و اهدافش می‌نامید اما با تمام این اوصاف در محور مقاومت حرف نخست را می‌زد، سهیم شدیم. در حقیقت همه ما و میلیون‌ها نفری که برای تشییع او به احترام ایستادند و به خیابان آمدند در مواجهه با این ضایعه تلخ و فقدان جانسوز، احساس دینی داشته و داریم که بتوانیم به سرداران‌مان، فرماندهان‌مان، چهره‌های تأثیرگذار و مدافعانی که از خاک این کشور دفاع می‌کنند در حوزه فرهنگ و هنر ادای دین کنیم. درواقع این تعلق خاطری است که همه ما در هر یک از رشته‌ها و حرفه‌های خود داشته و داریم.
گذشته از آن، بعد از این رخداد همواره در ذهن من این مساله به عنوان اصلی مهم جاری بود که برای تولید اثری در این حوزه نباید چندان عجله کنیم و به سرعت در این حوزه دست به تولید سریال، فیلم یا تئاتری بزنیم. بنابراین از همان موقع با طرح همان دغدغه و ادای دین، شروع به تحقیقات، یادداشت برداری و فیش‌برداری کردم که چطور می‌شود درباره یک قهرمان ملی، اثری فراجناحی، مردمی با سویه‌های زیستی و مقاومتی تهیه کرد که باورپذیر باشد.
دو نمایش با محوریت شهیدان فخری‌زاده و بهشتی در دست تولید
کوروش زارعی مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در گفت‌وگو با ایرنا با اشاره به نزدیک شدن به نخستین سالگرد شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی و واقعه تلخ ترور دانشمند بزرگ کشورمان شهید محسن فخری‌زاده گفته بود: بنا داریم تا تله‌تئاترهایی را با هدف معرفی این دو شخصیت بزرگ کشورمان تولید و از طریق شبکه‌های سیما به مخاطب ارائه دهیم.
روایت زندگی شهید فخری‌زاده در قالب تله‌تئاتر
مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری با اشاره به آنکه هنوز به سالگرد ترور ناجوانمردانه حاج قاسم سلیمانی نرسیده بودیم که اینبار ترور کوردلانه یکی از دانشمندان بزرگ هسته‌ای و فناوری‌های نوین کشورمان شهید محسن فخری‌زاده بار دیگر تمام جامعه ایران و حق‌طلبان جهان را داغدار خود کرد یادآور شده بود: همچنین طی برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته بنا داریم تا به واسطه تولید همین تله‌تئاترها، بخشی از آثار را نیز به زندگی و سلوک شهید فخری زاده اختصاص دهیم.
به گفته زارعی، شاید برای مخاطبان جالب باشد که بدانند شهید فخری‌زاده علاوه بر حضور مستمر و مداوم در جبهه‌ها، در جبهه علم، دانش، فناوری و سازندگی در حوزه فرهنگی نیز بسیار پویا و فعال بود و همواره شاهد واکنش‌های او نسبت به فعالیت‌های فرهنگی و هنری در کشور بودیم.
نگارش نمایشنامه‌ای با روایت شهید بهشتی و شهدای هفتم تیر
کارگردان نمایش کانال کمیل در تشریح دیگر برنامه‌های مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری با اشاره به تلاش بیش از هفت ماه دکتر نصرالله قادری نویسنده، پژوهشگر، مدرس و کارگردان تئاتر در حوزه نگارش نمایشنامه‌ای با موضوع شهید بهشتی و دیگر شهدای واقعه هفتم تیر گفته بود: آقای قادری طی این هفت ماه به شکل مستمر درحال نگارش، پژوهش و تحقیق بوده و طی آخرین صحبت‌ها گفته است که چیزی حدود یک ماه دیگر کار نگارش این اثر به اتمام خواهد رسید. با اتمام این اثر تلاش می‌کنیم تا هرچه سریع‌تر این نمایشنامه را نیز چاپ و طی مراسمی رونمایی کنیم.