به گزارش روز سه شنبه ایرنا اختلاف با اوکراین بر سر کریمه و همچنین جدال با کی اف بر سر تامین آب کریمه، اختلافات روز افزون با اروپا و امریکا بر سر ناوالنی و تیرگی روابط با آمریکا و رقابت شدید تسلیحاتی با واشنگتن، ادامه کنترل بحران قفقاز جنوبی و ضرورت مدیریت روابط بین جمهوری های آذربایجان و ارمستان از جمله چالش ها و بحرانی هایی است که روسیه باید آنها را مدیریت کند.
اگر چه روسیه خط مشی خارجی مناسبی را در سال ۲۰۲۰ با وجود بحران های جهانی طی کرد اما در عین حال ناآرامی های بی سابقه در کشورهای دوست کرملین نظیر قرقیزستان و بلاروس، جنگ قفقاز، بحران لیبی و سیاست های ستیزه جویانه کاخ سفید، سیاست خارجی مسکو را به چالش کشیده است.
انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس دولت آبنده ایالات متحده هم مهمترین دغدغه کرملین است چرا که بایدن برای روسیه خط و نشان کشیده است، در حالی که همزمان مسمومیت الکسی ناوالنی، منتقد کرملین هم روابط مسکو با اروپا را متشنج کرده است.
البته روسیه در سال گذشته با ایجاد تأسیسات دریایی در سودان، راه جهانی خود را گسترش داد و راه را برای اولین جایگاه نظامی مسکو در آفریقا از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی باز کرد.
و در نهایت، در سال ۲۰۲۰ که به عنوان سال شیوع ویروس کرونا یاد خواهد شد مسکو با ساخت واکسن فرصت سازی کرد و روسیه امیدوار است که با «دیپلماسی واکسن» باعث تقویت وجهه خود در خارج از کشور شود زیرا بیش از ۵۰ کشور به خرید یا تولید واکسن Sputnik V روسیه علاقه نشان داده اند.
تحکیم حضور روسیه در قفقاز جنوبی
توماس دی وال، کارشناس ارشد موسسه کارنگی و اروپای شرقی و منطقه قفقاز می گوید: ارتش روسیه برای اولین بار از اواسط دهه ۱۹۹۰ به قفقاز جنوبی بازگشته است و این یک هدف اصلی مسکو در مورد برنامه های روسیه برای قفقاز در سال ۲۰۲۱ است.
مسکو، توافق آتش بس ماه نوامبر سال گذشته میلادی (آبان امسال) برای پایان دادن به درگیری شش هفته ای ارمنستان و جمهوری آذربایجان را بر سر قره باغ کوهستانی مدیریت و میانجی گری کرد و یک نیروی صلحبان متشکل از ۱۹۶۰ نفر را به یک مأموریت پنج ساله اعزام کرد.
به گفته کارنگی این موضوع مسکو را همچنان در جایگاه مهمی برای مذاکرات بیشتر در مورد عادی سازی روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرار می دهد. توافق قره باغ از طرفی به طور بالقوه ارتباطات جاده ای و ریلی روسیه را به ترکیه باز می کند و در مجموع روسیه حضور خود را در این منطقه تحکیم می کند.
باقی ماندن روابط سرد با اوکراین
بسیار بعید به نظر می رسد که در سال ۲۰۲۱ در روابط روسیه و اوکراین موفقیتی حاصل شود. هر دو کشور ناگزیر باید بر مشکلات داخلی و بر بحران های اقتصادی خود و پیامدهای بیماری کرونا تمرکز کنند.
از طرفی دولت آینده آمریکا به طور گسترده ای روابط با اوکراین را در دشمنی با روسیه گسترش می دهد. کمک واشنکتن به اوکراین و تشویق کی اف برای اتخاذ موضع سخت در مذاکرات چند جانبه نرماندی و مذاکرات دو جانبه با روسیه باعث بدتر شدن روابط روسیه و اوکراین خواهد شد.
در ۱۱ فوریه سال ۲۰۱۵، گروه نرماندی (با حضور رهبران اوکراین، روسیه، فرانسه و آلمان) موفق شد توافق صلحی موسوم به «پیمان مینسک» را در شهر مینسک پایتخت بلاروس به امضاء برساند.
این توافق مجموعه گام هایی برای اتمام منازعات در مناطق بحرانی شرق اوکراین را در خود جای داده است. توافق مذکور، دربرگیرنده آتش بس، خارج کردن تسلیحات از مناطق درگیری، تبادل زندانیان و انجام اصلاحات قانون اساسی است.
در این میان غرب روسیه را متهم به دامن زدن به بحران شرق اوکراین می کند حال آنکه روسیه این اتهام را رد کرده و همواره بر التزام خود به اصول توافق مینسک پافشاری می کند.
کشورهای روسیه، فرانسه، اوکراین و آلمان اعضای گروه نرماندی محسوب می شوند.
افزایش اختلافات با اتحادیه اروپا
النا چرننکو، خبرنگار ویژه کامرسانت و عضو هیئت مدیره شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه معتقد است امسال روابط روسیه و اتحادیه اروپا در برهه ای بهبود می یابد، اما همزمان عمدتاً به دلیل مسمومیت الکسی ناوالنی، این روابط رو به زوال خواهد بود.
اتحادیه اروپا مقامات روسی را مسئول مسمومیت ناوالنی می داند و بر همین اساس چند مقام روسیه را تحریم کردند. این حرکت اروپا کرملین را ناامید کرد زیرا هیچ مدرکی نشان نمی داد که مقامات عالی روس در مسمومیت رهبر مخالف ارتباط داشته باشند.
منفی گرایی اروپایی نسبت به کرملین باعث شد سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه در سخنرانی اخیر ماه گذشته خود به شدت از اتحادیه اروپا انتقاد کند.
در سال ۲۰۲۱، اگر اتحادیه اروپا و جو بایدن رئیس جمهور منتخب در کاخ سفید به جبهه ای متحد تبدیل شوند، روابط اتحادیه اروپا و روسیه ثابت یا احتمالاً خرابتر خواهد شد.
ترکیه رقیبی برای روسیه
ماریانا بلنکایا، کارشناس حوزه خاورمیانه روزنامه روسی کومرسانت هم می گوید: یکی از اصلی ترین وظایف روسیه در خاورمیانه حفظ روابط منطقه ای است که طی پنج سال فعالیت نظامی خود در سوریه به دست آورده است. در عین حال، مسکو باید از وابستگی بیشتر به بازیکنان منطقه جلوگیری کند.
بلنکایا می افزاید: طی یک سال گذشته، مشارکت مسکو و آنکارا از سوریه به لیبی و سپس به قره باغ کوهستان گسترش یافته است. با این حال، قیمت برای حفظ این روابط دوجانبه بیش از حد گران شده است.
به گفته وی اگرچه توافق لیبی به سادگی یک امتیاز برای سیاست خارجی روسیه است - اگر به نتیجه برسد، عالی است، و اگر چنین نشود، هیچ مشکل بزرگی وجود ندارد - اما هر اشتباه مسکو در قفقاز به عنوان یک منطقه سنتی منافع روسیه، می تواند منجر به ضررهای شدید اقتصادی برای روسیه شود.
در عین حال مشخص نیست که روسیه چه مقدار اهرم فشار بر ترکیه دارد. هنوز یک سوال اساسی باقی مانده است که آیا آنکارا برای حل مسائل منطقه ای بیشتر به مسکو وابسته است یا برعکس.
اما هنوز هم روسیه تا حدی می تواند آرامش داشته باشد که روابط ترکیه با اتحادیه اروپا و ایالات متحده همچنان تنش زا هستند و این اختلافات به نفع مسکو رقم خواهد خورد.
نگرانی از تعامل آمریکا با کشورهای خاورمیانه و کاهش نقش مسکو
مسکو از نزدیک اقدامات دولت بایدن را در خاورمیانه، از ایران تا لیبی، رصد می کنند. برای روسیه، این مهم است که آمریکا در منطقه با چه کشوری دوست می شود و در مجموع از این نگران است که برخی کشورهای خاورمیانه به دنبال تعادل با ایالات متحده باشند و نقش روسیه در منطقه کاهش باید.
کارشناس حوزه خاورمیانه روزنامه روسی کامرسانت می گوید، البته سوریه برای روسیه باقی خواهد ماند. و مسکو با حساسیت ویژه ای انتخابات ریاست جمهوری سوریه را که برای سال ۲۰۲۱ برنامه ریزی شده است زیر نظر دارد. مسکو روی سیاست بازسازی سوریه و تقویت موقعیت اقتصادی در این کشور تمرکز خواهد کرد. این امر به ناچار تنش های سیاسی بین بازیگران اصلی را عمیق تر خواهد کرد.
تلاش در آمریکای لاتین
برای روسیه، سال ۲۰۲۰ در آمریکای لاتین و کارائیب بسیار ناآرام بود. به دنبال تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده، شرکت روسنفت مجبور به ترک ونزوئلا شد. تحول مهم دیگر بازگشت دولت های چپ در آرژانتین و بولیوی بود که هر دو تمایل به گشودن درهای همکاری اقتصادی و سیاسی گسترده تر با کرملین را داشتند.
در سال ۲۰۲۱، احتمالاً روسیه قدرت در ونزوئلا را حفظ خواهد کرد. با این حال، آینده سرمایه گذاری روسیه در اینجا به دلیل ادامه فشارهای ایالات متحده نامشخص خواهد بود. تحریم ها ادامه دارد و هیچ نشانه ای از بهبود سریع بازارهای نفت هم وجود ندارد.
با این وجود، نگه داشتن ونزوئلا در کنار آرژانتین، بولیوی، کوبا و نیکاراگوئه در لیست دوستان روسیه هنوز برای مسکو ارزش دارد. زیرا در سال ۲۰۲۱ آمریکای لاتین و کارائیب با جمعیتی بیش از ۶۵۰ میلیون نفر به یکی از بزرگترین و پردرآمدترین بازارهای جهانی برای صادرات واکسن کووید-۱۹ تبدیل خواهد شد.
روابط با آفریقا در مرحله ماه عسل
اولگا کالکووا، محقق پژوهشی در مرکز مطالعات روابط روسیه و آفریقا و سیاست خارجی کشورهای آفریقایی می گوید: اگر امسال آزمونی برای تعمیق روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی روسیه با آفریقا بوده است، آزمونی بوده است که مسکو با برتری از آن عبور کرده است.
اقدام روسیه برای مقایله با ویروس کرونا با ساخت واکسن فرصت یک مشارکت واقعی با قاره آفریقا را تأیید کرده است. بیش از ۳۰ کشور آفریقایی برای مقابله با بیماری جدید از روسیه درخواست کمک کرده اند و مسکو با ارائه سیستم های آزمایشی، وسایل آزمایشگاهی، تجهیزات محافظت شخصی، آزمایشگاه های سیار و تجهیزات پزشکی به آنها پاسخ داده است. روسیه اخیراً ارسال واکسن کرونای اسپوتنیک وی را به قاره آفریقا آغاز کرده است.
پس از اولین اجلاس روسیه و آفریقا در سال ۲۰۱۹، روند نهادینه سازی این مشارکت ادامه یافته است. سازوکار جدیدی برای حفظ گفت و گوی منظم، مجمع مشارکت روسیه و آفریقا با یک دبیرخانه به عنوان مادر اصلی، در سال ۲۰۲۰ تشکیل شد. انجمن همکاری اقتصادی با کشورهای آفریقایی (AECAS) نیز شروع به کار کرد و دومین انجمن عمومی روسیه-آفریقا تشکیل شد.
روسیه و سودان در حال آماده سازی توافق نامه ای در مورد ایجاد نقطه پشتیبانی مادی و فنی برای نیروی دریایی روسیه در دریای سرخ هستند. این حضور روسیه را در آفریقا در سال ۲۰۲۱ و بعد تقویت می کند و توانایی های عملیاتی ناوگان را گسترش می دهد. آفریقا در سال ۲۰۲۱ اولویت مهم سیاست خارجی روسیه خواهد بود و چشم اندازهای طولانی مدت برای همکاری روسیه و آفریقا خوب است.
روسیه ناامید از آمریکا و اروپا و حرکت به سمت شرق
روسیه در سیاست خارجی خود برعکس گذشته که به توسعه روابط با قدرت های غربی توجه داشت اما امسال به خاطر افزایش اختلافات روز افزون با اروپا و آمریکا و تیرگی روابط با غرب تلاش دارد مناسبات خود را با کشورهای مشرق زمین از جمله چین و ایران افزایش دهد.
مهمترین سمت تلاش های سیاسی روسیه در گذشته حل و فصل اختلافات با آمریکا بود که در دوره ریاست جمهوری جرج بوش و بعد از ان باراک اوباما تیره شد و در دوره ترامپ انقدر بد شد که پوتین اخیرا اعلام کرده روابط با امریکا بدتر از این نمی تواند باشد.
الکساندر گابوف، همکار ارشد و رئیس برنامه روسیه در آسیا و اقیانوسیه در کارنگی مسکو گفت: با وجود اختلال جهانی ناشی از همه گیری کرونا روابط روسیه و چین پایدار مانده و از برخی جنبه های مهم در واقع بهبود یافته است.
تجارت دوجانبه در نتیجه سقوط قیمت جهانی نفت به میزان ناچیزی کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۱، حجم تجارت بین دو طرف ممکن است خسارات امسال را جبران کند و در واقع رشد کند، زیرا ممکن است واکسیناسیون جهانی منجر به افزایش قیمت و مصرف نفت شود.
روسیه قرار است محموله های گازی خود را به چین به ۱۰ میلیارد مترمکعب برساند و دو کشور منتظر یک قرارداد جدید گازی هستند.
در حوزه های سیاسی، سفر ولادیمیر پوتین به چین در حال حاضر برای تابستان ۲۰۲۱ برنامه ریزی شده است و طی دو سال گذشته سران دو کشور بارها با هم تماس های تلفنی داشته اند.
دو طرف احتمالاً در گفت و گوهای سال جدید بسته ای سنگین از معاملات جدید و توافقات دوجانبه را تهیه می کنند.
با این حال، تبدیل یادداشت های تفاهم به همکاری واقعی همچنان نامشخص است، و یکی از مهمترین عواملی که می تواند دو طرف را به هم نزدیکتر کند سیاست های ستیزه جوبانه واشنگتن با پکن و مسکو است.
بلاروس
«نایجل گولد دیویس»، کارشناس ارشد سیاسی روسیه در اوراسیا هم گفت: روسیه دو هدف ژئوپلیتیک و دیگری ایدئولوژیک را در ارتباط با بلاروس در نظر دارد. هدف ژئوپلیتیک این است که بلاروس - که همسایه عضو اتحادیه اروپا، ناتو، اوکراین و همچنین روسیه است، نتواند رابطه نزدیک تری با غرب برقرار کند.
هدف ایدئولوژیک هم جلوگیری از سقوط نظام حاکم بر بلاروس است چون ممکن است دولت بعدی تهدیدی برای کرملین باشد. بنابراین به هر دو دلیل، روسیه تلاش خواهد کرد تا از موفقیت جنبش بلاروس برای تغییر دموکراتیک جلوگیری کند.
روسیه اکنون با حمایت از رژیم الکساندر لوکاشنکو اهداف خود را دنبال می کند و احتمالاً به این کار ادامه خواهد داد.
دیویس در پاسخ به این سوال که آیا روسیه می تواند جایگزینی اقتدارگرا، اما سرحال تر، برای لوکاشنکو پیدا کند؟ جواب داد؛ «حتی اگر بتواند چنین تغییری را ایجاد کند - که جای تردید دارد - هر رهبر آینده بلاروس اکنون باید در یک انتخابات کاملاً آزاد پیروز شود تا از مشروعیت مردم برخوردار شود. روسیه ممکن است در این مورد قدرتمند به نظر برسد، اما با گزینه های محدودی روبرو است. دوستی بین پوتین و لوکاشنکو از بین نمی رود. اما این دو در آغوشی سمی حبس شده اند که هیچ کدام جایگزینی برای دیگری ندارند».
پرچم روسیه در قطب شمال
در سال ۲۰۲۱ مسکو ریاست شورای قطب شمال، نهاد حاکمیت منطقه را به عهده خواهد گرفت. با این کار، روسیه اعتبار قطب شمال خود را بیشتر قانونی می کند و به عنوان یک نقش سرپرستی قدم می گذارد.
الیزابت بوکان، مدرس مطالعات استراتژیک هم گفت: دستور کار داخلی روسیه برای منطقه قطب شمال روسیه تحت مالکیت داشتن بیش از ۵۰ درصد از کل قطب شمال است که چشمگیر خواهد بود.
در سال ۲۰۲۱ روسیه گامهای اساسی در زمینه پیاده سازی و تحقق دوره بی سابقه صنعتی سازی در قطب شمال برخواهد داشت که ممکن است سوظن بین المللی را درباره گسترش بالقوه روسیه در شمال ایجاد کند.
از آنجا که قطب شمال برای روسیه مهمتر می شود، هرگونه درگیری برای تجارت بد و برای امنیت ملی کرملین فاجعه بار خواهد بود.
با گرم شدن قطب شمال، عمق علاقه جهانی از جمله روسیه به این منطقه پیدا شده است که البته این منظقه نه تنها راهی بالقوه برای همکاری روسیه و آمریکا در دوران بایدن فراهم می کند، بلکه فرصتی مناسب برای رهبری روسیه در منطقه است.