العُلا یک شهر و منطقه ای باستانی در استان مدینه (غرب) عربستان سعودی است .
وزیر خارجه کویت دوشنبه شب با صدور بیانیه ای از توافق میان عربستان سعودی و قطر برای بازگشایی مرزهای زمینی و هوایی میان دو کشور خبر داد.
احمد ناصر المحمد الصباح وزیر خارجه کویت گفت: شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح امیر این کشور با امیر قطر و ولیعهد سعودی درباره امضای توافق اجلاس العلا گفت‌وگویی تلفنی داشته است.
وی افزود: توافق شد تا مرزهای هوایی، زمینی و دریایی میان عربستان سعودی و قطر از دوشنبه شب بازگشایی شود.
وزیر خارجه کویت همچنین اعلام کرد: توافق شد که به تمام موضوعات مربوطه رسیدگی شود.
از سوی دیگر، محمدبن سلمان ولیعهد سعودی نیز گفت: اجلاس شورای همکاری، اجلاس وحدت کلمه و یکپارچه‌کننده صف‌بندی‌ها خواهد بود. آرمان‌ها برای اتحاد و همبستگی عملی خواهد شد.
نایف الحجرف دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس پیشتر به وکالت از سلمان بن عبدالعزیز شاه سعودی دعوت نامه سران شورای همکاری خلیج فارس به اضافه عبدالفتاح السیسی رییس جمهوری مصر به عنوان میهمان ویژه این نشست را به آنان تسلیم کرده است .
نشست امسال دو میهمان جدید هم دارد ؛ شیخ نواف الاحمد امیر کویت که کشورش به ویژه در دوران شیخ صباح امیر فقید این کشور تلاش های زیادی برای ایجاد آشتی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس کرد و هیثم بن طارق آل سعید سلطان عمان که برای اولین بار در نشست سران شورای همکاری خلیج فارس حضور دارند.
اگرچه برخی منابع یک روز قبل از نشست العلا از غیبت سلطان عمان در این نشست به دلیل مبهم بودن چشم انداز نتیجه آن خبر دادند، اما برخی هم گفتند که چون عمان برای سر و سامان دادن به وضعیت اقتصادی کشورش نیازمند سرمایه گذاری های عربستان است حتما در این نشست شرکت خواهد داشت . راشاتودی این خبر را هم داده که به جای حمدبن عیسی شاه بحرین سلمان به حمد آل خلیفه ولیعهد در این نشست شرکت می کند.
همچنین جرد کوشنر داماد و مشاور دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا هم برای اینکه این توافق را به نام دولت ترامپ تمام کند در نشست مذکور حضور خواهد یافت. اصل بحران میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس با سفر سال ۲۰۱۷ ترامپ به ریاض آغاز شد.
بر اساس اعلام منابع آمریکایی کوشنر به همراه آوی برکوویتز نماینده ترامپ در امور خاورمیانه و برایان هوک مشاور ویژه وزارت خارجه روز سه‌شنبه به شهر "العلی در عربستان سفر خواهند کرد تا در مراسم امضای توافقنامه حضور پیدا کند.
با این وجود اهمیت حضور سران قطر ، امارات و مصر بیش از سایرین است چرا که اصل اختلاف میان این سه کشور در جریان است . قطر از یک سو و امارات و مصر از سوی دیگر .
پیش بینی ناظران خوشبین منطقه این است که در نشست العلا آشتی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس که از ۱۵ خرداد ۹۶ تاکنون ادامه دارد ، اعلام شود.
قرار است شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر که غایب اصلی چند دوره گذشته این نشست ها بوده است ، در این نشست حضور یابد.
دبیرخانه شورای همکاری خلیج فارس عصر یکشنبه ۱۴ دی در بیانیه ای این خبر را اعلام کرد که تمامی شش رهبر این شورا در نشست عربستان حضور خواهند داشت.
در این میان هفته گذشته برخی منابع به نقل از عبدالفتاح السیسی رییس جمهوری مصر اعلام کردند که قاهره تا زمانی که دوحه به شروط این کشور عمل نکند حاضر نیست در نشست العلا شرکت کند.
بعد از طرح این مسئله امیرکویت بلافاصله وزیر خارجه خود را راهی قاهره کرد. او با السیسی دیدار و نامه امیر کویت را تسلیم او کرد . اگرچه در خبری که رسانه های دو طرف روز شنبه ۱۳ دی منتشر کردند محتوای نامه و دیدار را حول روابط دو کشور اعلام کردند اما به نظر می رسد اظهارات منسوب به السیسی امیر کویت که کشورش سالها برای حل اختلاف میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس تلاش کرده بود را نگران کرد که مبادا اخلافات میان قاهره و دوحه ، اصل نشست را زیر سوال ببرد و همه رشته های این کشور پنبه شود.
انتظاری که قطر دارد
اگرچه قطر تصمیم گرفت در نشست آماده سازی اجلاس سران که در تاریخ یکشنبه هفتم دی به صورت وبیناری و به میزبانی بحرین برگزار شد به جای وزیر خارجه ، مقام سطح پایین تری را شرکت دهد و همین امر موجب انتقاد برخی کشورهای همسایه از جمله بحرین و امارات شد ، اما دیوان امیری این کشور عصر دوشنبه اعلام کرد که شیخ تمیم بن حمد آل ثانی در این نشست حضور خواهد یافت .
از نگاه قطراگر چه آغاز تحریم های این کشور از سوی عربستان اعلام شد اما ابوظبی مسئول اصلی ایجاد بحران در میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس و تعرض به مقامات عالیرتبه این کشور در شبکه های اجتماعی و قضای مجازی است .
ازنگاه ابوظبی هم دوحه نقش تخریب علیه این کشور دارد و از گروههای اسلام گرای سیاسی در امارات حمایت به عمل می آورد.
لذا اگرچه به نظر می رسد که نشست امروز تاثیر مثبتی در بهبود روابط میان دوحه و ابوظبی داشته باشد اما کافی به نظر نمی رسد .
با این وجود به نظر می رسد که نشست العلا انتظارات قطر را برآورده کند. قطر از این نشست انتظار بهبود رابطه با عربستان و کاهش خصومت با امارات ، بحرین و مصر را دارد.
چنانکه در بیانیه وزیر امور خارجه کویت هم تنها به باز شدن مرزهای زمینی ، دریایی و هوایی میان عربستان و قطر اشاره شد و نامی از سایر کشورهای محاصره کننده ( بحرین و امارات و مصر ) به میان نیامد.
بهبود رابطه با عربستان به عنوان تنها کشوری که مرز خاکی با قطر دارد ( مرز سلوی) مطالبه عمومی مردم قطر هم هست .
این فکر که با بسته شدن مرز سلوی قطر به شبه جزیره ای تبدیل شده است که ساکنان آن تنها می توانند در داخل کشور از شهری به شهر دیگر تردد کنند طی سه سال و نیم گذشته برای مردم این کشور بسیار آزار دهنده بوده است .
طی این سال ها آزادراه های رنگارنگ قطر و خودروهایی با سرعت بسیار بالا دلتنگی های مردم این کشور برای ورود به خاک عربستان بدون کسب روادید را رفع نکرد.
به خصوص که ایجاد محاصره قطر برخی خانواده ها را طی سه سال و نیم اخیر از یکدیگر جدا کرده است و بعضا اعضای خانواده مجبور بودند در کشورهایی غیر از عربستان و قطر دور هم جمع شوند.
تصور کنید به این شرایط بغرنج ، طی یک سال اخیر موضوع کرونا هم اضافه شده است چنانکه گزارش های داخل قطر نشان می دهد که این شرایط بیش از پیش مردم را کلافه کرده است .
علاوه بر آن عربستان به عنوان میزبان حرمین شریفین از ویژگی منحصر به فردی برای مردم قطر برخوردار است هر چند تنها کشوری است که همزمان می تواند تمامیت ارضی قطر را مورد تعرض قرار دهد.
از سوی دیگر کمتر از دو سال دیگر قطر میزبان بزرگ ترین رویداد ورزشی جهان یعنی جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ است .
برخی گزارش ها حاکیست که قطر علاوه بر خرج هایی که برای کسب این میزبانی انجام است ، طی سال های اخیر و بعد از انتخاب دوحه به عنوان میزبان این بازیها بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار هزینه کرده است و بدون تردید مایل نیست این هزینه ها در سایه اختلافات با همسایگانش دود شود.
غیر از این برگزاری این مسابقات در قطر به عنوان اولین کشور عربی خاورمیانه اعتبار بسیار بالایی برای این کشور محسوب می شود که دستاوردهای آن را می توان با چند سال کار دیپلماتیک فشرده برابر دانست.
به همین دلایل قطر تمایل دارد حتی اگر درجه اختلافات و خصومت با سه کشور مصر و امارات و بحرین کمی کاهش یابد اما روابط با عربستان به قبل از دوران تحریم بازگردد.
هر چند تاکنون اعلام نشده است که قطر دقیقا قرار است در ازای آشتی چه امتیازاتی بدهد با این وجود بعید است که به شروطی از جمله تعطیلی شبکه الجزیره ، تغییر در سیاست های منطقه ای از جمله کاهش یا قطع روابط با ترکیه و ایران که مورد نظر کشورهای تحریم کننده بود ، تن دهد.
در خصوص ایران ، قطری ها بارها تاکید کرده اند با وجود برخی اختلاف های سیاسی به روابط خود با تهران ادامه خواهند داد و حتی مایلند کشورهای حوزه خلیج فارس گفت وگوهای رو در رو و مستقیمی با تهران داشته باشند تا اختلافات در سایه تعامل و گفت وگو حل و فصل شود.
مقامات این کشور همواره از ایران به عنوان یک همسایه نیرومند و تاثیرگذار در تحولات منطقه نام برده اند و همکاری های دو کشور به ویژه در حوزه منابع مشترک انرژی را مورد اهتمام ویژه قرار داده اند.
قطر حتی بعید است به حضور نظامیان ترکیه و تعطیلی پایگاه نظامی آن در خاک خود هم عمل کند چرا که ترکیه اکنون به کشوری تبدیل شده است که دارای روابط راهبردی با قطر است و حامی اصلی آن در قبال هر گونه تعرض نظامی محسوب می شود علاوه بر این دو کشور حوزه روابط خود را تا ائتلاف در خصوص تحولات لیبی و تونس و سایر کشورها ارتقا داده اند.
اگر چه بنابر اعلام یک مقام ناشناس آمریکایی در ازای باز شدن مرزهای عربستان به روی قطر ، دوحه متعهد شده است تا شکایت خود از این کشور در مجامع بین المللی را پس بگیرد اما به نظر می رسد حضور امیر قطر در این نشست تنها امتیازی باشد که آل ثانی برای همسایه بزرگ خود در قبال آشتی هدیه خواهد برد ضمن آنکه ممکن است نام این کشور در بیانیه ای که به سنت هر ساله این نشست صادر خواهد شد هم به چشم بخورد.
پرونده ای که باید سبک می شد
اولین معیار برای حصول پیشرفت در نشست شورای همکاری خلیج فارس حضور سران و نه نمایندگان اعزامی است .
گفته می شود که ملک سلمان شخصا از شیخ نواف امیر کویت تضمین گرفته است که در نشست سران شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر شخصا حضور یابد. به همین دلیل عربستان این نشست که ابتدا قرار بود در منامه برگزار شود را خودش میزبانی کرد.
البته سعودی ها در اظهارات علنی خود مشارکت امیر قطر در این نشست را یک فرصت برای او عنوان می کنند. اخیرا یک عضو دیوان پادشاهی عربستان از شرکت امیر قطر در این نشست به عنوان آخرین فرصت او نام برده است .
به گفته وی این آخرین فرصت برای امیر قطر است که میان همکاری برای پایان تنش و ادامه تحریم ها یکی را انتخاب کند.
صرفنظر از مواضع اعلامی برخی مقامات سعودی به نظر می رسد عمده ترین عاملی که موجب شد عربستان به آشتی با قطر تن در دهد شکست دونالد ترامپ به عنوان حامی اصلی این کشور در منطقه و جهان بود.
روی کار آمدن بایدن و اظهاراتی که او در تبلیغات انتخاباتی خود در خصوص عربستان بر زبان آورد ، موجب شد تا سعودی ها تلاش کنند پوشه پرونده هایی که ممکن است آنان را با جو بایدن درگیر کند ، سبک تر کنند.
یکی از این پرونده ها که از قضا بسیار سنگین هم هست اختلاف با قطر است که اگر چه آشتی با این کشور برای سعودی ها یک شکست فاحش در سیاست های منطقه ای محسوب می شود اما ریاض ترجیح داد این طناب را از دست و پای خود باز کند .
در این شرایط عربستان در تلاش است تا دست کم هزینه کمتری برای خروج از این بحران بی‌حاصل برای خودش، بپردازد. در همین زمینه خود سعودی‌ها هم می‌دانند که ۱۳ شرط غیرقابل اجرای آنها برای دوحه، از جمله کاهش روابط با ایران و ترکیه و تعطیلی شبکه الجزیره هرگز مورد پذیرش قطر واقع نخواهد شد؛ چرا که این کشور به کمک ایران و ترکیه تحریم های عربستان را بی اثر کرده است.
البته باز کردن این طناب نیازمند مقدمه ای هم بود و آن اینکه سلمان بن عبدالعزیز همزمان با پویش تحت حمایت دولت این کشور برای تحریم کالاهای ترکیه ، به ناگهان تصمیم گرفت یک روز قبل از برگزاری نشست سران جی ۲۰ که به صورت مجازی به میزبانی ریاض اول آذر برگزار شد ، با رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه تماس بگیرد.
ترکیه یکی از کشورهایی بود که در جریان تحریم های قطر نام آن بارها تکرار شده بود. قطع روابط با آنکارا و اخراج سربازان این کشور از قطر و بعلاوه تعطیلی پایگاه نظامی آن تنها بخشی از خواسته های تحریم کنندگان بود.
اما این تماس نشان داد که بعد از عادی سازی روابط امارات با رژیم صهیونیستی ریاض مهم ترین شریک خود در ارتباط با تحریم قطر را از دست داده است لذا سعودی ها به این نتیجه رسیدند قبل از تشدید فشارهای دولت جدید آمریکا یکی از پرونده هایی که این کشور را درگیر کرده بود را مختومه کنند.
نباید فراموش کرد که عربستان در جریان عادی سازی روابط امارات با رژیم صهیونیستی از ابوظبی رو دست خورد لذا آشتی با قطر می تواند بخشی از رویکرد جدید این کشور در حوزه خلیج فارس محسوب شود.رویکردی که در آن امارات به عنوان یک شریک راهبردی و محوری محسوب نخواهد شد.
ضمن اینکه اختلافات امارات و عربستان دریمن اکنون به استان حضرالموت هم کشیده شده است .
آشتی شکننده
تاکنون مقامات رسمی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در خصوص شروط خود برای آشتی مطلبی را به زبان نیاورده اند و چنانکه اشاره شد حتی معلوم نیست که کشوری مانند قطر در این نشست در ازای مصالحه چه امتیازی خواهد داد.
محاصره کنندگان قطر بعد از اعمال تحریم و قطع روابط با این کشور ۱۳ شرط برای از سرگیری روابط تعیین کردند اما دوحه این شروط را در تعارض با حق حاکمیت خود اعلام کرده و به هیچ یک از آنها تن نداده است .
سکوت کشورهای شرکت کننده در خصوص امتیازات رد وبدل شده در این نشست سقف انتظارات از آن را بسیار پایین آورده است لذا بعید به نظر می رسد که این نشست چیزی فراتر از آشتی شکننده میان اعضا باشد و بتواند این شورای به هم ریخته را سر و سامان دهد و آن را به دوران طلایی خود بازگرداند.
در طول سه سال گذشته درگیری های کشورهای عضو شورای همکاری در عرصه های سیاسی و رسانه ای پیچیدگی خاصی به اختلافات و خصومت ها بخشیده است لذا انتظار نمی رود که همه این اختلاف ها با برگزاری یک نشست تشریفاتی رفع شود.
اختلافاتی که تا روزهای قبل از برگزاری نشست العلا دستکم میان امارات و بحرین با قطر ادامه داشت و حتی کار را به شکایت دوحه از منامه در مجامع بین المللی کشاند .
ادامه نبرد امارات و بحرین با قطر در عرصه رسانه ها حتی رسانه های بحرینی را واداشت که در اقدامی نادر از عربستان انتقاد به عمل آورند که چرا مایل است قطر را دوباره به عرصه همکاری های منطقه ای بازگرداند.
به همین دلیل به نظر می رسد که نشست العلا نخواهد توانست تضمین محکمی به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در خصوص رفع خصومت بدهد و در این میان تنها دوحه و ریاض هستند که به اهداف خود دست می بایند.
عادل مرزوق نویسنده بحرینی معتقد است که آشتی میان تمامی اعضای شورای همکاری خلیج فارس صرفنظر از اینکه ناشی از فشار آمریکا برای ایجاد اتحاد علیه ایران یا هر دلیل دیگری داشته باشد قادر به تغییر توازن قوا و ایجاد وحدت میان محورهای متعارض در منطقه نخواهد بود و تنها فرصتی برای کشورها ایجاد می کند تا توانایی خود را برای کاهش اختلافات بزرگتر محک بزنند هر چند هنوز زمان پایان دادن به این اختلاف ها فرا نرسیده است .
حمیدرضا بانصیری