فلسفه ارتباطات

ریشه لاتین ارتباط- Communicare به معنی مشترک بودن یا در تعامل بودن است. این واژه که ریشه های واژه شناختی هند و اروپایی دارد، فراتر از آن مرتبط با واژه‌های عمومی و اجتماعی و یک کنش گرد هم آوردن را تداعی می کند. مفهوم ارتباط از عصر پیشاسقراطی در غرب حضور داشت و در مورد آن بحث می‌شد اما با توسعه جوامع باسواد ارتباطات به یک محصول بدل شد که می توان آن را ذخیره، توزیع و به منزله منبعی برای تحلیل، نقد و سازماندهی سیاسی استفاده کرد. همچنین ارتباطات را می توان در اصل گنجینه ای از سنت دانست.

در اروپا پیش از عصر چاپ از سنت دینی با حفظ خط و تقدیس واژه ها برای مقاصد آموزشی محافظت می شد. پس از پیدایش چاپ، ارتباطات به یک منبع نمادین مهم در تغییر اجتماعی تبدیل شد. در سده های بعد از ۱۴۵۰ میلادی اروپا در زندگی اجتماعی تغییرات بسیار مهمی را تجربه کرد که در آن ارتباطات نقش بسیار مهمی داشت. در عصر مدرن، ارتباطات به منزله یک وجه مشترک زندگی همگانی عمل می کند. همچنین ارتباطات به عنوان یک حوزه نوین و میان رشته ای با دیگر حوزه های علوم انسانی از جمله فلسفه مرتبط است.

معرفی نویسنده

ولفگانگ دونزباخ دانشمند ارتباطات آلمانی بود که در رشته علوم ارتباطات، علوم سیاسی، قوم شناسی و جامعه شناسی در دانشگاه یوهانس گوتنبرگ در ماینتس تحصیل کرد. وی تا ۱۹۹۰ میلادی در مسوولیت های مختلفی در موسسه روزنامه نگاری در JGU Mainz فعالیت داشت. وی میان سال های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۳ به عنوان استاد در انستیتوی جامعه شناسی ارتباطات و روانشناسی در دانشگاه آزاد برلین به تدریس پرداخت و سپس به عنوان استاد موسس موسسه علوم ارتباطات در دانشگاه فنی درسدن منصوب شد.

وی همچنین مدتی استاد مهمان لومپارد در مرکز مطبوعاتی جوآن شورنشتاین در دانشگاه هاروارد بود. دونزباخ پس از بازنشستگی در مارس  ۲۰۱۵ میلادی تا زمان مرگ در درسدن تدریس می کرد و رییس هیات مدیره مدرسه بین المللی درسدن بود. از دیگر آثار مهم وی به غیر از فلسفه ارتباطات می توان به ارتباطات توسعه (دانشنامه موضوعی بین المللی ارتباطات) اشاره کرد، این کتاب مهم‌ترین و بزرگ‌ترین دانشنامه در حوزه ارتباطات است که ترجمه آن به شکل موضوعی در چندین جلد انجام شده است. این دانشنامه آخرین نظریات و تحقیقات در حوزه‌های مختلف ارتباطات را به شکل کامل و مناسب تدوین کرده است.

معرفی مترجم

احسان شاه قاسمی که ترجمه فلسفه ارتباطات را انجام داده در ۱۳۵۷خورشیدی در شهر رستم استان فارس متولد شده است. او توانست مقطع دکتری در رشته علوم ارتباطات دریافت کند و استادیار گروه آموزشی ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران شود. وی مؤلف چند کتاب به زبان انگلیسی و فارسی در حوزه ارتباطات و یکی از مترجمان فعال در این رشته به شمار می رود؛ از جمله آثار او می‌توان به فهم صنایع رسانه‌ای، پیشرفت‌های جدید در بازاریابی آنلاین، سایه‌نویسی و اخلاق اصالت، فرهنگ شهرت، فهم نظریه رسانه و فیلسوفان بد کردار اشاره کرد. همچنین شاه قاسمی در عرصه بین‌المللی مقالات و  کتاب‌های مختلفی را تالیف کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان از «بازیگران آنلاین چگونه گستردگی خشونت را می‌بینند»، «ایرانی‌ها از نگاه آمریکایی‌ها»، «میدان سلبریتی در ایران» و ده‌ها مقاله دیگر در ژورنال‌های برجسته ارتباطات نام برد. وی بر این باور است که روزنامه‌نگاری تنها با خبر خواندن، سینما رفتن، رمان خواندن، کافه‌نشینی و... محقق نمی‌شود. بلکه باید بر تاریخ رسانه‌ها، فلسفه رسانه، روش تحقیق و دستیابی به یافته‌ها و مبانی نظری این حوزه تسلط داشت. این را باید دانشگاه به دانشجویان ارتباطات آموزش دهد و در پس این داده‌ها و اطلاعات است که روزنامه‌نگار خود به خود متولد می‌شود.

معرفی کتاب و نکات مثبت آن

فلسفه ارتباطات (دانشنامه موضوعی بین المللی ارتباطات ۲) عنوان اثر مهمی است که به قلم ولفگانگ دونزباخ  Wolfgang Donsbach و با ترجمه احسان شاه‌قاسمی در ۵۴۶ صفحه و در ۱۳۹۸خورشیدی منتشر شده است. این اثر که به وسیله انتشارات علمی و فرهنگی روانه بازار شد به ۵۵ عنوان آموزنده می پردازد. از جمله این عناوین می‌توان به زیباشناسی، رولان بارت، علم شناختی، ارتباطات: تعریف‌ها و مفهوم‌ها، ارتباطات: تاریخچه‌ ایده‌، نظریه و فلسفه ارتباطات، ارتباط‌شناسی، برساخت‌گرایی، عقلانیت‌گرایی انتقادی، نظریه انتقادی، نظریه کاشت، مطالعات فرهنگی، فرهنگ: تعریف‌ها و مفهوم‌ها، علم سایبرنتیک، قیاس در برابر استقراء در برابر استنباط فرضی، گفتمان، پژوهش امیک در برابر اتیک، داستان، تحلیل کارکردی، ژانر، هابرماس، یورگن، تأویل شناسی (هرمنوتیکس)، علم ایده‌نگار در برابر علم قانون‌نگار، اطلاعات، علم اطلاعات، اینیس، هارولد، تعامل، تعاملی بودن، مفهومِ، بینا-رسانگی، علایق معرفتی، لاسول، هارولد دی، لازارسفلد، پاول اف، زبان‌شناسی، لیپمن، والتر، مک‌لوهان، مارشال، معنا، رسانه، نظریه رسانه، وجه انتقال و چندوجهی‌بودن، مدل‌های ارتباطات، عینیت در علم، پارادایم، پدیدارشناسی، نظریه پسااستعماری، پسامدرنیسم و ارتباط، عمل‌گرایی (پراگماتیسم)، روان‌شناسی در فرآیندهای ارتباطی، اصالت واقعیت(رئالیسم)، اصلاح و بهبود، نشانه‌شناسی، ساختارگرایی، تعامل نمادین، نظریه نظام‌ها، متن و بینامتنیت و تفهّم در برابر تبیین اشاره کرد. لازم به ذکر است که مقالات این کتاب را استادانی از دانشگاه متروپولیتن لندن، دانشکده سلطنتی علوم کتابداری در انگلیس و دانشگاه های پنسیلوانیا، استنفورد، کنتاکی و... در آمریکا نگاشته‌اند و بخش‌هایی دیگر از این مقالات را نیز پژوهشگران مستقل تالیف کرده اند.

با توجه به عناوین این کتاب می‌توان دریافت که نویسنده مجموعه‌ای از نظریه های متعدد فلسفی را به صورت مقاله‌های مجزا آورده است و در حقیقت افرادی که نظریه هایشان آورده شده، چهره های صاحب نام در عرصه فلسفه رسانه و ارتباطات به شمار می روند که نگرش های خود را در قالب آینده ای متفاوت برای مطالعه پژوهشگران این حوزه عرضه کرده‌اند و وجود این نظریه های گوناگون خود یکی از مهم ترین مزایای این کتاب محسوب می شود. همچنین این کتاب با مطرح کردن تازه‌ترین مفاهیم علوم ارتباطات در جهان، منبعی ارزشمند، برای اهالی رسانه است. البته باید خاطر نشان کرد که این کتاب به خاطر مفاهیم به روز و مدرن در زمینه علوم ارتباطات، بیشتر یک کتاب تخصصی به شمار می رود.

منابع

۱- برای اطلاع بیشتر در مورد مفاهیم و کاربرد ارتباطات ر. ک فلسفه ارتباطات، ولفگانگ دونزباخ، ترجمه احسان شاه قاسمی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۹۸، ص۲۷-۳۲