روابط ایران و چین در دهه های اخیر به ویژه در دوره چهار ساله ترامپ با وجود تحریم های ضدایرانی همچنان به قوت خود باقی ماند. در همین ارتباط روز دوشنبه ۱۵ دی ماه «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری با خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی به این روابط استراتژیک پرداخت و گفت: روابط ما با چین به یک سطح مشارکت راهبردی رسیده است. سندی که در حال مذاکره برای امضای آن هستیم، برای یک نقشه راه ۲۵ ساله معین است که نه تنها کمرنگ نخواهد شد بلکه با جدیت بیشتری پیگیری خواهد شد. سیاست خارجی ایران بر اساس تحولات روزانه تصمیم گیری نمی‌شود. سیاست ما بر اساس نگاه بلندمدت ما به تحولات جهانی و منطقه‌ای است.
تاریخچه سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین به بهمن ماه سال ۱۳۹۴ برمی گردد؛ زمانی که «شی جین پینگ» رییس جمهوری چین رهسپار ایران شد . بعد از دیدار و گفت وگو با مقامات عالی رتبه کشورمان، تهران- پکن بیانیه مشترکی در این زمینه امضا کردند.
از نگاه ناظران، ستون مرکزی قرارداد این است که چین ۲۸۰ میلیارد دلار برای توسعه بخش های نفت، گاز و پتروشیمی ایران هزینه می کند. همچنین یک سرمایه گذاری ۱۲۰ میلیارد دلاری دیگر هم برای به‌روز رسانی زیرساخت‌های حمل و نقل و تولید ایران امضا شده است که در ابتدای هر دوره پنج ساله طبق توافق دو طرف پرداخت خواهد شد .
اما اینکه چرا طی ماه های اخیر این سند مورد بی مهری و انتقاد قرار گرفته به اظهارات هشتم تیرماه «محمود احمدی نژاد» رییس جمهوری قبلی کشورمان برمی گردد که این سند همکاری را سری و پنهانی خواند. از آن زمان برخی از سر ناآگاهی و برخی نیز با اغراض سیاسی، تلاش کردند تا عملکرد دولت را زیر سوال برده، رییس جمهوری و دیگر مقامات ارشد دولت را به وطن فروشی متهم کنند. آنها برای جریحه دار کردن احساسات مردم به همسنجی عملکرد دولت روحانی با دوره قاجار پرداختند واین سند همکاری راهبردی را قرارداد ترکمانچای۲ نام نهادند.
در این مدت فضای مجازی و رسانه های خارجی نیز به عنوان تریبونی برای بازتاب تحلیل های منفی و هدفمند درآمده اند. بی تردید نقشه ترامپ که با فشار حداکثری در پی انزوای تهران در جهان است با این سند راهبردی ۲۵ ساله نقش برآب خواهد شد. بنابراین دشمنان خارجی و رقبای سیاسی داخلی با تکیه بر اخبار دروغ، شایعات بی اساس و تحلیل های ناصحیح و سطحی به خط مقدم مقابله با توافق ایران و چین برآمدند.
سهم ایران از سند همکاری راهبردی
مخالفان در حالی بر طبل غیرشفاف بودن سند می کوبند و مدعی کتمان واقعیت از سوی مقامات کشور هستند که منافع حاصل از توافق برای ایران مشهود است. نگاهی گذرا به عملکرد چین به عنوان یکی از اعضای برجام و برخوردار از حق وتو، نخستین مزیت سند همکاری را آشکار می کند. پکن باوجود تلاش آمریکا برای تحریم و انزوای ایران، نه تنها روابط اقتصادی خود را با تهران قطع نکرد و به خرید نفت ایران ادامه داد که در شورای امنیت نیز بارها قطعنامه پیشنهادی ترامپ مبنی بر فعال کردن «مکانیسم ماشه» و تداوم «تحریم تسلیحاتی» را در کنار روسیه وتو کرد. این در حالی است که کشورهای اروپایی در خوشبینانه ترین حالت رای ممتنع دادند و در اجرای سازوکارهای مالی و اقتصادی همچون «اس پی وی» و «اینستکس» ناکام ماندند.
از نگاه ناظران، مزیت دیگر سند همکاری، افزایش تولید نفت و گاز از میادین مهم ایران از جمله توسعه فاز ۱۱ میدان نفتی پارس جنوبی است که پیشتر شرکت فرانسوی توتال به دلیل تحریم های آمریکا، همکاری با تهران را قطع و ایران را ترک کرد. این در حالی است که چین توافق کرده واردات نفت ایران را در دوره تحریم‌های آمریکا افزایش دهد .
موارد اشاره شده تنها گوشه ای از نکات مثبت و منافع حاصل از اجرای سند همکاری ۲۵ ساله برای ایران بود که به مذاق دشمنان و رقبای سیاسی دولت خوش نیامده است. از این رو سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به واکنش خصمانه و عصبی سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، اظهار کرد: بدون تردید روابط راهبردی ایران و چین که منافع کلیدی متقابل برای مردم دو کشور دارد، واجد دشمنانی است که تمامی تلاش خود را برای شکست این مذاکرات و عدم موفقیت این سند به کار خواهند گرفت.
منافع سند راهبردی برای چین
چین نیز به توافق و همکاری استراتژیک با ایران نیاز دارد و دغدغه اصلی پکن همانند ایران، چالش با آمریکا است که در دولت ترامپ این تنش ها تشدید شد. جنگ تجاری، جنگ تعرفه ها، بحران کرونا، مداخله آمریکا در مسائل داخلی و سرزمینی چین (همچون ناآرامی‌های هنگ‌کنگ، تایوان، تبت و سین‌کیانگ)، حضور روز افزون نظامیان و ناوهای جنگی هواپیمابر همانند «یواس‌اس رونالد ریگان» و «یواس‌اس نیمیتز» در آب‌های دریای جنوبی چین، رقابت‌های فضایی و غیره از جمله این مصادیق به شمار می روند.
تنش بین آمریکا و چین بعد از شیوع کرونا به حدی بالا گرفت که خطر تکرار جهان دوقطبی و جنگ سرد حس شد . «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل در سخنرانی افتتاحیه هفتاد و پنجمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل از حرکت جهان به سمت وضعیتی «بسیار خطرناک» ابراز نگرانی کرد. گوترش با بیان اینکه ما به سمت وضعیت بسیار خطرناکی در حال حرکت هستیم و بدون نام بردن از آمریکا و چین گفت: دنیا نمی‌تواند یک جنگ سرد و یک رویکرد دوقطبی توسط دو قدرت بزرگ اقتصادی را تحمل کند.
بنابراین سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین همانند بسیاری از توافقات دیگر به منافع هر دو کشور در مواجهه با آمریکا و سیاست های تهاجمی کاخ سفید نظر دارد و به عبارتی یک توافق برد- برد است.
در ارتباط با موضوع شفافیت نیز لازم به ذکر است هر چند مقامات کشور همچون شخص ظریف در جلسه علنی مجلس تاکید کرد «در این خصوص هیچ موضوع مخفی وجود ندارد و همه چیز کاملا شفاف است» اما این سند هنوز به مرحله نهایی نرسیده و در مرحله مذاکره قرار دارد. بی تردید زمان بررسی در مجلس همگان از جزییات آن آگاهی خواهند یافت چرا که بر مبنای قانون اساسی «عهدنامه‌ها، مقاوله نامه‌ها، قراردادها و موافقت نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.»