تحلیلگران مراکز پژوهشی جهان اعتقاد دارند نمی‌توان سال ۲۰۲۰ را سالی جهنمی نامید اما در هر صورت همه گیری کووید ۱۹ آن را متفاوت ساخته بود. همچنین سال گذشته با تشدید اختلافات سیاسی همراه بود و در این میان برخی نهادهای بین المللی هم ناکارآمد شدند. ایالات متحده در میانه جهانی شدن کرونا از سازمان بهداشت جهانی خارج و همین امر در دیگر نهادهای بین المللی انسداد ایجاد کرد. با این حال می توان به آینده امید داشت چرا که تلاش دانشمندان، هوش مصنوعی و نوآوری‌های چشمگیر؛ این امید را زنده کردند تا واکسن خارق العاده کووید ۱۹ در دسترس قرار گیرد.
سال ۲۰۲۱ مجال زیادی را برای حرکت رو به بالا نخواهد داشت زیرا ظهور شوک های غیرمترقبه قابل پیش بینی است و خطرات هم کم نخواهند بود. «متیو بروز» و «رابرت منینگ» تحلیلگران اندیشکده «شورای آتلانتیک» با بهره‌گیری از سال ها تجربه آینده پژوهی در شورای اطلاعات ملی ایالات متحده، به ارزیابی ۱۰ مبحث اصلی سال جدید برای ایالات متحده و جهان پرداخته اند. در این ارزیابی احتمال وقوع هر سناریو هم بیان شده است. پیش بینی متوسط به مفهوم وقوع ۵۰ درصدی آن موضوع در سال آینده خواهد بود. اندیشکده فوق ۱۰ موضوع مهم جهانی را که به عنوان خطری برای آمریکا و جهان مطرح است را برشمرده است که به صورت خلاصه بیان می شود.
فهرست ۱۰ تحول مهم جهان در سال ۲۰۲۱
۱- بحران کووید۱۹ در ایالات متحده، اروپا و روسیه ادامه خواهد یافت و خستگی کرونا به سال جدید هم سرایت پیدا می کند. توزیع واکسن نیز با مشکلات لجستیکی همراه است. ۴۲ درصد آمریکایی ها اعلام کرده اند که حاضر به دریافت واکسن نیستند و همین امر شانس توقف بیماری تا نیمه دوم سال را کاهش می دهد. احتمال وقوع این مشکل بیشتر از ۵۰ درصد ارزیابی شده است.
۲- موضوع دوم که احتمال وقوع آن بسیار بالا ارزیابی شده توانایی «جو بایدن» برای حکمرانی و مدیریت اوضاعی است که اقدامات ترامپ در روزهای پایانی حضور در کاخ سفید هم آن را سخت تر می کند. تشدید تنش با چین و ایران در کنار بحران بودجه ای موجب پیش بینی فوق شده است. ۷۰ درصد جمهوریخواهان آمریکا اعتقاد دارند انتخابات از ترامپ به سرقت برده شده و بایدن رییس جمهوری نامشروع این کشور است. ترامپ می تواند برای ۴ سال خار چشم دولت جدید باشد.
۳- وقوع یک بحران مالی دیگر که ناشی از بدهی ها است در این فهرست احتمال وقوع متوسط دارد. بدهی ناشی از هزینه های کرونا به ویژه در اقتصادهای درحال رشد به حد انفجار رسیده است. بدهی کل جهان در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵ تریلیون دلار افزایش داشت. صندوق بین المللی پول مجبور به پرداخت کمک مالی به ۸۱ کشور جهان شد. پیش بینی می شود جریان سرمایه به کشورهای کم درآمد در سال ۲۰۲۰ از سال قبل ۷۰۰ میلیارد دلار کمتر شده است. اقتصادهای در حال توسعه به ۷ هزار میلیارد دلار نیاز دارند تا بدهی های خود را تاپایان سال جدید بازپرداخت کنند.
۴- روند کُند بهبود شرایط اقتصادی چالشی است که درصد وقوع آن بسیار بالا است. صندوق بین المللی پول و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) برآوردهای اولیه خود را برای خسارت اقتصادی سال ۲۰۲۰ کاهش داده اند. با اینحال تنها چین می تواند حتی تا پایان ۲۰۲۱ به تولیدخالص پیش از کرونا دست یابد. رشد اقتصاد چین چشمگیر خواهد بود این درحالی است که رشد غرب کُند است. بحران سال ۲۰۰۸ به ایجاد جریان مداوم پوپولیست در ایالات متحده و اروپا منجر شد. یک بار دیگر، چشم انداز تاریک مالی میلیون ها شهروند را تحت فشار قرار می دهد و ممکن است به پیامدهای طولانی مدت سیاسی بدتری بیانجامد.
۵- افزایش سطح بحران با کره شمالی از جمله موضوعاتی است که درصد احتمال به نسبت بالایی دارد. بایدن میراث دیپلماسی ناموفق چهار رئیس جمهوری گذشته آمریکا را بر دوش دارد. باوجود سه دیدار ترامپ با رهبر کره شمالی این کشور در زمینه موشکی و هسته ای پرقدرت و یک تهدید است. در ماه های نخست ریاست جمهوری بایدن، انتظار می رود کره شمالی بار دیگر دست به آزمایش هایی بزند و همین امر فشارها بر کاخ سفید را بیشتر می‌کند. در این موضوع اتخاذ رویکرد چندجانبه و تقویت بازدارندگی کره جنوبی و ژاپن سیاستی موثر خواهد بود.
۶- موضوع تشدید تنش میان ایران و ایالات متحده در این فهرست جایگاه ششم را دارد که احتمال آن کمتر از حد متوسط ارزیابی شد. بایدن از بازگشت ایالات متحده به توافق برجام در صورت رعایت توافق هسته ای از سوی تهران سخن گفته است. این امر می تواند به عنوان گامی در جهت گسترش تعامل هم تعبیر شود. مذاکره «بیشتر برای بیشتر» با در نظر گرفتن جزئیات و خواسته های دو طرف می تواند به اعتمادسازی میان آن ها منجر شود.
۷- تنش آمریکا و چین بر سر تایوان چالش متوسطی ارزیابی شده است. هر اقدام ایالات متحده در حمایت از تایوان موجب فشار بیشتر چین علیه این کشور شده است. درصورت تشدید رویارویی چین و آمریکا ممکن است پکن به سمت تایوان روانه شود. این یک جنگ نیست اما هر درگیری خطرناک است. راهبرد قورباغه در آب جوشِ چین، اقتصاد تایوان را تحت فشار قرار می دهد که فشار آن سپس به ایالات متحده منتقل می شود. هرگونه مداخله نظامی مستقیم آمریکا در این کشور موجب بروز درگیری آشکار دو ابرقدرت جهان می شود.
۸- وقوع بدترین بحران غذایی، جهان را به سمت تباهی می برد. سازمان ملل هشدار داده است که جهان در آستانه بدترین بحران غذایی در ۵ دهه اخیر قرار دارد. کووید ۱۹ زنجیره تامین مواد غذایی جهان را مختل کرده است و تعداد بیشتری از مردم دچار فقر شدید شده اند. افزایش قیمت جهانی مواد غذایی سوءتغذیه مرتبط با کرونا را تشدید کرده است بدتر آنکه این سوء تغذیه روی کودکان اثرات بلندمدتی دارد. برنامه جهانی غذا معتقد است یمن، سودان جنوبی، نیجریه و بورکینافاسو از قبل دچار قحطی شده اند. افغانستان، کامرون، جمهوری آفریقای مرکزی، کنگو، اتیوپی، هائیتی، لبنان، مالی، موزامبیک، نیجر، سیرالئون، سومالی، سودان، سوریه، ونزوئلا و زیمبابوه هم فاصله چندانی با آن ندارند. حتی در اقتصادهای پیشرفته هم افراد کم درآمد از گرانی غذا در زمان تشدید بیکاری رنج می برند. در ایالات متحده، بیش از یک خانوار از هر ۵ خانواده در حال حاضر امنیت غذایی ندارد.
۹- تضعیف طبقه متوسط جهان از جمله موضوعات با درصد وقوع بسیار بالا است. شاید مهمترین دستاورد سه دهه اخیر جهان رشد طبقه متوسط و خروج میلیون ها انسان از فقر مطلق بوده است. این موضوع با کرونا به مخاطره افتاده است. کارشناسان می گویند طبقه متوسط برای اولین بار در نیم قرن اخیر شروع به کوچکتر شدن کرده است. بانک جهانی پیش بینی کرد در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۵۰ میلیون نفر دچار فقر شدید می شوند و درآمدی کمتر از ۱.۹۰ دلار در روز خواهند داشت. در سال جدید رشد اقتصادی کمتر می شود و فرسایش طبقه متوسط با بی ثباتی سیاسی، عقب ماندگی دموکراتیک و درگیری بیشتر همراه می شود.
۱۰- سیاست نوعثمانی گرایی ترکیه چالشی مهم با درصد بسیار بالای وقوع برای آمریکا ارزیابی شده است. این کشور در دوران «رجب طیب اردوغان» مداخلات نظامی را در دستور کار خود قرار داده و در سومالی، قطر، لیبی، عراق، سوریه و بالکان نیرو مستقر کرده است. ترکیه در حال استفاده از سیستم دفاع موشکی اس۴۰۰ روس است که تهدیدی برای ناتو به شمار می رود و موجب تحریم آمریکا شده است. همچنین تحرکات آنکارا در شرق مدیترانه هم در مغایرت با پیمان دریاها است و حتی بیشتر کشورهای عربی ترکیه را تهدیدی برای خود می دانند. ادعاهای نظامی که ترکیه در چند جبهه مطرح می کند می تواند موجب درگیری بیشتر و بازاندیشی در سازمان ناتو شود که ترکیه را عضوی از خود می پندارد.