آیت الله هاشمی رفسنجانی یکی از شخصیت‌های برجسته نظام جمهوری اسلامی به شمار می رفت که با وجود فراز و فرودهای بسیار تا واپسین لحظات حیات، حامی و وفادار به آرمان‌های امام و نظام جمهوی اسلامی بود. ایشان با مشی اعتدالی و به لحاظ خدمات ارزنده و نگرش خاص به پیشرفت و توسعه کشور، شخصیتی منحصر به فرد و موثر در ایران شناخته می شد که با پی ریزی سیاست سازندگی و توسعه اقتصادی پس از جنگ تحمیلی، کشور را در مسیر پیشرفت و شکوفایی هدایت کرد اما سردار سازندگی در کمال ناباوری در ۱۹ دی ۱۳۹۵ خورشیدی دیده از جهان فروبست و اینگونه یکی از نامدارترین مردان سیاسی تاریخ معاصر ایران با تشییعی تاریخی و باشکوه به دیار باقی شتافت و نظام جمهوری اسلامی، یکی دیگر از ستون های تاثیرگذار خود را از دست داد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به گفت وگو با «سید حسین مرعشی» سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی پرداخت که در ادامه متن آن آمده است:
ایرنا: نقش آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را در پیروزی انقلاب اسلامی و مبارزه با رژیم شاهنشاهی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مرعشی: آیت الله هاشمی از نوجوانی تا پایان عمر بابرکت امام(ره) همواره با عنوان یکی از نزدیکترین آشنایان و نیروهای مبارز در کنار ایشان بودند. به دلیل ارتباط نزدیک با امام(ره)، آیت الله هاشمی اقداماتی به صورت مبارزه فردی و جمعی علیه نظام پهلوی انجام می دادند. ایشان همچنین مدیریت استثنایی و قوی داشتند به همین خاطر در دوران نهضت یک نقش محوری و کارگردانی ایفا می‌کردند. در واقع باید اذعان کرد که آیت الله هاشمی هم در دورانی که در دوران نهضت انقلاب اسلامی با ایجاد هماهنگی و برقراری ارتباط با انجمن های اسلامی و مبارزان رژیم و سفر به اروپا، آمریکا و نجف، فراتر از یک مبارز خستگی ناپذیر و مقاوم در مقابل شکنجه ها عمل و با این اقدامات و در این مقطع حساس نقش کارگردانی را در نهضت امام(ره) برعهده گرفت. این نقش را آیت الله هاشمی هم در مبارزه علیه رژیم پهلوی و هم پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تا پایان حیات امام(ره) بر عهده داشتند.
ایرنا: به نظر شما تاثیر و نقش آیت الله هاشمی در تحولات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تثبیت حاکمیت تا چه اندازه بود؟
مرعشی: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت الله هاشمی مسوولیت هدایت مجلس بر عهده گرفت، مجلسی که امام(ره) می‌فرمودند در راس امور است. این مجلس تحت نظارت و هدایت آیت الله هاشمی در این مقطع حساس، نقش بسیار بی‌بدیلی را در مهار و مدیریت بحران‌ها داشت، بحران‌هایی که می توانست نظام را با مشکل مواجه کند. بنابراین وی به عنوان رییس مجلس در تثبیت نظام جمهوری اسلامی کار سنگین و اثرگذاری را عهده دار بود. از مهم ترین حوادث این ایام به ویژه در ۱۳۶۰ خورشیدی می‌توان به تصویب عدم کفایت سیاسی رییس جمهوری و تعیین تکلیف وی اشاره کرد.
همچنین مسایل دیگری از جمله ترورهای خیابانی سازمان مجاهدین خلق مطرح بود در اغتشاش‌هایی که ترورهای ۷ تیر و ۸ شهریور رخ داد. همه این عوامل کشور را به یک بحران اساسی سوق می‌داد اما آیت الله هاشمی با درایت و مدیریت هوشمندانه خود برای رفع این بحران ها تلاش کرد، بنابراین ایشان نقش بی‌بدیلی در تثبیت جمهوری اسلامی و عبور کشور از بحران ۱۳۶۰ خورشیدی داشت زیرا در این مقطع با شهادت آیت الله بهشتی، جمعی از نمایندگان، محمد علی رجایی و محمد جواد باهنر و همچنین مجروح شدن آیت الله خامنه ای و دسیسه چینی ها و توطئه های مختلف دشمنان، نظام در شرایط دشواری قرار گرفته بود. از طرفی امام(ره) هم نمی‌توانستند در آن مقطع بحرانی مدیریت صحنه کشور را به جوانان بدهند و باید اقداماتی برای تامین امنیت در شرایطی که هر لحظه بمبی منفجر می شد و تروری صورت می گرفت، برقرار می‌شد. تمام این اقدامات را آیت الله هاشمی انجام داد، همچنین ایشان باید صحنه سیاسی کشور را تا دوره انتخابات مجدد، تعیین رییس جمهوری، تعیین نخست وزیر و استقرار دولت، مدیریت می کرد و این کار از طرف امام (ره) بر عهده ایشان قرار گرفت که وی این کار را به نحو احسن به سرانجام رساند.
ایرنا: در ارتباط با سیاست هایی که آیت الله هاشمی در دولت سازندگی اتخاذ کرد، توضیح دهید؟
مرعشی: بعد از تثبیت نظام، نقش آیت الله هاشمی در دفاع مقدس و بعد از آن در پایان دادن به جنگ برجسته بود. بعد از پایان جنگ تحمیلی ایران هزار میلیارد دلار خسارت دیده بود و باید مرحله بازسازیش شروع می شد به همین دلیل در این مقطع و برای حل این موضوع آیت الله هاشمی به دولت نقل مکان می‌کند و در آنجا سیاست های سازندگی را پی‌ریزی می‌کنند. یکی از مهم‌ترین ابعاد و وجهه های برنامه‌های سازندگی ایران، مساله سیاست خارجی و در واقع گسترش روابط ایران با دیگر کشورها بود. بنابراین آیت الله هاشمی به دنبال تنش زدایی و برقراری رابطه خوب با همه کشورها بود، همه این عوامل و اقدامات مثبت در سال های اول رهبری آیت الله خامنه ای و ریاست جمهوری آیت الله هاشمی به نتیجه رسید و کشور از آن کمبودها و کسری های دوران جنگ رهایی یافت و امور کشور سامان گرفت. بعد از به سامان رسیدن امور کشور بحث رقابت‌ها در فضای سیاسی پیش آمد و با ایجاد فضای جدید در دوره مجلس پنجم، آیت الله هاشمی نقش مهمی در تکثر سیاسی در کشور برعهده گرفت و کشور وارد یک فاز از رقابت‌های سیاسی با نشاط شد و در نهایت در خرداد ۱۳۷۶ خورشیدی و در انتخابات ریاست جمهوری توسعه سیاسی و فرهنگی به بحث توسعه اقتصادی افزوده شد. با ورود آیت الله هاشمی در این مقطع به مجمع تشخیص مصلحت نظام، این مجمع تبدیل به کانون مهمی برای سیاست‌گذاری های اساسی کشور شد.
ایرنا: نقش آیت الله هاشمی در کاهش تنش میان ایران و کشورهای همسایه به ویژه عربستان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مرعشی: در آن دوران سیاست خارجی ایشان تنش زدایی و رفع بحران و کاهش اختلاف با کشورهای دیگر و بخصوص منطقه بود. آیت الله هاشمی تنش را به نفع کشور و منطقه و کلاً جهان اسلام نمی‌دانست و بر این باور بود که ایران همیشه باید با کشورهای دیگر روابط مناسبی داشته باشد و در این مسیر در کنفرانس سران اسلامی در اسلام آباد پاکستان با ملک عبدالله دیدار کرد که گفت وگوی بسیار مهمی نیز بود. اهمیت این مساله و گفت و گو تا آنجایی بود که امکان برگزاری اجلاس سران در ۱۳۷۶ خورشیدی در تهران فراهم شد. بنابراین برای تشکیل جلسه در تهران، آیت الله هاشمی نخستین گفت وگوی خود را در اسلام آباد پاکستان با عربستان انجام داد و در آنجا وی با ملک عبدالله توافق کرد که اجلاس بعدی در تهران باشد و این اجلاس در دوره آقای خاتمی تشکیل شد اما تمام مقدمات سیاسی و اجرایی آن در دولت آیت الله هاشمی فراهم شده بود. حتی ملک عبدالله به تهران سفر کرده و سپس وی، آیت الله هاشمی را به عربستان دعوت کرد و مقدمات این سفر با موافقت رهبری و دولت وقت فراهم شد. بنابراین بحران ایران و عربستان پایان گرفت و اگر به بازار نفت نگاه کنید در ۱۳۷۷ خورشیدی ما کف قیمت نفت در این دوره داریم و بعد از سفر آیت الله هاشمی و توافق میان ایران و عربستان که صورت گرفت، قیمت نفت تا پایان دوره احمدی نژاد روند صعودی داشت.
ایرنا: نقش کاریزما آیت الله هاشمی را در کاهش تنش‌ها و ایجاد وحدت و انسجام ملی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مرعشی: در مساله داخلی یک اشکالی به وجود آمد که هم گروه سیاسی راست و گروه های سیاسی چپ هر کدام در یک مقطعی به نقش متعادل کننده آیت الله هاشمی بی‌توجهی کردند. این در حالی بود که آیت الله هاشمی رقیب هیچ کدام نبود چون یک نقشی را بالاتر از این ۲ گروه در صحنه سیاسی ایران برعهده داشت اما هم راست در مجلس چهارم هم چپ در انتخابات مجلس ششم، اشتباه تاریخی کردند و آیت الله هاشمی را رقیب خود تلقی و وی را تضعیف کردند و این تضعیف به نفع هیچ گروهی نشد در حقیقت تضعیف وی به نفع نظام و به نفع هیچ جریان و گروهی نبود زیرا هم اصولگراها و هم اصلاح طلب ها به تدریج به حاشیه رانده شدند. به دنبال این اقدام نقش بی بدیلی که آیت الله هاشمی در عرصه سیاسی کشور ایفا می کرد، ضعیف شد و به این خاطر در سیاست‌های داخلی، منطقه ای و بین المللی تا حدودی ضربه خوردیم.
ایرنا: به نظر شما دلایل محبوبیت ایشان در میان مردم و حضور گسترده آحاد جامعه در تشییع ایشان چه بود؟
مرعشی: در خصوص آیت الله هاشمی باید به ۲ نکته توجه کرد: یکی معنوی دیگری مادی و سیاسی است. نکته معنوی این است که آیت الله هاشمی رابطه خود را با خدا خیلی خوب برقرار کرده بود و میان خود و خدا مسایلش حل می کرد و حدیث داریم هر شخصی که ارتباط خود را با خدای خودش اصلاح کند، خدا رابطه او را با مردم اصلاح خواهد کرد. از جهت سیاسی آیت الله هاشمی یک برداشت فقهی و یک برداشت حقوق اسلامی داشت که اگر مردم ما را نخواهند ما نباید حکومت کنیم و حکومت نباید برخلاف نظر اکثریت باشد. آیت الله هاشمی در تمام سال های بعد از انقلاب همیشه با اکثریت مردم همراه بود و از انتقادها، استقبال می کرد و این موضوع، بستر اجتماعی و سیاسی را برای آن تشییع جنازه باشکوه تاریخی فراهم ساخت.
ایرنا:به نظر شما چرا آیت الله هاشمی در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ از حجت الاسلام حسن روحانی حمایت کردند؟
مرعشی: این یکی از صحنه های زیبای زندگی آیت الله هاشمی است که وی مسایل شخصی خودش برایش مهم نبود. برای نمونه وقتی آیت الله هاشمی را رد صلاحیت کردند، وی اگر مانند بقیه سیاسیون می خواست عمل کند، باید در خانه می ماند و قهر می کرد اما ایشان نه تنها از رد صلاحیت خود ناراحت نشد بلکه آنچه را تشخیص می داد به نفع کشور است، انتخاب کرد و کوشید که کشور وارد مرحله جدیدی از حیات اصلاح طلبانه و میانه‌روانه خود شود.
ایرنا: از نظر شما دلیل موفقیت آیت الله هاشمی در مدیریت چالش‌ها و مشکلات کشور چه بود؟
مرعشی: آیت الله هاشمی انسانی واقع بینی بود و وی حاضر بود که خود را فدا کند اما کشور پیشرفت کند. این نقش خیلی نقش برجسته بود. وقتی شما حاضر باشید یک چنین برخوردی با مسایل داشته باشید، هر فردی بیاید در صحنه مدیریت کشور و حاضر شود با یک چنین گذشت و ایثاری خدمت کند، خدا کمکش می کند. من رمز موفقیت آیت الله هاشمی را گذشت از منفعت‌های کوتاه مدت شخصی و فکر کردن به آینده ایران می‌دانم.
ایرنا: بارزترین ویژگی اخلاقی آیت الله هاشمی چه بود؟
مرعشی: مهم‌ترین ویژگی اخلاقی وی صبر و گذشت بود.