نام یکی از محله های قدیمی تهران بریانک است. محله ای با عمری حدود یک قرن که هنوز بناها و مولفه‌هایی در آن دیده می شود که حس نوستالژی را در بیننده زنده می کند، یکی از این بناهای ماندگار موزه هفت چنار است.
موزه حیات وحش هفت چنار یکی از موزه‌های شهر تهران است که در یکی از محله‌های قدیمی تهران به نام بریانک (در خیابان قزوین) واقع شده است. محدوده جغرافیایی منطقه بریانک از شمال به خیابان کمیل، از شرق به بزرگراه نواب و از جنوب به خیابان قزوین منتهی می‌شود.
نام موزه حیوان شناسی چرا هفت چنار است؟
بریانک و هفت چنار در منطقه غرب تهران قدیم پیش از تخریب دیوار ناصری خارج از حصار شهر تا شعاع وسیعی شامل روستاهای خوش آب و هوا بوده است که در کنار شهر فعالیتهای زراعی و دامپروری در آن انجام می شد. این روستاها که حول جاده قزوین چند امامزاده و نهر پر آب فیروز آباد شکل گرفته بودند. بریانک، جی، قلعه مرغی، اکبر آباد و طرشت نام داشتند.
محدوده اراضی روستای بریانک از نهر پر آب فیروز آباد (در غرب) و زمینهای روستای قلعه مرغی در جنوب تا پل جوادیه امروزی و قسمتی از ساختمان های انبارهای راه آهن تا خیابان انبار نفت استخر و اراضی اکبر آباد در جبهه شمالی بود. قریه بریانک شامل قلعه بریانک و دشتهای وسیع زراعتی با محصولاتی از قبیل گندم، جو و صیفی جات که همه کشاورزان بدون استثناء در درون قلعه زندگی می کردند.
تاریخچه موزه آثار طبیعی و حیات وحش هفت چنار تهران
قلعه بریانک در انتهای غربی خیابان بریانک فعلی قرار داشت که هنوز آثاری از قبیل سقا خانه و دیوارهای خشتی و بافت روستایی در آن به چشم می خورد.
این قلعه تمام اهالی منطقه را در خود جای می داد چرا که امنیت به هیچ وجه برقرار نبود و از غروب به بعد در زمینهای زراعی و دشتها و صحراها مطلقا" رفت و آمد نمی شد و کسی جرات خارج شدن از قلعه را نداشت، یادمان باشد آن زمان بریانک بیرون از تهران بود.
منطقه هفت چنار به این علت نامگذاری شده است زیرا در این منطقه، درخت چنار کهنسالی قرار دارد که قطر آن ۷ متر بوده و هفت تنه دارد. این درخت در کنار چشمه‌ای قرار داشته که متاسفانه اکنون آب آن چشمه خشک شده است. از این رو در مجاورت درخت و در محل چشمه سقاخانه‌ای احداث شد تا هم درخت آبیاری شود و هم رهگذران از آب آن استفاده کنند.
ساختمان موزه بنایی تاریخی متعلق به اوایل دهه قرن بیستم (دوره قاجاریه) است. این ساختمان در سال ۱۳۰۱ هجری شمسی به منظور بهره برداری صنعتی به عنوان کارخانه جوراب بافی و سپس کارخانه برق ساخته شد و هم اینک یکی از مفاخر معماری به یادگار مانده از اواخر دوره قاجار و اوائل دوره پهلوی است که در سال ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۲۸ در فهرست آثار و ابنیه ملی ایران قرار گرفته است.
ساختمان موزه در نهایت استادی و ظرافت طراحی و ساخته شده و دودکش بسیار عظیمی دارد. نوع معماری و نحوه آرایش سطوح به گونه‌ای است که نشانه‌های معماری پیشرفته غربی و تلفیق آن با معماری سنتی و غنی ایرانی در آن آشکار است و با بناهای مجاور هم‌دوره خود هماهنگی دارد.
در پی آسیبهای فراوانی که این ساختمان در طول عمر پرفراز و نشیب خود دید، لازم بود مرمت و بازسازی گردد و این کار مهم توسط شهرداری منطقه ده به انجام رسید و در خرداد ماه سال۱۳۷۶به عنوان موزه آثار طبیعی و حیات وحش هفت چنار تهران افتتاح شد.
این موزه تلفیقی از زمین‌شناسی، آثار طبیعی و نمونه‌های زنده و غیرزنده بی‌مهرگان، مهره‌داران، آبزیان، خزندگان، پرندگان و پستانداران است و ساختمان موزه دارای بخش‌های متعددی از جمله سالن‌های شماره یک و دو، غار، آکواریوم، کارگاه تاکسیدرمی، کتابخانه (با ۴۵۰۰ جلد کتاب تخصصی و عمومی) و سفره‌خانه سنتی را شامل می شود.
موزه هفت چنار در زمینی به مساحت ۷۶۹۳متر مربع و زیر بنای ۲۶۸۳متر مربع قرار گرفته و فضای سبز آن یادگار از باغهای قدیمی و زیبای تهران است.
در موزه حیات وحش، تلفیقی از نمونه‌های زنده و غیر زنده بی مهرگان، مهره داران، آبزیان، خزندگان، پرندگان و پستانداران در معرض دید عموم قرار گرفته است.
موزه حیات وحش هفت چنار
نمونه‌های به نمایش درآمده از بی مهرگان غیر زنده شامل اسفنج‌ها، نرم تنان، خارتنان، سخت پوستان و حشرات است. مجموعه‌هایی از اسفنج‌ها و مرجان‌های دریایی (به عنوان مثال اسفنج‌ها)، خارتنان (مثل توتیا، ستاره دریایی)، سخت پوستان (به عنوان مثال دلار سنگی، انواع خرچنگ‌های آب شیرین و شور، شاه میگو، خرچنگ‌های عنکبوتی)، حشرات (مثل انواعی از پروانه‌های ایران، سوسک‌ها، ملخ‌ها، سنجاقک‌ها و زنبورها) در این موزه به چشم می‌خورد.
همچنین از نمونه‌های مهره داران غیر زنده، می‌توان به انواع ماهی‌های غضروفی و استخوانی اشاره کرد که این مهره داران غیر زنده شامل سفره ماهی‌ها، بادکنک ماهی‌ها و انواع کوسه ماهی‌ها و مهره داران دریایی است.
گفتنی است که نمونه‌های زنده و تاکسیدرمی شده در موزه حیات وحش هفت چنار در آکواریوم موزه هفت چنار که به صورت غاری پر پیچ و خم طراحی شده و با پنجره‌های آکواریومی و زیبا تزیین گردیده است که انواع ماهی‌های آب شیرین رودخانه‌های سراسر دنیا در این آکواریوم دیده می شود که در میان آنها می‌توان به ماهی‌های بدون فلس، ماهی‌های زنده زا، ماهی‌های گوشتخوار اشاره داشت.
در بخش دیگر خزندگان نقاط جهان که متعلق به راسته مارها و سوسمارها و لاک پشتان است و در بخش پرندگان نیز، انواع حیوانات به دو صورت زنده و تاکسیدرمی شده نگهداری می‌شوند.
این پرندگان شامل گروه‌ها و خانواده‌هایی از پرندگان آبزی و خشکی زی می‌باشد. نمونه‌هایی که به صورت زنده نگهداری می‌شوند که از خانواده‌های کلاغ، خانواده مرغابی، خانواده قرقاول، پرندگان شکاری و انواع گنجشگ سانان هستند که تعدادی از آنها از خارج از ایران و زیستگاه‌های مختلفی جمع آوری شده‌اند.
اردک‌ها، قوها، غازها، فلامینگو، لک لک، مرغابی، کبک، قرقاول و طاووس از انواع پرندگانی هستند که در مجموعه نگهداری می‌شوند و در همان جا به زاد و ولد می‌پردازند.
هم چنین از دیگر محیط های موزه بخش زمین شناسی و آثار طبیعی بوده که سنگ‌ها و کانی‌های مختلفی و با منشاء آذرین، رسوبی و دگرگونی به نمایش گذاشته شده است. همچنین فرمول شیمیایی هر سنگ، کاربرد سنگ و معادن مربوطه آن نیز درج شده است و نیز مجموعه‌ای از فسیل بی مهره گان ادوار گوناگون نیز در این بخش به چشم می‌خورد.
موزه ها نقش مهمی در فرهنگ سازی جامعه دارند
یک معلم زن بازنشسته که خودش را مریم سالاری معرفی کرد به خبرنگار ایرنا می گوید: باید به جایگاه موزه ها توجه کرد چرا که نسل های آینده و دانش آموز باید از تاریخ، زمان و جغرافیای این مرز و بوم بیشتر آگاهی کسب کنند.
وی با بیان اینکه نقش موزه ها در یادگیری دانش آموزان و فرهنگ سازی جامعه تاثیر گذار است، بیان کرد: اگر امروز نوجوانان با میراث فرهنگی و معنوی کشور خود بیگانه بمانند نیز در آینده جایگاه و هویت فرهنگی خود را هم نمی شناسند.
حسین کلاته ملایی شهروندی که بیش از ۳۰ سال است در محله بریانک سکونت دارد نوستالژی بودن این محل را بسیار ارزشمند توصیف می کند.
این شهروند ادامه می دهد: بناهای مختلفی در اطراف این موزه ساخته شده اند، به گونه ای که دید منظرآن را مخدوش کرده اند.
وی با اشاره به اینکه در یک سال اخیر شهرداری منطقه با فضا سازی و مرمت دیواره و جداره های بیرونی به گونه ای حال و هوای خاصی را به این محل تزریق کرده است، گفت: باید از وجود این گنجینه ها نهایت بهره را ببریم چرا که این موضوع می تواند بهترین ظرفیت برای پویایی اقتصاد محلات پایتخت محسوب شود.
هفت چنار؛ هویت طبیعی تهران
کارشناس گردشگری و تهرانگردی در این رابطه به خبرنگار ایرنا می گوید: برای معرفی هرچه بیشتر این منطقه، در گذشته بسیاری از سیاحان خارجی نام آن را به عنوان منطقه طبیعی و خارج از حصار ناصری(شاکله اصلی تهران در زمان قاجار) آورده اند.
مهدی وحیدی با اشاره به اینکه این منطقه از دیرباز با توجه سرسبزی و وجود درختان متعدد چنار بسیار حایز اهمیت بود اظهار کرد: این منطقه خوش آب و هوا پناهگاه بسیاری از حیوانات و پرندگان بومی استان محسوب می شد.
وی با بیان اینکه این محوطه در زمان قاجار در ضلع جنوبی و خارج از حصار ناصری(محدوده شهر) قرار گرفته بود تصریح کرد: در دوره پهلوی اول کارخانه نخ ریسی در این مجموعه احداث می شود و بعدها متروکه می شود.
این تهرانگرد با اشاره به اینکه با توجه به تعدد ابنیه تاریخی در پایتخت نیز بسیاری از آنها برای گردشگران هنوز ناشناخته مانده است افزود: باید با نصب علایم شهری و قرار گرفتن در اپلیکیشن ها این محیط ها را معرفی کرد تا علاقه مندان بتوانند به راحتی از آنها دیدن کنند.
راه اندازی ۲ قفس پرندگان تا مخدوش بودن دید منظر موزه
در این راستا مدیر موزه هفت چنار به خبرنگار ایرنا می گوید: قدمت این مکان تاریخی به ۱۳۰ سال قبل باز می گردد که پس از تعطیل شدن کارخانه به علت فضای زیاد باغی و نمایشگاهی نیز ۲ دهه پیش کاربری آن به موزه تبدیل شد است.
امیر قاسمی با اشاره به اینکه در محوطه باز این موزه گیاهان نادر و درمانی، درختان کاخ با قدمت یکصد سال و آب نماهای باستانی وجود دارد گفت: در این موزه طبیعی جانوران، ماهی ها و آبزیان دریایی، حشرات، گیاهان زینتی و پرندگان مختلفی از طبیعت کشور از جمله البرز، زاگرس، طبرستان و تالاب ها نگه داری می شوند که این محیط می تواند بهترین محل برای تحقیقات دانشجویی و سمن ها مدنظر باشد.
وی با بیان اینکه در چند سال گذشته این مکان با توجه به کج سلیقه ها حیوانات آنها به مکان هایی دیگر منتقل شده بودند افزود: طی یک سال اخیر ۲ قفس برای پرندگانی از جمله طاوس و قرقاول و گونه های مختلف طوطی، مرغ عشق و عروس هلندی در این محل راه اندازی شد.
قاسمی اضافه کرد: همچنین برکه ای مصنوعی در بخشی از موزه ایجاد شده تا برخی آبزیان از خلیج فارس، دریای مازندران و پرندگان از جمله پلیکانها، فلامینگو و مرغابیها را در این محل منتقل کنیم تا بتوان جاذبه خوبی را برای علاقه مندان فراهم کنیم.
مدیر موزه هفت چنار افزود: هم اینک مرمت و آسیب های کف، بازپیرایی فضا، تعمیر سرویس بهداشتی، مرمت درب ورودی، ایجاد هشت آلاچیق برای حضور شهروندان، ساخت کافه و قهوه خانه سنتی، مرمت پنجره ها، نورپردازی محیطی، سنگ فرش اطراف آبنما و کل سطح مقطع موزه با همکاری شهرداری منطقه و نظارت میراث فرهنگی استان انجام شده است.
وی با بیان اینکه برای معرفی موزه اطلاعات و موقعیت این مکان در سامانه تلفنی ۱۱۸، نرم افزارهای مختلف مجازی، صفحه اینستاگرام و نصب تابلوهای محیطی درج شده است خاطر نشان کرد: در حل حاضر ۲ ورودی از خیابان های بریانک و مردان شاهی برای بازدید عموم تدارک دیده شده است.
قاسمی ادامه داد: هم اینک به علت بناهای متعدد در ضلع شمالی و جنوبی موزه و حفظ بناهای ثبتی شهرداری منطقه ۱۰ هیچ گونه تراکم و مجوز ساخت و سازی در این محدوده نمی دهد تا منظر آن مخدوش نشود.
به گفته وی؛ ۲۳ خانه در ضلع شمال و ۲۵ مورد دیگر در ضلع جنوب موزه وجود دارد که با تامین اعتبار در آینده از سوی شهرداری این ساختمان ها فرسوده از مالکان خریداری خواهد شد.
مدیر موز هفت چنار اضافه کرد: هم اینک ۵۰ گونه پرنده و ۳۷ اکواریم ماهی های آب شیرین نادر دنیا در این موزه نگه داری می شوند که مورد علاقه بازدید کنندگان قرار می گیرد.
هویت و توسعه پایدار شهری در اولویت است
همچنین شهردار منطقه ۱۰ تهران در این راستا به خبرنگار ایرنا می گوید: یکی از اولویت های مدیریت شهری کنونی احیای هویت محلات و نیز رشد و توسعه پایدار در شهر بوده است.
مجید رباطی خاطر نشان کرد: احیای بافت های تاریخی و ارزشمند در فضاهای شهری باعث شده ضمن توجه به بخش گردشگری نیز به چرخه اقتصادی کمک به سزایی داشته باشد چرا که این رویکرد می تواند به افزایش توریست کمک کند.
به گفته این مسئول، برای مرمت و بازسازی این فضا توسط شهرداری حدود ۳ میلیارد تومان اعتبار هزینه شده است.
براین اساس فعالیت موزه هفت چنار در نیمه نخست سال از ساعت ۸ تا ۲۲ و در نیمه دوم نیز از ساعت ۸ تا ۲۰ است.
همچنین بلیت آن برای گردشگران داخلی و خارجی ۴ هزار تومان در نظر گرفته شده است.
موزه حیات وحش هفت چنار مربوط به دوره پهلوی اول است و در تهران، شمال میدان بریانک، ضلع شرقی خیابان دعوتی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۷۸ در فهرست آثر ملی کشوربه ثبت رسیده‌است.