روزنامه ایران دوشنبه ۲۲ دی در گزارشی به بررسی نرخ بیکاری پرداخت و نوشت: تک رقمی شدن نرخ بیکاری پاییز امسال و همین طور کاهش نرخ بیکاری دو فصل نخست ۱۳۹۹ آن هم در شرایط شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های کرونایی چگونه رقم خورده است؟
نرخ بیکاری در ایران و جهان
بررسی‌های جهانی نرخ بیکاری نشان می‌دهد که سال ۲۰۲۰ یکی از سال‌های سخت برای اغلب کشورهای جهان و حتی توسعه‌یافته‌ها بوده است. علت این افزایش نرخ بیکاری در اغلب اقتصادهای جهان، پاندمی کووید-۱۹ و تعطیلی اقتصادها بود. این مسأله بیش از همه، بر بخش خدمات و شغل‌های خدماتی اثر داشت. خیلی از افرادی که در دنیا بیکار شدند، کارهای خدماتی مانند مشاغل گردشگری، حمل و نقل، آشپزی و خانه‌داری داشتند. البته در ایران نیز بخش خدمات بیشترین آسیب را از همه‌گیری کرونا دید و با نگاهی به مؤلفه‌های اقتصادی نظیر سهم بخش خدمات در رشد اقتصادی می‌توان به این مسأله پی برد. اما با این حال برآیند مثبت است و هم در نرخ رشد اقتصادی و هم در نرخ بیکاری امسال ارقام بهبود داشته‌اند.
فعالانی که دیگر غیرفعالند
اما چرا نرخ بیکاری ایران در اوج شیوع ویروس کاهشی بود؟ در این خصوص محسن ایزدخواه، کارشناس اقتصادی به «ایران» توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین عاملی که نرخ بیکاری را در پاییز امسال ۱.۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل تقلیل داد، کاهش نرخ مشارکت اقتصادی بود. بخشی از جمعیت فعال کشور در این مدت به خیل جمعیت غیر فعال پیوسته‌اند و همین مسأله باعث بهبود ارقام شده است.»
به گفته این کارشناس، در بهار و تابستان امسال و بویژه تابستان نیز این اتفاق افتاده است و در پاییز کاهش در مقایسه با فصل تابستان سال جاری نسبت به فصل مشابه سال قبل، از شدت کمتری برخوردار بوده است.
اما چرا جمعیت فعال یک کشور غیر فعال می‌شوند؟ حسن طایی، کارشناس کار نیز در این باره به «ایران» می‌گوید: «عوامل متعددی می‌تواند روی پیوستن جمعیت فعال (شاغل و بیکار) به جمعیت غیر فعال مؤثر باشد. از حجم سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی گرفته تا نگاه شخص فعال. برای مثال ممکن است که گرایش به ادامه تحصیل و عدم تمایل زنان به فعالیت‌های اقتصادی نیز بر جا به جایی جمعیت میان این دو گروه نقش داشته باشد.»
کارشناسان معتقدند که جا به جایی جمعیت میان جمعیت فعال و غیر فعال به تنهایی نمی‌تواند اتفاق نامطلوبی محسوب شود اما اگر این افراد از گروه فعال خارج نمی‌شدند، نرخ بیکاری در ارقام بالاتری قرار می‌گرفت و علت اصلی کاهش نرخ بیکاری، بهبود اقتصادی و اشتغالزایی در کشور نبوده است.
جمعیت غیر فعال کشور
جمعیت غیرفعال اقتصادی را بر اساس تعاریف جدید، تمام افراد ۱۵ ساله و بیشتر که در طول هفته مرجع طبق تعریف، در هیچ یک از دو گروه شاغلان و بیکاران قرار نمی‌گیرند، تشکیل می‌دهند. پیش از این دوره، تمام افراد ۱۰ ساله و بیشتر، مرجع آمارگیری بودند اما در تعریف جدید سن ورود به بازار کار از ۱۰ سال به ۱۵ سال افزایش یافته است. امسال این رقم روند افزایشی داشته است.
به همین نسبت، نرخ مشارکت اقتصادی نیز که نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) را به جمعیت در سن کار، نشان می‌دهد، روندی کاهشی دارد. آمارهای آمده در گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که ۶۲ میلیون و ۴۴۰ هزار نفر از جمعیت کشور ۱۵ سال و بیشتر هستند؛ از این میزان ۵۸.۶ درصد غیرفعالان را تشکیل می‌دهند و مابقی جمعیت فعال کشور یعنی همان نرخ مشارکت اقتصادی را نمایان می‌کنند. میزان نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز امسال ۴۱.۴ درصد بوده که ۳.۵ درصد کاهشی نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است. مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۱ ساله و بیشتر در نقاط شهری بیش از ۹۴۲ هزار نفر و در نقاط روستایی حدود ۵۴۷ هزار نفر کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده و برای تحلیل جزئی علت این روند خروج افراد از بخش فعال به غیرفعال نیازمند بررسی‌های بیشتری است.
نگاهی به ارقام بیکاری پاییز ۹۹
در پاییز ١٣٩٩، به میزان ٤١,٤ درصد از جمعیت ١٥ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز١٣٩٨) ٢.٩ درصد کاهش یافته است. جمعیت شاغلین ١٥ ساله و بیشتر در این فصل ٢٣ میلیون و ٤١٣ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل بیش از یک میلیون و سی وسه هزار نفر کاهش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در پاییز ١٣٩٩، بخش خدمات با ٤٩,٠ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در رتبه‌های بعدی بخش‌های صنعت با ٣٤,٣ درصد و کشاورزی با ١٦.٧ درصد قرار دارند. نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله حاکی از آن است که ٢٣,٧ درصد از فعالان این گروه سنی در پاییز ١٣٩٩ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ١٣٩٨) ٢.١ درصد کاهش یافته است.
بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد که در پاییز ١٣٩٩، ١٦,٥ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به پاییز ١٣٩٨، به میزان ١.٤٠ درصد کاهش یافته است. بررسی سهم جمعیت ١٥ ساله و بیشتر دارای اشتغال ناقص نشان می‌دهد که در پاییز ١٣٩٩، ٩,٩ درصد جمعیت شاغل، به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و...) کمتر از ٤٤ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که ٣٤.٢ درصد از شاغلین ١٥ ساله و بیشتر، ٤٩ ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند.
چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرد که در سال جاری گسترده‌ترین خروج نیروی فعال از بازار کار رقم خورده است. طبق این گزارش ۲۲٫۳ درصد از بیکاران و ۸٫۹ درصد از جمعیت شاغلان تابستان سال ۹۸ به جمعیت غیرفعال تابستان سال جاری اضافه شدند که اگر به جمعیت جویای کار افزوده شوند، نرخ بیکاری افزایش خواهد یافت.