روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، دوشنبه ۲۲دی‌ماه در حاشیه بازدید مسوولان میراث فرهنگی فارس و کارشناسان از از سد تنگ‌آسیاب، از قول حمید فدایی، عنوان کرد: این سد از مهمترین سازه‌های آبی دوران هخامنشیان است که در دامنه شمالی کوه مهر یا رحمت قرار دارد و اداره کل میراث فرهنگی فارس با معاونت میراث فرهنگی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور فرایند حفاظت از آن را آغاز کرده است.
او با تاکید بر اهمیت مدیریت منابع آبی در دوران تاریخی مختلف، گفت: موضوع آب و مدیریت منابع آبی از دوران باستان تاکنون دغدغه انسان بوده و به همین دلیل شاهد مهندسی دقیقی در این باره در دوره‌های مختلف تاریخی همچون عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان هستیم.
فدایی با اشاره به ایجاد و مدیریت شبکه گسترده آبرسانی، بیان کرد: اطلاعات تاریخی از دوره هخامنشی، به‌ویژه در مناطق اصلی و پایتختی این امپراتوری بزرگ همچون پارسه و پاسارگاد نشان از فراهم‌شدن زیرساخت‌های آبی، قبل یا به موازات بنیان نهاده شدن شهرها دارد.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید نوآوری‌های هخامنشیان را در این زمینه حیاتی خواند و به ایجاد شبکه گسترده آبرسانی در پاسارگاد و پارسه در نتیجه این رویکرد اشاره کرد.
وی گفت: بررسی‌های این مناطق تا کنون به شناسایی سامانه‌های مختلف آبی شامل تعداد زیادی سد، بند، استخر و کانال‌ها و آبراهه‌ها در محدوده دشت مرودشت، دشت مرغاب، دشت پاسارگاد، دشت خرمبید، دشت سرپنیران، دشت کمین و منطقه ارسنجان انجامیده است.
فدایی در ادامه بر ضرورت همکاری جامعه محلی در این فرآیند تاکید کرد و افزود: اگر چه دخل و تصرف در عرصه و حریم تنگ‌آسیاب هخامنشی طی چند دهه گذشته آسیب‌هایی را به پیکره این اثر ارزشمند وارد آورده است، با برنامه‌ریزی‌های در حال انجام و همکاری جامعه محلی امیدوار به حفاظت بهتر از آن هستیم.
او به اقدامات حفاظتی همچون نصب تابلوی راهنما، حذف گام به گام مداخلات محیطی در منظر تاریخی سد، پاکسازی ساختمان‌های جدید و متروکه در مجاورت سد، تعطیلی و یا انتقال کارگاه ها و فعالیت های معادن سنگ به فاصله ای دورتر از منظر تاریخی سد اشاره کرد.
فدایی در همین ارتباط موضوع مستندنگاری و نقشه‌برداری محوطه سد را نیز با روش‌های زمینی و استفاده از پهباد در زمره برنامه‌های یادشده عنوان کرد.
مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد نیز در حاشیه این بازدید سد تنگ آسیاب را از سازه‌های آبی تاریخی از دوران هخامنشی با پلان قوسی منحصر به فرد دانست و در این باره گفت: این سد در مرز میان شهرستان ارسنجان و شهرستان مرودشت در دهانه تنگ کوهستانی نیز تنگ آسیاب جای گرفته است.
افشین ابراهیمی با بیان اینکه این سد از گونه بندهای خاکی با هسته رسی و پوسته لاشه است، افزود: در هنگام آبادانی نزدیک به ۲۸۰ متر طول، ۴۵ متر پهنا و ۷ متر بلندا داشته است.
کارشناس مسئول باستان شناسی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد نیز این بند را به همراه دیگر سازه‌های آبی ساخته شده در ناحیه پاسارگاد و تخت جمشید به عنوان دو مرکز مهم هخامنشی معرفی کرد و گفت: این بند باستانی، بخشی از برنامه های عمرانی و زیرساخت حکومتی بوده که مهمترین کارکرد آن کنترل سیلاب های فصلی و ذخیره سازی آب برای ماه های گرم سال بوده است؛ بدین ترتیب آب ذخیره شده در دریاچه بند سبب رونق کشاورزی و باغداری و رفاه زندگی عمومی ساکنان دشت توابع می شده است.
حمیدرضا کرمی ابراز داشت: آب بند تنگ آسیاب از سیلاب های فصلی و چشمه سارهای بالا دست که زمانی جاری بوده است فراهم می شده است.
این کارشناس افزود: متاسفانه این بند در دهه‌های گذشته، آسیب زیادی دیده و بخش هایی از آن تخریب شده است؛ با وجود این، در برنامه جامع پژوهشی و حفاظتی سازه‌های آبی ناحیه پاسارگاد و تخت جمشید قرار گرفته است.
وی وجود بند، جوی‌های آبرسانی و آسیاب در این منطقه و همچنین چندین تپه و اثر شاخص در دشت را در ارتباط با چگونگی تامین آب و اهمیت مدیریت و بهره برداری مناسب از منابع آب موجود در منطقه دانست.
سد تنگ‌آسیاب در شهرستان ارسنجان قرار دارد. این شهرستان از غرب به مرودشت و پاسارگاد می‌رسد.