«مثنوی گلشن راز» اثر منظوم «شیخ سعدالدّین محمود بن امین‌الدّین عبدالکریم بن یحیی شبستری» مشهور به «شیخ محمود شبستری» شاعر و عارف اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم خورشیدی، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین منظومه‌های عرفانی کهن فارسی به شمار می رود.
این اثر بتازگی از سوی انتشارات علمی و فرهنگی با مقدمه و تصحیح «حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای» به چاپ دهم رسیده است. الهی قمشه‌ای نزدیک به ۳۲ سال است که به تدریس مباحثی چون فلسفه اسلامی، ادبیات عرفانی، ادبیات انگلیس، زبان شناسی، هنر و غیره اشتغال دارد. او آثار متعددی در همین زمینه‌ها تألیف و ترجمه کرده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به شرح مقالات مولانا با عنوان گزیدۀ فیه مافیه و معرفی عطار و هفت شهـر عشق با عنوان گزیـدۀ منطق الطیر و مجموعـه مقالات و مقدمه بر کتاب‌ها با عنـوان مقالات و تصحیح دیوان حافظ اشاره کرد.
مروری بر گلشن راز
مثنوی گلشن راز با وجود حجم اندک آن، همواره بر قله‌های ادبیات عرفانی و صوفیانه ایران قرار داشته است. گلشن راز مانند دیگر آثار عرفانی به‌جا مانده از شاعران و عارفان ایرانی، چون آثار عطار نیشابوری و مولانا، حاوی حکایت‌ها و تمثیل‌های بسیار زیبا و اثرگذار برای بیان مفاهیم اخلاقی و عرفانی است.
گلشن راز در ۹۹۳ بیت و در پاسخ به ۱۷ پرسش امیر «سیدحسین حسینی هروی» از صوفیان معروف در باب حکمت صوفیانه سروده شده است.
بسیاری بر این باورند که گلشن راز در ابیات نخست خود از سادگی بیشتری برخوردار است و هر چه به آخر نزدیک می‌شود، متحول شده و پختگی و غنای زبانی و مفهومی در آن بیشتر می‌شود.
«غلامحسین ابراهیمی دینانی»، فیلسوف و پژوهشگر، درباره گلشن راز در یادداشتی که در وبگاه رسمی او منتشر شده، آورده است:
گلشن راز به صورت نظم است، افرادی که با عالم شعر آشنایی دارند، به روشنی می دانند که هویت شعر براساس تخیل استوار گشته و هر اندازه یک شاعر از قدرت تخیل برخوردار باشد، شعر او نیرومندتر و زیباتر شناخته می‌شود. البته هر اندازه قدرت تخیل با زیبایی لفظ و بیان همراه باشد، جایگاه آن شعر والاتر خواهد بود. منظومه گلشن راز، نوعی شعر بوده و از زیبایی لفظ و بیان برخوردار است، ولی این منظومه، گونه ای از شعر است که بیش از آنکه از تخیل سرچشمه بگیرد، براساس عقل و حکمت استوار شده‌است. این سخن دربارهٔ اشعار عرفای عالی مقام دیگر نیز صادق است.
این اثر شیخ محمود شبستری از جهت حجم و تعداد صفحات کوچک است اما بزرگترین و عمیق‌ترین مسایل عرفانی در آن مطرح شده‌است. کمتر مطلبی را می‌توان در کتاب کبیر و پرحجم «فتوحات مکیه» یا حتی «فصوص» ابن عربی پیدا کرد که موجز و مختصر همان مطلب در منظومه «گلشن راز» مطرح نشده باشد.
شیخ محمود شبستری و دیگر آثارش
بسیاری شیخ محمود شبستری، آفریننده گلشن راز را یکی از نوادر ادب و عرفان ایران می‌دانند که عمر به نسبت کوتاه اما ثمربخش داشته است.
این عارف و شاعر همانگونه که از نامش بر می‌آید، زاده شبستر از توابع تبریز است و در تاریخ آمده که عمر طولانی نداشته و حدود ۵۲ سال زندگی کرده است.
استاد امین‌الدین و بهاءالدین یعقوب تبریزی از اساتید شیخ محمود شبستری بوده‌اند.
شبستری به غیر از گلشن راز تالیفات دیگری نیز از خود به جا گذاشته است.
آثار او به ۲ دسته آثار منظوم و منثور تقسیم می‌شوند. سعادت نامه و کنز الحقایق جزو آثار منظوم او و حقّ‌الیقین، مرآةالمحقّقین، شاهد (یا شاهدنامه) و گلشن راز از جمله آثار منثور شبستری هستند.
مثنوی گلشن راز تاکنون به زبان‌های ترکی، آلمانی، انگلیسی و اردو ترجمه شده‌است.
این کتاب همچنین توسط «عبدالسلام مدرسی» (خانی) با همان نام اصلی کتاب به شیوه شعر و با حفظ وزن به زبان کردی و گویش سورانی ترجمه شده است. این ترجمه در سال ۱۳۹۱ در ارومیه از طرف موسسه انتشاراتی «حسینی‌اصل» به چاپ رسیده است.