بحران کرونا یک پرسش اساسی را پیش روی فعالان رسانه ای قرار داد. در مقاطع مختلف زیست کرونایی رسانه ها دچار این چالش شدند که با چه رویکردی به استقبال این مهمان ناخوانده بروند. برخی سعی کردند چهره ترسناک ویروس کووید ۱۹ را برجسته و از این مسیر مردم را به خانه نشینی، زدن ماسک و رعایت بیشتر پروتکل های بهداشتی دعوت کنند.
گروهی دیگر معتقدند که این گونه اخبار باعث ترس و وحشت افکار عمومی می شود و روحیه شهروندان را تضعیف می کند.
دکتر امیدعلی مسعودی، پژوهشگر رسانه و استاد علوم ارتباطات دانشگاه سوره در این رابطه اظهار داشت: رسانه های ما در بدترین شرایط بحرانی هم باید روحیه مردم را بالا نگه دارند و به هیچ عنوان نباید مردم را نا امید کنند.
او رسانه ها را تشویق می کند که بیش از گذشته روی سواد بهداشتی و سواد رسانه ای مردم کار کنند. همچنین امیدوار است که همگرایی رسانه ای مورد توجه قرار بگیرد و رسانه ها در مسیر مقابله با بحران «کرونا» با شبکه های اجتماعی خودشان و دیگر مراکز خبری همگرایی داشته باشند.
مسعودی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، امیدآفرینی را یکی از وظایف رسانه های داخلی دانست و تاکید کرد: امیدآفرینی به این معنا نیست که رسانه ها مطالبه گری خودشان را کنار بگذارند. رسانه ها باید به مردم بگویند که رعایت پروتکل های بهداشتی از سمت شما باعث کاهش آمار کرونا شده است. اما پس از این باید رعایت پروتکل های بهداشتی را با دقت بیشتر ادامه دهید.
این پژوهشگر با بیان این که در درازمدت هدف همه رسانه ها قطع زنجیره شیوع کروناست توضیح داد: باید در کشور یک استراتژی رسانه ای و راهبرد کلی داشته باشیم. یک سری تاکتیک ها و هدف های کوتاه مدت هم باید تعریف کنیم. گاهی تاکتیک ترس و گاهی تاکتیک امیدآفرینی به کمک رسانه های ما می آید.
رسانه های ما دچار سرگردانی شدند
وی با اشاره به موفقیت محققان ایرانی در ساخت واکسن کرونا خاطرنشان کرد: وقتی واکسن ایرانی تولید می شود رسانه ها باید مرتبا خبرهای امیدبخش را منتشر کنند. اگر ۱۰ نفر از شهروندان ایران بعد از تزریق مشکلی نداشته اند باید آن۰ ۱ نفر را برجسته کنیم. چرا که در مدیریت خبر شیوه های مختلفی داریم و می توانیم برجسته سازی یا گزینشگری داشته باشیم. این تاکتیک ها باید در خدمت استراتژی کلی ما قرار بگیرد.
مسعودی مدیریت رسانه ای بحران را ضروری خواند و ادامه داد: از دی ماه شایعه شده بود که چنین ویروس ناشناخته ای وجود دارد. یک ماه طول کشید تا مسوولان اعلام کردند کرونا وارد ایران شده است. رسانه های ما چون به مدیریت بحران مسلط نبودند دچار سرگردانی شدند. همان طور که الان آمار و ارقام مبتلایان و قربانیان را اعلام می کنند، در روزهای اول هم باید همین کار را می کردند.
وی با اشاره به شایعاتی که درباره زودگذر بودن این بیماری و درمان های غلط آن منتشر شد بیان کرد: متاسفانه در روزهای اول شبکه های اجتماعی توانستند مدیریت بحران را به دست گرفته و شایعه پراکنی کنند. برخی آموزش های غلط و پندارهای سنتی اجازه نداد که درمان مدرن پزشکی کار خودش را انجام بدهد. برخی سودجویان هم وارد معرکه شدند و گفتند فلان خوراکی را اگر بخورید کرونای شما درمان می شود. بخشی از خرافات مضر در شبکه های اجتماعی منتشر شد که برخی جانشان را به خاطر این خرافات از دست دادند.
آمارهای غلط روحیه مردم را تضعیف کرد
این فعال رسانه‌ای با انتقاد از آمارسازی شبکه های اجتماعی توضیح داد: در روزهای اول شبکه های اجتماعی تاکید داشتند که آمار دولتی درست نیست. آنها خودشان آماری می ساختند که باعث ترس و وحشت بیشتر می شد. آمار رسمی ناشی از یافته های مراکز درمانی بود. ممکن است کسانی مبتلا باشند یا جانشان را از دست بدهند؛ اما جزو آمار نیایند که این مساله طبیعی است. کشورهای پیشرفته هم نمی توانند آمار دقیق بدهند. چون ممکن است کسی خودش به مراکز درمانی مراجعه نکرده باشد. آمار مبتلایان ممکن است دقیق نباشد؛ اما نمی توان گفت این آمار دروغ است.
مسعودی ادامه داد: در چند ماه اول آمارهای غلط در رسانه های بیگانه و شبکه های اجتماعی منتشر شد و روحیه مردم را تضعیف کرد. آنها هدفشان این بود که دولت و حاکمیت جمهوری اسلامی را زیر سوال ببرند؛ ولی روی روحیه مردم تاثیر منفی گذاشتند.
این فعال رسانه‌ای با مرور اتفاقات رسانه ای سال گذشته گفت: رسانه های ما در روزهای اول به خاطر کم تجربگی دچار مشکلاتی شدند. اما الان وضع بهتر شده است. در روزهای اول رسانه های ما در حوزه آموزش کمتر وارد شدند. در حالی که رسانه های بیگانه به این مساله توجه کردند. آنها رعایت فاصله اجتماعی و زدن ماسک و شستن دست ها را با ویدیوهای جذاب آموزش دادند. در حوزه ارتباطات، رسانه ها باید دستورالعمل های مشخصی داشته باشند تا بحران های طبیعی و غیر طبیعی را مدیریت کنند.
نیازمند اخبار و اطلاعات دست اول هستیم
عضو هیات علمی دانشگاه سوره افزود: اهالی رسانه در روزهای اول می توانستند از طریق سازمان بهداشت جهانی، اطلاعات دقیق تری را بگیرند. اطلاعات رسانه های ما بعضا دست دوم است اما در مدیریت بحران کرونا نیازمند اخبار و اطلاعات دست اول هستیم.
مسعودی با اشاره به گزارش هایی که رسانه ها درباره کرونا منتشر کرده اند، گفت: در روزهای ابتدایی عده ای سودجود ماسک های داخل را به خارج کشور بردند و مشکل کمبود ماسک پیش آمد. رسانه های ما در این زمینه خوب عمل کردند و با گزارش های تحلیلی خود باعث شدند قوه قضاییه وارد عمل شود. خوشبختانه در حال حاضر در زمینه ماسک هم خودکفا هستیم و هم صادرات داریم.
به گفته وی درباره بیماری کرونا و ارتباط آن با رسانه ها در دانشگاه ها تحقیقات خوبی در حال انجام است و این تجربیات و تحقیقات علمی می تواند در اختیار رسانه ها قرار بگیرد.