در فرایند پالایش نفت خام، انواع فرآورده‌های نفتی تولید می‌شود که به ترتیب شامل نفتا، بنزین، نفت سفید و گازوئیل است که اینها از آلودگی کمتری برخوردارند و در نهایت ماده دیگری همچون نفت کوره یا مازوت است که در مراحل پایانی پالایش نفت‌خام به دست می‌آید و آلودگی فراوانی تولید می‌کند.
نفت کوره یا مازوت (Mazut) به پسماندهای برش های نفتی اطلاق می شود که در مراحل پالایش نفت خام به دست می آید و به دلیل اینکه سیاه رنگ است، نفت سیاه نیز نامیده می‌شود.
این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای استفاده در کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها و موتورهای دیزلی و برخی نیروگاه‌ها و صنایع محسوب می شود.
فرآوده ای باارزش اقتصادی پایین، که بسیاری از کارشناسان آن را یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای فصول سرد سال در بسیاری از مناطق کشور از جمله پایتخت می دانند.
یکشنبه ۱۴ دی ماه جاری بود که بیژن زنگنه وزیر نفت کشورمان در نشست مشترک وزرای نیرو، نفت و کشور با تایید ضمنی استفاده از مازوت در برخی نیروگاه ها و صنایع کشور اظهار داشت: مایل نیستیم مازوت مصرف شود اما چاره‌ای جز تحویل مازوت به نیروگاه‌ها نداریم.
موضوعی که البته روز بعد عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز بر آن مهر تایید زد و گفت: اگر گاز از سوی خانواده‌ها بی‌رویه مصرف شود، استفاده از مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها به عنوان سوخت اجتناب ناپذیر است.
کلانتری با تاکید بر اینکه سازمان محیط زیست موافق سوخت مازوت نیست، گفت: برخی نیروگاه ها مشکل سوخت دارند بنابراین مجبورند برای تولید برق از مازوت استفاده کنند در غیر این صورت مجبوریم قطعی برق را تحمل کنیم.
صحبت هایی که البته با موضع گیری معاون اول رییس جمهوری مواجه شد و دکتر اسحاق جهانگیری صبح شنبه بیستم دی ماه جاری در مراسم آغاز عملیات اجرایی شارباغ حضرت زهرا (س) و بهره برداری از فاز دوم بزرگراه شهید نجفی رستگار در جنوب تهران تصریح کرد: در خصوص موضوع سوزاندن مازوت برای نیروگاه ها باید گفته شود که هیچکدام از نیروگاه های تهران، کرج و شهرهای اطراف از سوخت مازوت استفاده نمی کنند.
با این حال هر ساله به خصوص در ماه های آذر و دی حتی با وجود بارندگی های فراوان، آلودگی هوا در بسیاری از کلان شهرها از جمله تهران از مرز هشدار عبور می کند و ساکنان این شهرها به لحاظ کیفیت هوا شرایط خطرناکی را تجربه می‌کنند.
وضعیت کنونی آلودگی هوای پایتخت نیز به گونه ای است که حتی تصمیم ستاد ملی کرونا در خصوص منع تردد وسایل نقلیه از ساعت ۲۱ تا ۴ صبح در پایتخت نیز نتوانسته تاثیر چندانی در کاهش معضل آلودگی هوای تهران داشته باشد.
معضلی که البته گویا یک شرکت دانش بنیان داخلی در کشورمان با دستیابی به دانش کاملا ایرانی برای آن راهکاری یافته است. دانشی که به گفته مدیرعامل این شرکت دانش بنیان تنها در اختیار چند کشور غربی است.
مهدی حبیبی خراسانی پنج شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا با اشاره به اینکه، این شرکت دانش بنیان از سال ۱۳۹۲ در خصوص معضل بزرگ کشور نسبت به عملیات شکست فرآورده های سنگین به سبک یا کراکینگ (Cracking)، تحقیقات و فعالیت های بسیار زیادی را انجام داده است، اعلام کرد: ما موفق شدیم در سال ۱۳۹۳ یک پایلو پلنت بشکه ای (تولید آزمایشی یا مشاهده عملیاتی بودن یک فرایند و بازده آن) را در این خصوص اجرا کنیم.
وی افزود: در واقع ما با یک پایلوت دو بشکه ای به صورت موفقیت آمیزی وارد فاز اجرای عملیات کرکینگ شدیم.
حبیبی خراسانی می گوید: هم اکنون این شرکت تاییدیه های دانش بنیانی خود را از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اخذ و مجوز و موافقت اصولی خوراک ۱۰ هزار بشکه ای را در پالایشگاه شازند واقع در استان مرکزی دریافت کرده است.
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان تصریح کرد: ما با دستیابی به دانش کاملا ایرانی از توانمندی لازم برای تبدیل نفت کوره یا مازوت به فرآورده هایی با ارزش افزوده بالایی همچون بنزین، گازوییل و نفت سفید با استاندارد یورو ۵ برخوردار شده ایم.
این فعال فناور حوزه نفتی می گوید: یکی از معضلات فعلی کشورمان در حال حاضر این است که درصدی از ۲ میلیون بشکه نفتی که روزانه در کشورمان پالایش می شود، به نفت کوره یا مازوت تبدیل می شود و به دلیل اینکه نفت کوره یا مازوت فرآورده سنگینی بوده و از سولفور بالایی برخوردار است، کشور قادر به فروش کامل نفت کوره حاصل از پالایش نیست و بر همین اساس کشورمان به لحاظ مالی از بابت تولید روزانه مازوت که ارزش پایینی دارد، متضرر می شود.
وی با تاکید بر اینکه، نفت کوره محصولی است که قیمت و ارزش مادی آن از نفت خام پایین تر است، افزود: در واقع در این سرمایه گذاری درصدی از نفت خام به عنوان خوراک اصلی تبدیل به محصولی می شود که قیمتی ندارد و این به لحاظ اقتصادی برای کشور توجیه پذیر نیست. عمل کرکینگ یا شکست فرآورده های سنگین به شکل اقتصادی در کشور انجام نمی شود.
البته صحبت های این فعال حوزه دانش بنیان در مورد تولید مازوت در کشور در حالی مطرح می شود که آمار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران نشان می‌دهد بالاترین مازوت تولیدی در پالایشگاه‌های ایران مربوط به پالایشگاه آبادان است که سهمی ۳۸ درصدی دارد و کمترین سهم تولید مازوت نیز با سهم صفر درصدی به پالایشگاه ستاره خلیج فارس می‌رسد که هیچ مازوتی در سبد تولیدات آن به چشم نمی‌خورد.
بر اساس این اطلاعات، ایران روزانه در ۱۰ پالایشگاه خود، ۶۴ میلیون لیتر مازوت تولید می‌کند که با توجه به خوراک دریافتی ۳۴۱ میلیون بشکه‌ای پالایشگاه‌ها، سهمی ۱۸ درصدی در بین فرآورده‌های نفتی ایران دارد.
در جدول زیر به تفکیک سهم تولید مازوت از فرآوردهای تولیدی در پالایشگاه‌های ایران موجود است.
حبیبی خراسانی اظهار داشت: برخی کارشناسان همواره از ملزم کردن برخی کارخانجات در مناطق مختلف کشور برای استفاده از این نفت کوره انتقاد می کنند؛ چراکه به طور حتم درصد قابل توجهی از آلودگی هوا در کشور به مصرف نفت کوره یا مازوت در کشور برمی گردد.
وی می گوید: استفاده این نفت کوره که در واقع سوخت کشتی ها نیز محسوب می شود یکی از معضلات زیست محیطی است و پیرو بحث قرارداد کیوتو ۲۰۲۰ و سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) آیمو (International Maritime Organization) که مطرح است، کشتی ها موظف به مصرف سوختی با استاندارد نیم درصد سولفور هستند.
پیمان سال ۱۹۹۷ کیوتو (Kyoto Protocol) پیمانی بین‌المللی و مکمل پیمان ریو است که کشورهای صنعتی به منظور کاهش صدور گازهای گلخانه‌ای که عامل اصلی گرم‌شدن زمین در دهه‌های اخیر است، به آن متعهد شدند.
موفقیت طرح این شرکت فناور منوط به حمایت بیشتر
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان در خصوص اینکه چرا از سال ۱۳۹۲ تاکنون موفق به عملیاتی کردن پروژه خود نشده اند، اظهار داشت: ما این پروژه را از سال ۱۳۹۲ شروع کردیم اما با معضلات بسیار زیادی در اجرا رو به رو بودیم.
حبیبی خراسانی افزود: در صورتی که ما این امکان و توانایی را داریم با توجه به تاییدیه های شرکت ملی نفت و پالایش و بازدیدهای نظارتی سایر بخش ها از جمله دانشگاه ها و برخی ارگان های مرتبط، نفت کوره یا مازوت را دریافت و تبدیل به فراورده هایی باارزش افزوده کنیم.
وی گفت: این شرکت دانش بنیان از سال ۱۳۹۲ شروع به کار کرده و سال ۱۳۹۵ دانش بنیان شده است اما با وجود پیگیری های انجام شده از سال ۱۳۹۲ بالاخره سال ۱۳۹۷ موفق شدیم موافقت وزارت نفت را برای دریافت خوراک از پالایشگاه شازند امام خمینی (ره) دریافت کنیم.
حبیبی با بیان اینکه، از سال ۱۳۹۷ مسوولان استان مرکزی در جریان کار شرکت ما قرار دارند، اظهار داشت: به دنبال درخواست ما برای تحویل زمین به جهت اینکه شرکت ما دانش بنیان است و اجازه استقرار در شهرک صنعتی را دارد، استان مرکزی پیشنهاد استقرار ما در شهرک صنعتی بازینه را داد.
وی افزود: این در حالی است که با وجود اینکه تمام پیش پرداخت ها برای تحویل زمین انجام شده است، از سال ۱۳۹۸ تا امروز با وجود پیگیری های انجام شده و بوروکراسی فراوان برای دریافت جواز تاسیس، مجوز محیط زیست و سه بار تمدید موافقت اصولی، هنوز این زمین به شرکت واگذار نشده است و ما موفق به سرمایه گذاری نشده ایم.
حبیبی خراسانی گفت: این در حالی است که طرح و سرمایه گذاری به طور کامل ایرانی است و این مجموعه دانش بنیان بدون هیچ نیازی به تسهیلات دولتی، تمام این سرمایه گذاری را که ظرفیت اشتغال ۴۰۰ نفر به صورت مستقیم و ۱۳۰۰ نفر غیرمستقیم را به دنبال خواهد داشت، تقبل می کند.
اجرای طرح کرکینگ از خطر توقف پالایشگاه‌ها جلوگیری می‌کند
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان ضمن درخواست برای همراهی هرچه بیشتر با این مجموعه دانش بنیان اظهار داشت: با اجرای این طرح و سرمایه گذاری که در حوزه کرکینگ در استان مرکزی انجام می شود، از یک سو معضل پالایشگاه شازند امام خمینی (ره) را که روزانه ۱۵ هزار بشکه مازوت تولید می کند، رفع می شود و از سویی از انتقال مازوت تولیدشده در این پالایشگاه به مناطق جنوبی کشور جلوگیری خواهد کرد.
حبیبی خراسانی با اشاره به انتقال مازوت تولیدشده در پالایشگاه شازند به منطقه جنوب کشور گفت: این کار علاوه بر اینکه از هزینه سرسام آوری برخوردار است، به دلیل عدم مصرف و امکان فروش آن در جنوب و دپوشدن مقدار اضافی این ماده در این منطقه، احتمال توقف کلی پالایشگاه را به دنبال خواهد داشت.
وی همچنین اظهار داشت: با توجه به ظرفیت موجود پالایشگاه های کشور و بومی بودن این فناوری این کار در واقع می تواند انقلاب بزرگی در کشور باشد، ضمن اینکه با تهیه زیرساخت ها و راه اندازی پروژه های جانبی، اشتغالزایی و محرومیت زدایی را شاهد خواهیم بود.
در صورت حمایت، طرح کرکینگ ۲ ساله به مرحله بهره‌برداری می‌رسد
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان می گوید: در صورتی که زمین در اختیارمان قرار گیرد، حداکثر ظرف دو سال می توانیم این واحد فناور را با تجهیزات های‌تک که با تکنولوژی غربی ها رقابت می کند، راه اندازی کنیم.
به گفته حبیبی خراسانی، راه اندازی این واحد فناور در استان مرکزی نمونه ای خواهد بود برای احداث سایر واحدهای مشابه در کشور، چراکه امروز پالایشگاه آبادان یک رقم بسیار زیادی نفت کوره تولید می کند و چنین واحد فناوری می تواند در کنار پالایشگاه های دیگر کشور مانند پالایشگاه شیراز، بندرعباس و اصفهان که مازوت آلاینده چهار درصد سولفور را تولید می کنند، راه اندازی شود.
وی ادامه داد: به عنوان مثال اگر امروز ۱۰۰ دلار قیمت هر تن نفت کوره است، ارزش افزوده همین ماده معادل ۴۰۰ دلار خواهد بود. حال اگر ۴۰۰ هزار بشکه را در این اختلاف قیمت ضرب کنیم، میزان کل ارزش افزوده به راحتی مشخص می شود.