علی واعظ روز چهارشنبه در گفت‌وگو با ایرنا درباره ویژگی‌های تیم سیاست خارجی دولت بایدن-هریس افزود: از نوع انتخابی که بایدن در افرادی که تیم امنیت ملی و سیاست خارجی او را تشکیل می‌دهند، می‌شود به این نتیجه رسید که در وهله نخست اعتماد بین رئیس جمهوری و آنها وجود دارد.
وی ادامه داد: در وهله بعدی، سابقه کاری این افراد روی موضوعاتی که به آنها محول شده است و همچنین در وهله سوم سابقه آشنایی با خود رئیس جمهوری، یک تیمی را شکل می‌دهد که از روز نخست، آماده پرداختن به تمام چالش‌هایی باشند که آمریکا در عرصه سیاست خارجی مواجه است.
مشاور رئیس گروه بین‌المللی بحران اضافه کرد: از این لحاظ اعتماد بین رئیس جمهوری و تیم امنیت ملی او مهم است که در غیر این صورت همان‌طور که بارها درباره ترامپ و برخی از منصوبین وی اتفاق افتاد، هر دو طرف به جای اینکه با هم همکاری کنند و اهداف مشترک را پیش ببرند، علیه یکدیگر کار کردند.
گروه بین‌المللی بحران یک سازمان غیردولتی و فراملی بنیانگذاری شده در سال ۱۹۹۵ میلادی است که در زمینه ی درگیری های خشونت بار تحقیق میدانی انجام می دهد و برای پیشبرد سیاست‌هایی به منظور پیشگیری، کاهش یا حل مناقشات فعالیت می‌کند. این سازمان، سیاست خود را در این زمینه از طریق ارتباط گیری با دولت‌ها، سازمان‌های چندجانبه، دیگر بازیگران سیاسی و نیز رسانه‌ها به پیش می‌بَرد.
واعظ، اختلاف ترامپ با نخستین وزیر خارجه خود، وزیران دفاع و مشاور امنیت ملی سابق دولت فعلی آمریکا را نمونه‌های آن برشمرد و تاکید کرد: به طور قطع درباره تیم بایدن، چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد.
وی ویژگی دیگر تیم امنیت ملی و سیاست خارجی بایدن را آشنایی نزدیک با موضوع ایران و سابقه مذاکره با مقامات جمهوری اسلامی ذکر کرد و گفت: این در شاید ۴۰ سال گذشته، مسبوق به سابقه نیست. علاوه بر اینکه در این ۴۰ سال مذاکره مستقیم خیلی انجام نشده است، این تعداد در یک دولت از افرادی که با ایران سابقه مذاکره دارند، تقریبا کم نظیر است.
مسئول تیم گروه بحران در موضوع مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ در پاسخ به این سوال که آیا تیم بایدن، ادامه دولت اوباما نیست، افزود: به نظر من یک بی انصافی که درباره تیم بایدن صورت می‌گیرد به خاطر این است که بسیاری از آنها در دولت اوباما هم مسئولیت‌های سطح بالایی را در اختیار داشتند و می‌گویند که کابینه سوم آقای اوباما است.
واعظ ادامه داد: بدون در نظر گرفتن اینکه بسیاری از این افراد در چهار سال گذشته، خانه نشین شده بودند و تجاربی که در این مدت به دست آوردند، چه از اشتباهاتی که خودشان در سال‌های اخر دوره اوباما انجام داند و چه از بازخوردی که اقدامات تخریبی ترامپ در چهار سال گذشته داشته‌اند، به آنها یک جهان‌بینی تازه‌ای داده است.
وی اضافه کرد: به نظرم اشتباه است که فکر کنیم یک خط مستقیمی بین دوره اوباما و این افراد و نقشی که در آینده بازی خواهند کرد، وجود دارد. این هم در نظر گرفته نمی‌شود که تجربه این اشخاص به چه شکل بوده است و در چهار سال گذشته چه تغییراتی را در فضا ایجاد کرده است.
افسر ارشد سابق در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد با بیان اینکه تقریبا اکثر تیم سیاست خارجی بایدن به نحوی از نقش خودشان در جنگ یمن و شروع آن در سال ۲۰۱۵ ابراز پشیمانی کرده‌اند، گفت: موضع این افراد در قبال عربستان اتخاذ کردند با موضعی که در دوره اوباما داشتند، قابل مقایسه نیست. این نمونه‌ای از تغییرات در شرایط است که به نظر می‌رسد این افراد را به سمت سیاست واقع‌گرایانه تری سوق خواهد داد.
چندجانبه‌گرایی و تقویت سازمان ملل
ایرنا پرسید: بایدن اعلام کرده است که سیاست‌های یکجانبه ترامپ را تغییر می‌دهد و به سمت چندجانبه‌گرایی خواهد رفت و همکاری با متحدان را از سر می‌گیرد. آیا این رویکرد به این معنا است که متوجه شدند که سیاست یکجانبه جواب نمی‌دهد و باید به سمت چندجانبه‌گرایی روی بیاورند؟
مدیر سابق پروژه ایران در فدراسیون دانشمندان آمریکایی پاسخ داد: فکر می‌کنم در دوره اوباما هم این افراد با آن آشنایی داشتند، به همین دلیل حتی درباره ایران چه دوره اول و چه در دوره دوم وی، رویکردی چندجانبه‌گرایانه داشتند و از یکجانبه‌گرایی تا حد ممکن اجتناب می‌شد.
واعظ اظهار کرد: بدون شک تضعیف بنای چندجانبه‌گرایی در جهان با تضعیف سازمان ملل و دیگر سازمان‌ها همچون ناتو نیازی را ایجاد کرده است که آمریکا بار دیگر این سازمان‌های بین‌المللی را که میراث دوره بعد از جنگ جهانی دوم هستند و آمریکا شالوده آنها را بنا کرده است، احیا کند تا نقش خود را همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای جهان حفظ سازد.
وی افزود: در دوره ترامپ هرچه نقش آمریکا در سازمان ملل تضعیف شد، آن جایگاه توسط چین پر شد. امروز که اولویت نخست دولت بایدن رقابت با کشورهای بزرگ است، به گمان من آمریکا همچنان ساختار چندجانبه‌گرایانه نظام بین‌المللی را به عنوان یکی از نقاط قوت خود در نظر خواهد داشت.
افسر ارشد سابق امور سیاسی در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد خاطرنشان کرد: به همین دلیل هم می‌شود انتظار داشت سفیر جدید آمریکا در سازمان ملل به مراتب با انرژی و شور و اشتیاق بیشتری سعی کند که بار دیگر نقش آمریکا را در سازمان‌های بین‌المللی تقویت کند و سیاست‌های آمریکایی را در قالب چندجانبه‌گرایانه پیش ببرد.
جدول زمانی متقابل برای بازگشت آمریکا به برجام
ایرنا پرسید: به تیمی اشاره کردید که همه به نحوی با موضوع ایران سروکار داشته‌اند، اما در صحبت‌هایی که می‌شود، سیاست روشنی را درباره خاورمیانه اعم از فلسطین، یمن یا حتی ایران ارائه نمی‌دهند. درباره بازگشت به برجام هم مباحثی همچون برخی شروط مطرح شده است. آیا شرط ایران یعنی لغو فوری تحریم و بازگشت به برجام محقق خواهد شد؟
واعظ پاسخ داد: اگر به نوشته‌های چند سال گذشته افرادی که امروز نامزد مقامات مختلف دولت بایدن شده‌اند نگاه کنید، به خوبی روشن است که آمریکا به دنبال یک تغییر استراتژیک در خاورمیانه است. به این معنا که نه فقط برخی از اقدامات نابجای دولت ترامپ همچون خروج از برجام را اصلاح کند، بلکه به دنبال راهکار طولانی مدت‌تری برای تنش‌زدایی در منطقه از جمله حمایت از یک نشست برای تعامل در سطح منطقه باشد.
وی ادامه داد: مسلما دو اقدام ابتدایی که در این زمینه صورت خواهد گرفت و از اولویت‌های کوتاه مدت دولت بایدن هستند، احیای برجام و خاتمه دادن به جنگ یمن یا لااقل کاستن از دامنه بحران در آن کشور است.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران اضافه کرد: این دو اقدام می‌توانند دو بال برای یک رویکرد جدید به خاورمیانه باشند که در آن آمریکا به جای اینکه تمام تخم‌مرغ‌هایش را در سبد کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بگذارد، به دنبال برقراری یک تعادل مناسب‌تر با کشورهای دو سوی حاشیه خلیج فارس باشد و از اینکه این کشورها از طریق تعامل به سمت یک مدل نوینی برای همزیستی پیش بروند، حمایت کند.
واعظ یادآور شد: فکر می‌کنم همه این ها عملی است با وجود اینکه در راه رسیدن به این اهداف بی شک موانع و چالش‌هایی وجود خواهد داشت. در واشنگتن همچنان دشمنی با برجام همچون گذشته ادامه دارد و بسیاری از کشورهای منطقه هم با لابی‌گری در واشنگتن سعی خواهند کرد که آمریکا را از برداشتن تحریم‌ها برحذر بدارند و اصرار کنند این اهرمی که آمریکا از طرق تحریم به دست آورده است را نباید از دست بدهد.
وی خاطرنشان کرد: در ایران هم فضای داخلی سیاسی برای بازگشت به برجام چندان مناسب نیست و مسلما هم اختلاف نظرهایی برای نحوه بازگشت به برجام وجود خواهد داشت. می‌توان تصور کرد که ایران با توجه به سابقه بدبینی به آمریکا برای پایبندی به تعهداتش که با توجه به سابقه عملکرد ترامپ به حق هم است؛ ممکن است این انتظار را داشته باشد که ابتدا آمریکا تحریم‌ها را بردارد قبل از اینکه ایران فعالیت هسته‌ای را به روال گذشته بر اساس برجام بازگرداند.
مشاور رئیس گروه بین‌المللی بحران ادامه داد: از سوی دیگر آمریکا ممکن است این انتظار را داشته باشد که ایران به تعهداتش برگردد، آژانس راستی آزمایی کند و سپس تحریم‌ها را بردارد، مدلی که در سال ۲۰۱۵ اجرا شد.
واعظ تاکید کرد: در نهایت فکر می‌کنم با توجه به اینکه هر دو طرف خواستار یک چیز هستند و در ایران همه سطوح عالی یک چیز را گفته‌اند که آمریکا با لغو تحریم و بازگشت به برجام، ایران را هم به همان سمت سوق خواهد داد و همین طور بایدن، جیک سالیوان و تونی بلینکن هم بر این موضوع تاکید کرده‌اند، راه حل آن دشوار نیست.
وی توضیح داد: می‌شود جدول زمانی را تنظیم کرد که در آن طرفین به طور همزمان و به موازات یکدیگر گام‌هایی را برای بازگشت کامل به تعهداتشان تحت برجام بردارند و این می‌تواند سنگ بنایی برای تنش‌زدایی با کشورهای دیگر منطقه باشد.
زدودن سیاست‌زدگی در سیا
ایرنا پرسید: بایدن، ویلیام برنز را که دهه‌ها سابقه فعالیت دیپلماتیک دارد، برای ریاست سازمان سیا برگزیده است، آیا این انتخاب حاوی یک پیام به دنیا است یا اینکه بایدن ماموریت دیگری برای این سازمان دارد؟
عضو گروه بین‌المللی بحران اظهار کرد: سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا در دوره ترامپ بسیار ضربه خوردند. از این نظر که یک رئیس جمهوری بر سر کار بود که برای اطلاعاتی که از طریق پوتین رئیس جمهوری روسیه به دست می‌آورد، ارزش بیشتری قایل می‌شد تا نتایج و یافته‌هایی که از طریق سازمان‌های اطللاعاتی آمریکا به دست می‌آورد.
واعظ ادامه داد: بنابراین نیاز است که در این سازمان ها یک بازسازی صورت گیرد و روحیه تازه‌ای به افرادی که در آنها کار می‌کنند، داده شود. به همین لحاظ فکر می‌کنم که بایدن به دنبال کسی است که از خارج سازمان سیا وارد شود واین پست را به عهده بگیرد تا بتواند خون تازه‌ای را وارد این سازمان کند.
وی اضافه کرد: این مسبوق به سابقه است، اوباما ژنرال پترائوس را آورد که سابقه نظامی داشت و در دوره ریگان، بوش پدر که او هم سابقه دیپلماتیک داشت ریاست سیا را به عهده گرفت. بنابراین در مواردی هست که افراد خارج از سازمان سیا به پست مدیریت گمارده شده‌اند.
مشاور ارشد رئیس گروه بین‌المللی بحران اظهار کرد: در آقای برنز چند ویژگی منحصر به فرد وجود دارد، یکی اینکه در مدیریت سازمان های دولتی سابقه طولانی دارد. در پست‌های مدیریتی بالا در وزارت خارجه بوده است و در عین حال با سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا در گذشته چه به عنوان سفیر یا مقام ارشد وزارت خارجه کار کرده است.
واعظ ادامه داد: مهم‌تر از همه اینکه او شخصی است که بسیار عملگرا است و می‌تواند در جهت برطرف کردن این سیاست‌زدگی جامعه اطلاعاتی را که در چند سال اخیر آفتی به جان این جامعه بوده است، اقدام کند.
وی اضافه کرد: به گفته تمام افرادی که با برنز کار کردند، او یک ویژگی منحصر به فردی از نظر اخلاقی دارد و بنابراین می‌تواند اقدامات ناپسندی را که در سال‌های گذشته به رویه کار برخی از افراد تبدیل شده بود، اصلاح کند.
پایان سیاسی ترامپ
دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد، جان هاپکینز و ژنو درباره آینده سیاسی ترامپ هم گفت: همچون همه چیز دیگر درباره ترامپ پیش‌بینی آینده دشوار است، شخصی است پیش بینی ناپذیر. اما شگفت‌انگیز این است کسی که در انتخابات نوامبر بیش از ۷۰ میلیون رای را به دست آورد با اقداماتی که در ۲ ماه گذشته انجام داد، از تشویق به خشونت گرفته تا گسترش تئوری‌های توطئه، شرایطی را ایجاد کرده که بیساری از متحدان گذشته خود را از دست داده است.
واعظ افزود: امروز حزب جمهوری‌خواه به اندازه حزب دموکرات، خواهان حذف ترامپ نه فقط از قدرت بلکه از فضای سیاسی آمریکا است. به این علت که حضور او اجازه نخواهد داد که حزب جمهوری‌خواه در سال ۲۰۲۴ به یک روند معقولی برگردد و کنترل خودش را بر اهرم‌های قدرت یعنی کاخ سفید، مجلس نمایندگان و سنا که در نتیجه ریاست جمهوری ترامپ از دست داد، احیا کند.
وی ادامه داد: خود حزب جمهوری‌خواه هم به گمان من به دنبال این خواهد بود که ترامپ را به حاشیه براند. بنابراین فکر می‌کنم محتمل‌ترین آینده‌ای که برای او می‌توان در نظر گرفت این است که با وجود اینکه تلاش خواهد کرد همچنان خودش را در سرخط خبرها نگه دارد و احتمالا رسانه جدیدی را خودش ایجاد کند، با از دست دادن تمام متحدان و حتی برخی از حامیان مالی، به تدریج به حاشیه رانده خواهد شد.
این تحلیلگر مسایل سیاسی اضافه کرد: ترامپ در دعاوی حقوقی که علیه او اقامه می‌شود، گرفتار خواهد شد. بنابر این پایان ریاست جمهوری، پایان آینده سیاسی ترامپ خواهد بود.