هفته ای را در نوسان شرایط کیفیت آلودگی هوا از قرمز به بنفش و برعکس سپری کردیم؛ آنهم در شرایطی که ۲ روز دیگر، سالروز بیست و هفتمین سالی است که کارشناسان با انتشار بیانیه «هوای تهران۷۲»، نسبت به بحران هوای پایتخت ابراز نگرانی کردند.
همچنین بیش از ۲۰ سال است که ۲۹ دی به نام روز ملی هوای پاک در تقویم ثبت شده تا در یک عزم ملی، ریشه آلودگی هوا از تهران و کلانشهرها رخت بربندد؛ امری مهم که همگان چشم انتظار تحقق آن هستند.
اما تاکنون نه تنها این عزم همگانی تحقق نیافته بلکه امسال با شروع فصل سرما، روز به روز هوای تهران به لبه پرتگاه آلودگی نزدیک می‌شود و سقوطی را انتظار می‌کشد که شهروندانش را با خود همراه خواهد کشید.
امسال بازار شایعات و تهمت‌ها با افزایش بی سابقه آلایندگی هوای تهران داغ شده و هر دستگاه یا فردی انگشت اتهام به سوی دیگری گرفته است از احتمال استفاده از مازوت تا واقعیت تجمع صنایع آلاینده گرداگرد شهر تهران، از افزوده شدن خودروهای دیزلی فرسوده تا استفاده از گازوئیل پرگوگرد در برخی کارخانه ها، همگی دست به دست هم داده اند، که هر «عزم ملی» را برای هوای پاک از بین ببرند.
بر اساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران آلودگی هوای امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته شدت یافته است به گونه ای که از ابتدای امسال ۱۵ روز هوای پاک، ۱۸۲ روز هوای قابل قبول یا همان سالم و ۹۰ روز هوای ناسالم برای گروه های حساس و ۱۳ روز ناسالم برای همه گروه ها به ثبت رسیده است این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته تنها ۵ روز هوای ناسالم و وضعیت قرمز به ثبت رسیده بود.
در این روزهای زمستانی در بعضی از ساعات شاخص کیفیت هوا در برخی از مناطق شهری از شاخص ۱۵۰ وضعیت قرمز عبور کرد و به شاخص ۲۷۰ در وضعیت بنفش رسید و هشدارهایی مبنی بر خارج نشدن مردم از خانه هایشان را به دنبال داشت و دارد.
بار دیگر مرور می کنیم، متهمان زیادی برای آلودگی هوای تهران از جمله خودروهای فرسوده و دیزلی، ترافیک، صنایع آلاینده، سوخت مازوت و کمبود گاز و برق معرفی شده است اما دستگاه هایی در این زمینه مسئول هستند که سکوت کردند و یا به دنبال تبرئه خود و اتهام به دیگری هستند.
اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور پاکسازی و حفاظت هوا از آلودگی‌ها کلیه دستگاه‌ها ومؤسسات و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی را موظف به اجرای مقررات و سیاست‌های مقرر در این قانون کرده است در کنار این قانون، برنامه ریزی ها در خصوص آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۴۶ در مجلس مطرح شد و بعد از آن با تلاش برخی مسؤولان وقت سازمان محیط زیست طرح‌هایی برای مقابله با آلودگی هوا ارائه شد در سال ۱۳۹۴ لایحه قانون هوای پاک تدوین و به مجلس شورای اسلامی داده شد که سرانجام در ۲۵ تیر سال ۱۳۹۶ بعد از سه سال تلاش قانون هوای پاک در مجلس شورای اسلامی تصویب و به دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شد که در نهایت ۱۴ دستگاه مسئول و متولی اجرای این قانون هستند.
۲۹ دی ماه روز ملی هوای پاک نامگذاری شد و هفته هوای پاک در سال جاری و در مضحک ترین طنز سیاه هوای آلوده تهران با شعار «هوای پاک، تعهد مسؤولان و مشارکت مردم» از روز جمعه ۲۶ دی ماه آغاز شد و تا روز پنجشنبه دوم بهمن ماه ادامه خواهد داشت.
این روزها مسائلی از جمله استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه ها و خاموشی های برق و صحبت های برخی مسئولان ذهن بسیاری از شهروندان را درگیر کرده است.
ریه شهروندان پر از مازوت است
چندی پیش زهرا نژاد بهرام عضو هیات رییسه شورای اسلامی شهر تهران روز ۲۳ دی، طی نامه ای به رییس جمهوری درباره تداوم آلودگی هوای تهران نوشت: ریه شهروندان تهرانی پر از مازوت شده است.
نژاد بهرام در نامه‌اش نوشت: «بنا بر تایید صریح مدیران وزارت نفت و سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها که ریه شهروندان را در این شرایط کرونایی مامن خود ساخته است و در شرایطی که ویروس کووید ۱۹ روزانه جان ده ها تن از هموطنان را می‌گیرد، بنابر مطالعات صورت گرفته و اظهارات مقامات مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، سوخت مازوت تا ۶ برابر مرگ و میر ناشی از ویروس کووید ۱۹ را افزایش می‌دهد»
مازوت سوزی نداریم
انتشار نامه این عضو شورای شهر در حالی مطرح شد که سعید محمودی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران روز قبل از انتشار این نامه، یعنی ۲۲ دی عنوان کرده بود که در پایش های صورت گرفته در سطح شهر تهران خوشبختانه مازوت سوزی در هیچ یک از واحد های صنعتی نداشته‌ایم و کارگاه هایی مانند شن و ماسه و بتن که مربوط به ذرات گرد و غبار هستند نیز در این مدت تعطیل بوده اند.
محمودی با اشاره به بازدید و پایش کارخانه سیمان تهران در جنوب پایتخت تاکید کرده بود که در بازدید و بررسی صورت گرفته از این واحد مخازن سوخت مازوت پلمب است و یک خط این واحد فعال و سوخت گاز در آن مصرف می‌شود همچنین در پایش های انجام شده از نیروگاه برق بعثت هم مخازن مازوت پلمب بود و در این واحد نیز سوخت تمام بخش های فعال گاز بوده و خروجی گازها نرمال بود.
مدیرکل محیط زیست استان تهران، استقرار نامطلوب صنایع، تردد خودروهای دیزلی، فرسوده و موتورسیکلت‌ها را از مهمترین عوامل در افزایش این روزهای آلودگی هوای تهران عنوان کرده است.
نیروگاهی از سوخت مازوت استفاده نمی کند
در تایید صحبت های مدیرکل محیط زیست استان تهران، استاندار تهران نیز در ۲۲ دی اعلام کرده بود: استفاده نکردن از سوخت مازوت در تمامی صنایع استان توسط محیط زیست استان بررسی شد و هیچ صنعت، کارگاه و نیروگاهی در شعاع ۱۰۰ کیلومتری استان از سوخت مازوت استفاده نمی کند.
انوشیروان محسنی بندپی دوشنبه تاکید کرده بود که محدودیت های آلودگی هوا در تهران همچنان ادامه دارد و اقدامات لازم برای کاهش عوامل خطر از جمله تعطیلی معادن شن و ماسه، ممنوعیت تردد کامیون های با عمر ۲۰ سال و خودروهای دودزا استمرار دارد.
استاندار تهران با تاکید بر اینکه عامل اصلی آلودگی هوا در پایتخت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است که رابطه معناداری با افزایش شیوع بیماری کرونا دارد، گفته بود که در نیروگاه‌های استان مازوت مصرف نمی‌شود اما گازوییل مصرفی حاوی گوگرد است.
نیروگاه‌ها از گازوئیل پر گوگرد استفاده می‌کنند
آرش حسینی میلانی عضو شورای اسلامی شهر تهران در ۲۴ دی در جمع خبرنگاران گفت که در کارخانجات و نیروگاه‌ها مازوت‌سوزی نیست اما مشاهدات نظارتی نشان می‌دهد، گازوئیل پر گوگرد مصرف می‌شود.
وی همچنین تاکید کرد که شورای شهر تهران رسماً به اداره کل محیط زیست استان تهران اعلام کرده است که اگر در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌های اطراف تهران مازوت وجود دارد؛ اعلام کنند تا براساس اطلاعات حقوقی آنان اقدام به شکایت قضائی کنیم.
این در حالی است که شورای شهر به عنوان نهاد تذکر دهنده است و در مقام تصمیم‌گیری نیست.
نیروگاه ها مازوت می سوزانند و به آلودگی آن معتقد نیستند
صحبت های مسئولان در حالی مطرح شد که محمدرضا محبوب فر، عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران و کارشناس محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: نیروگاه ها مازوت می سوزانند چون معتقد هستند چیز بدی نیست چرا که بسیاری از کشورهای دیگر این ترکیب را از خریداری و از آن استفاده می کنند.
به گفته وی، سازمان هایی از جمله وزارت نفت و محیط زیست رویکرد و نگرششان به بحث آلودگی هوا سیاسی و به سوخت مازوت متفاوت از کارشناسان است و این امر باعث شده است که امروز، ترکیب های آلاینده ای مانند دی اکسید گوگرد و مونوکسید کربن هوای تهران و بسیاری از کلانشهرها را آلوده کند.
این کارشناس، معتقد است که تصاویر ماهواری نشان می دهد که حتی آلودگی هوا از شهرها فراتر رفته و شاخص آلایندگی از ۲۰۰ بیشتر شده و این شاخص در برخی مناطق شهر تهران بالای ۲۵۰ است.
وی با تاکید بر اینکه باید از کارشناسان به جای مدیران سیاسی در دستگاه های متولی با کاهش آلودگی هوای تهران استفاده کرد، گفت: کسانی که متخصص و کارشناس هستند باید نسبت به وضعیت آلودگی هوا تصمیم بگیرند کسانی که باور بر سلامت مردم و محیط زیست دارند نه کسانی که در بلندمدت هم نتوانسته اند نسخه ای برای ترمیم آلودگی هوا بپیچند.
محبوب فر اضافه کرد: باید برنامه های کاهش آلودگی هوا به گونه ای اجرا شود که نیروگاه ها با کمبود سوخت مواجه نشوند تا از مازوت استفاده کنند.
۲۳ قانون در خصوص هوای پاک اجرایی نشده است
وی با بیان اینکه در کنار قانون هوای پاک، ۲۳ قانون دیگر در رابطه به کاهش آلودگی هوا از برنامه سوم تا ششم توسعه تدوین شده اما اجرایی نشده است گفت: نه تنها این قوانین اجرایی نشده است بلکه دراین رابطه دستگاهی نیز پاسخگو نیست.
عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران ادامه داد: اصل اساسی قانون اساسی حفاظت از سه منبع آب، هوا و خاک است که دستگاه ها نیز در این زمینه اقدامی انجام نداده اند از این رو نیاز است تا مراجع قضایی ورود پیدا کنند و این موضوع را از دستگاه های متولی جویا شوند.
وی با اشاره به اینکه اکنون تهران در بین آلوده ترین شهرهای جهان است، گفت: شرایط قرمز را در استان شاهدیم بدون آنکه تصمیم درستی در جلسه های کمیته اضطرار آلودگی هوا گرفته شود.
محبوب فر تاکید کرد که با آمارهای مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا و با شدت گرفتن این وضعیت باید منتظر موج چهارم کرونا باشیم.
۱۴ دستگاه مسئول مهار آلودگی هوا هستند
محمد درویش کنشگر محیط زیست و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور از دیگر کارشناسان متخصص در عرصه آلودگی هواست که به خبرنگار ایرنا در خصوص قانون هوای پاک گفت: قانون هوای پاک با ۳۴ ماده، ۳۹ تبصره و ۱۳ آیین نامه، ۱۴ دستگاه متولی موظف به انجام این قانون هستند.
به گفته وی، سازمان محیط زیست ناظر بر اجرای این قانون و عملکرد دستگاه های متولی است در حالی که اقدام شایسته ای از سوی این سازمان و نهادهای مربوطه گزارش نشده است.
وی ادامه داد: وقتی سازمان محیط زیست تلاشی در تغییر مبلمان شهری و زیست محیطی انجام نداده و به وظایف خود عمل نکرده است از دستگاه های دیگر چه انتظاری می توان داشت ضمن اینکه رسانه ها نیز قدرتی ندارند و نمی توانند مطالبه گر قانون هوای پاک باشند.
دستگاه ها وظایفشان در قانون هوای پاک را شفاف سازی کنند
وی با بیان اینکه دستگاه ها وظایفشان در قانون هوای پاک را شفاف سازی کنند گفت: نهادها باید شجاعانه و صادقانه واقعیت ها و عملکردشان را با مردم در میان بگذارند این درحالیست که بعضی از مسئولان با ضد و نقیض صحبت کردن در مورد استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه ها به افکار عمومی توهین می کنند.
وی ابراز کرد: با یک بررسی و آموزش ساده می توان نسبت به ترکیبات سولفور متوجه استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه ها شد ضمن اینکه رئیس و اعضای شورای اسلامی شهر بارها به این موضوع اعتراض کرده اند.
آلودگی هوای تهران را نباید به مازوت تقلیل داد
سید آرش حسینی میلانی رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران در ۱۹ دی طی یادداشتی مساله را از زاویه ای دیگر بررسی کرده است و می‌نویسد: «مساله آلودگی هوای تهران را نباید به مازوت تقلیل داد و موتورسیکلت‌ها و خودروها را که بسیاری از آنها از کیفیت چندانی برخوردار نبوده و میزان فرسودگی بسیاری از آنها رو به افزایش است، را در نظر نگرفت.
مساله آلودگی هوای تهران قدمتی ۵۰ ساله دارد. موقعیت جغرافیایی شهر تهران و محصور شدن آن در میان کوه‌های شمالی و شرقی، کاهش توان تهویه طبیعی شهر تا حدود یک‌سوم در بازه ۱۲۰ روزه اوایل آبان تا اواخر بهمن، رشد روزافزون خودروها، تردد بی‌شمار کامیون‌های دیزل، کیفیت پایین سوخت‌های مصرفی، تعدد کارخانه‌ها و صنایع در حریم شهر تهران و بارگزاری‌های بی‌حدوحصر و بیشتر از توان تهران و... موجب شده که مساله آلودگی هوای تهران یک موضوع چندوجهی و با ریشه‌ها و دلایل متعدد باشد.
با این حال، امسال بسیاری از افراد ریشه آلودگی کنونی هوای شهر تهران را به مصرف مازوت توسط نیروگاه‌ها، پالایشگاه و صنایع مستقر در اطراف شهر تهران مرتبط دانستند. هرچند که استفاده از سوخت‌های ناپاکی چون مازوت می‌تواند تأثیر خطرناکی بر تشدید آلودگی هوای تهران داشته باشد و بر اساس اعتراف برخی از مقامات، طی سال‌های گذشته صنایع اطراف تهران از این سوخت ناپاک استفاده کرده‌اند اما بنا به گفته مسئولان سازمان حفاظت از محیط‌زیست، تا پایان آذر هیچ‌کدام از صنایع بزرگ، پالایشگاه و نیروگاه‌های استان تهران از مازوت استفاده نکرده‌اند.
البته افزایش دوبرابری غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد که ارتباط مستقیمی با مصرف سوخت ناپاکی چون مازوت دارد، موضوعی نیست که بتوان آن را کتمان کرد و اصرار مسئولان بر عدم مصرف مازوت توسط صنایع بزرگ این نگرانی را ایجاد می‌کند که این سوخت توسط صنایع و کارگاه‌های کوچک و متوسطی که در حریم شهر تهران قرار دارند و تعداد آنها به ۲۰ هزار واحد می‌رسد، استفاده شده باشدکه متأسفانه سازمان حفاظت محیط‌زیست نه امکانات و نه بودجه لازم برای بازرسی از این تعداد واحدهای صنعتی را ندارد و همین مساله ضروری می‌سازد که دستگاه‌های ناظر، برای دفاع از حقوق عامه وارد میدان شده و به یاری سازمان محیط‌زیست بپردازند.»
آلودگی هوای تهران این روزها به قدری شدت یافته است که علیرضا زالی فرمانده ستاد عملیات مدیریت بیماری کرونای پایتخت روز چهارشنبه هفته پیش گفت که در شرایط فعلی تعطیلی چند روزه می‌تواند برای بهبود وضعیت تهران و کاهش آلودگی هوا کمک کند.
پیش از این نیز استاندار تهران تعطیلی پایتخت بر اثر شدت آلودگی هوا را توسط دستور معاون اول رئیس جمهوری عنوان کرده بود.
اکنون سوال این است، که تعطیلی چند روزه تهران چه تاثیری در آلودگی هوا می تواند داشته باشد؟ جز اینکه مسکنی دو سه روزه است و دوباره با همان سوخت ها صنایع کار می کنند، مردم با همان خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده تردد می کنند، و شرکت های حمل و نقل و دستگاه های دولتی نیز با همان خودروهای دیزلی به کار خود ادامه می دهند.
چاره نه در تعطیلی تهران که در بازاندیشی مدیریت و اجرای روند مشخص برای کاهش آلودگی هوا تا رسیدن به هوای پاک و از میان بردن رانت خودروسازی ها و اتخاذ راهبردی با هم اندیشی تمام متخصصان است.
راهبردی که تنها در پایان نشست ها، در گزارش کاری، خاک نخورد و اجرایی شود.