به گزارش ایرنا، دو سال پس از خروج آمریکا از توافق هسته ای، تلاش ها برای حفظ برجام /برنامه جامع اقدام مشترک/ که مستلزم عملی شدن وعده های امضاکنندگان اروپایی برجام بوده، بی نتیجه مانده است. طی این مدت سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه موسوم به تروئیکای اروپایی از ایران خواسته اند بدون توجه به عهدشکنی آمریکا، به تعهدات خود پایبند بوده و به شکل یکجانبه از الزامات محدودکننده آن پیروی کند. آنها در این میان برای جلب نظر طرف ایرانی که از برآورده نشدن انتظاراتش از برجام، از جمله برداشته شدن تمامی تحریم ها ناخرسند بود قول راه اندازی سامانه حمایت از تبادلات تجاری با ایران (اینستکس) را دادند.
ابزار حمایت از مبادلات تجاری (اینستکس) یا سامانه حمایت از مبادلات تجاری، یک ابزار ویژه مالی است که در بهمن ۱۳۹۷ یعنی ۹ ماه بعد از خروج یکجانبه آمریکا از برجام توسط فرانسه، آلمان و انگلیس برای تسهیل تجارت غیردلاری با ایران ایجاد شد. با این حال تروئیکای اروپایی نه تنها در اجرایی کردن اینستکس گام مهمی برنداشته بلکه تمامی تحریم های اقتصادی و مالی آمریکا علیه ایران را به اجرا گذاشته است.
اکنون خود اروپایی ها اذعان می کنند که این سامانه تا کنون کاری از پیش نبرده است. روز یکشنبه وزارت خارجه آلمان در پاسخ به پرسش «امید نوری‌پور نماینده حزب سبزها در پارلمان این کشور، اعلام کرد که ساز و کار مالی اتحادیه اروپا برای مبادله تجاری با ایران همچنان بی‌اثر بوده و از زمان تأسیس آن در دو سال پیش تا کنون تنها یک مبادله موفقیت‌آمیز از طریق آن انجام شده است. در عین حال با هدف فرافکنی و بی تقصیر جلوه دادن طرف اروپایی، «آنتیه لندرتزه» مقام وزارت خارجه آلمان در پاسخ خود به نوری‌پور مدعی شد که جمهوری اسلامی مسئول عمکرد ناموفق اینستکس بوده است.
تارنمای شبکه دویچه وله در این رابطه نوشت: این کانال مالی در عمل موفقیت‌آمیز نبوده و تنها ۱۴ ماه پس از تأسیس، ایران و اروپا موفق شدند از طریق اینستکس اولین مبادله تجاری و تراکنش مالی خود را انجام دهند؛ مبادله‌ای که طی آن محموله‌ای از اقلام پزشکی از اروپا به ایران صادر شد.
ایران پیش از این بارها از بی تعهدی اروپایی ها در قبال برجام و از این امر در مجامع بین المللی انتقاد کرده است. از جمله مجید تخت‌روانچی، نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل، حدود یک ماه پیش در نامه‌ای به دبیرکل این سازمان از برآورده نشدن وعده کشورهای اروپایی برای تضمین روابط اقتصادی با ایران و ایجاد سامانه اینستکس گلایه کرد و خواستار اثبات کارایی این سازوکار شد.
عزم ایران برای صیانت از منافع ملی
با توجه به این واقعیت ها ایران با در پیش گرفتن صبر راهبردی، آن هم ۲ سال پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و تعلل طرف‌های اروپایی در عمل به تعهداتشان در این توافق، گام‌هایی را تحت نظارت آژانس برای کاهش تعهداتش آغاز کرد.
مجلس شورای اسلامی ۱۱ آذر به کلیات طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران رأی داد که یکی از بندهای نه‌گانه آن دولت جمهوری اسلامی را مکلف می‌کند برای لغو تحریم‌ها غنی‌سازی ۲۰ درصدی را عملیاتی کند و سازمان انرژی اتمی هم استفاده از سانتریفوژهای نسل ۶ و ۸ را در دستور کار قرار دهد.
مجلس دو ماه به دولت فرصت داده بود که در صورت ادامه تحریم‌های آمریکا همکاری با آژانس را محدود کرده و غنی‌سازی ۲۰ درصدی را آغاز کند.
علی ربیعی سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران ۱۵ دی اعلام کرد که فرایند تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در مجتمع غنی‌سازی شهید علی‌محمدی (فردو) آغاز شده است.
وی افزود: رئیس‌جمهوری دستور راه‌اندازی غنی‌سازی ۲۰ درصد را صادر کرد و پس از انجام اقدامات اولیه از قبیل اطلاع‌رسانی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تحویل پرسشنامه طراحی بر مبنای تعهدات پادمانی کشور، فرآیند تزریق گاز شروع شده و اولین محصول یو اف ۶ به دست آمد.
به این ترتیب ایران آخرین گام کاهش تعهدات برجامی خود را اعلام کرد که طبق آن، تهران دیگر هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده و تحقیق و توسعه) نخواهد داشت و از این پس برنامه هسته‌ای ایران فقط بر اساس نیازهای فنی اش پیش خواهد رفت و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز طبق روال ادامه می‌یابد.
در همین راستا روز چهارشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۹ سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان های بین المللی در وین اعلام کرد که فعالیت تحقیق و توسعه برای طراحی نوع ارتقا یافته سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران، آغاز شده است.
ابراز نگرانی تروئیکای اروپایی با وجود ادامه بدعهدی
در واکنش به آغاز فرایند تولید اورانیوم تا غنای ۲۰ درصد در تأسیسات فردو ایران، سه کشور اروپایی عضو برجام بدون اشاره بی عملی خود در قبال تعهدات برجامی، با صدور بیانیه‌ای مشترک نسبت به آن ابراز نگرانی کردند. در این بیانیه قویا از ایران خواسته شد تا بدون فوت وقت غنی‌سازی ۲۰ درصدی را متوقف کند.
سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان) روز شنبه ۲۷ دی نیز با صدور بیانیه‌ای به آغاز فرآیند تولید اورانیوم فلزی توسط ایران واکنش نشان دادند. در این بیانیه آمده است: «ما دولت های آلمان ، فرانسه و انگلیس از اعلامیه ایران مبنی بر آماده سازی تولید فلز اورانیوم به شدت نگران هستیم. ایران استفاده غیرنظامی معتبری از فلز اورانیوم ندارد. تولید فلز اورانیوم می تواند پیامدهای جدی نظامی داشته باشد.»
تروئیکای اروپایی بدون اشاره به خروج آمریکا از برجام و گام های متقابل ایران در کاهش تعهداتش که به منزله بی اثر بودن مفاد برجام در فعالیت های آتی ایران است بار دیگر به توافق هسته ای استناد کرده و افزودند: «طبق برجام، ایران به مدت ۱۵ سال متعهد شده است که فلز اورانیوم تولید نکند یا در زمینه متالورژی اورانیوم تحقیق و توسعه انجام دهد. ما از ایران می خواهیم که اگر در حفظ این توافق جدی است، این فعالیت را متوقف کرده و بلافاصله تعهدات خود را تحت برجام از سر گیرد.»
همچنین ژان ایو لودریان وزیر امورخارجه فرانسه شامگاه روز شنبه در گفت وگو با یک روزنامه فرانسوی مدعی شد که احیای توافق هسته‌ای کافی نیست. وی ادعا کرد: «لازم است گفت‌وگوهای سختی درباره فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی بالستیک ایران داشته باشیم. مهم است که ترتیباتی برای بازگشت ایران و آمریکا به توافق هسته‌ای انجام شود.» به ادعای وی، ایران در حال کار برای تقویت توانمندی‌های هسته‌ای خود است.
در پاسخ به ابراز نگرانی اروپایی با وجود بی تحرکی آنها در خصوص برجام و اینستکس «محمد جواد ظریف» بعدازظهر یکشنبه در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: رهبران سه کشور اروپایی– که برای اجرای تعهدات خود ذیل برجام بر امضاء و اجازه کارگزاران اوفک (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی خزانه‌داری آمریکا) متکی هستند – هیچ کاری برای حفظ برجام انجام نداده‌اند. آیا ابتکار مرده زاده‌شده امانوئل ماکرون یا خودداری انگلستان از پرداخت بدهی مقرر در حکم دادگاه را به یاد دارید؟ این به خاطر ایران است که برجام زنده است، نه سه کشور اروپایی.
وزیر امورخارجه همچنین در توییت دیگری خطاب به وزیر خارجه فرانسه نوشت: همکار محترم! شما دوران کاری‌ات در کابینه را با فروش جنگ‌افزار به جنایتکاران جنگی سعودی آغاز کردید. از بیان حرف‌های پوچ و مهمل در مورد ایران دست بردارید. ظریف با یادآوری این واقعیت که این «شما» هستید که منطقه ما را بی‌ثبات می‌کنید؛ افزود: از حفاظت جنایتکارانی که منتقدان خود را با اره تکه تکه می‌کنند و از جنگ‌افزارهای ساخت «شما» برای سلاخی کودکان در یمن استفاده می‌کنند، دست بردارید.
سهم آلمان در نقض تعهدات
از جمله انتقاداتی که در خصوص ناکارآمدی اینستکس وجود دارد، کم کاری دولت آلمان به عنوان رئیس اجرایی این سامانه است. امید نوری پور سیاستمدار خارجی حزب سبزها از بی تحرکی دولت آلمان برای حفظ توافق هسته ای با ایران انتقاد کرده و گفته است: برای جلوگیری از خرابکاری ترامپ در توافق هسته ای ، دولت آلمان باید زودتر ، قاطع تر و با تحرک بیشتری به عنوان هدایت کننده گروه کر اروپایی عمل می کرد.
نشریه اشپیگل با اشاره به این سخنان نوشت: نوری پور با توجه به شرایط کنونی، هیچ همکاری آینده ای با ایران نمی بیند. به گفته وی اکنون حتی با رئیس جمهوری جدید آمریکا احیای این روند بسیار دشوار خواهد بود.
آلمان پیشتر هم طرح توافق گسترده‌تری را با ایران مطرح کرده است. اواسط آذر «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان با این ادعا که برجام دیگر یک توافق کافی نیست گفت: آلمان به جای توافق موجود که دیگر یک توافق کامل نیست به دنبال توافق هسته ای جامع و گسترده تر با ایران است؛ شکلی از یک توافق هسته ای جامع (برجام پلاس) که دربر دارنده منافع ما نیز باشد مورد نیاز است.
این رفتارها نشان دهنده استیصال برلین و شرکایش بین فشارهای آمریکا و اراده جمهوری اسلامی است. هرچند اتحادیه و سه کشور اروپایی با پایان دوران ریاست جمهوری ترامپ خود را پیروز میدان دیپلماسی و آزمون سخت حفظ برجام می‌دانند اما به گواه تاریخ ضعف آنها دربرابر آمریکا برملا شده است.
جمهوری اسلامی ایران همواره اعلام کرده است در صورت بازگشت آمریکا به برجام و اجرای تعهدات برجامی از سوی دیگر طرف‌های این توافق بین‌المللی، گام‌های برداشته شده در مسیر کاهش تعهدات برجامی از سوی تهران به سرعت برگشت پذیر خواهد بود.
همانطور که پیتر جنکینز نماینده پیشین انگلیس در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته است، اقدامات اخیر ایران پیام دیپلماتیک ایران به دولت جدید آمریکا است که این پا و آن پا نکند و بازگشت به برجام و لغو تحریم‌ها را به دیگر مسائل مورد اختلاف دو کشور گره نزند. وی سخنان وزیر امور خارجه ایران را که گفته اگر آمریکا به برجام بازگردد، این اقدام کاملاً برگشت‌پذیر است، کاملاً منطقی می داند.