سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با توجه به سیاستگذاری و برنامه ریزی های تحولی در اهداف می تواند زمینه ساز نظام تعلیم و تربیت مناسب است. بر اساس مفاد این سند، نظام آموزش و پرورش به شش زیرنظام تقسیم شده است که یکی از آنها زیر نظام تامین فضا، تجهیزات و فناوری است. این زیر نظام ماموریت اصلاح و ایجاد تحول در حوزه فضا، تجهیزات و فناوری در آموزش و پرورش را عهده دار است.
تامین فضا و تجهیزات در سند تحول دو کارکرد اساسی یکی به عنوان عوامل تربیتی و یادگیری و دیگری بستر تحقق اهداف سایر زیرنظام ها در برنامه درسی ملی محسوب می شود.
زیرنظام تامین فضا، تجهیزات و فناوری یکی از شش زیرنظام اصلی تعلیم و تربیت رسمی عمومی است که تمام فعالیت های برنامه ریزی، ساماندهی، طراحی، اجرا، نظارت و پشتیبانی مربوط به تامین کالبد نظام تربیت رسمی عمومی و تدارک تجهیزات و فناوری متناسب با برنامه درسی و هماهنگ با مولفه های معماری و طراحی شهری، تکنولوژی ساخت، لوازم و تجهیزات و منابع از جمله انسانی، مادی، مالی و مدیریت فنی و مهندسی در راستای دستیابی به اهداف نظام تربیت رسمی عمومی را به عهده دارد.
در واقع برنامه زیرنظام فضا، تجهیزات و فناوری از یک طرف تبیین کننده و پاسخگوی نظری در امر طراحی فضا و تامین تجهیزات و فناوری مبتنی بر فلسفه تربیت رسمی عمومی متناسب با شرایط جسمی، روحی، جنسیتی، اقلیمی، برنامه درسی و غیره بوده است.
همچنین از سوی دیگر زیرنظام فضا، تجهیزات و فناوری تسهیل کننده فرآیند یاددهی و یادگیری و تحقق اهداف تربیتی برای رشد و پیشرفت کشور است و به اموری مانند تنوع فضاها، اثربخشی و روزآمدی، تولید و تامین تجهیزات و فناوری، زیباسازی و بانشاط سازی محیط درونی و بیرونی، شیوه تامین منابع و توسعه مشارکت های مردمی، مشارکت فراگیران و کاربران در نگهداری فضا، تجهیزات و فناوری توجه دارد.
در واقع در این زیرنظام، فضای تربیتی به کلاس درس خلاصه نمی شود، بلکه تربیت، در محیط تربیتی رخ می دهد که شامل کلاس درس، حیاط مدرسه، آزمایشگاه ها، کارگاه ها، کتابخانه، نمازخانه و حتی محیط خارج از مدرسه نیز می شود؛ چراکه در تمام این محیط ها، پیام های تربیتی به دانش آموزان منتقل می شود.
از منظر فلسفه تربیت رسمی عمومی، مدرسه کانون تربیتی محله و تجلی بخش حیات طیبه است، بنابراین باید در طراحی و ساخت مدرسه تدابیری اتخاذ شود که مدرسه به عنوان محیطی دوست داشتنی و شوق انگیز برای دانش آموزان تلقی شود و ارتباطات مدرسه با محیط تسهیل شود و زمینه ارائه خدمات موثر به محیط و تعامل اثربخش در آن تدارک دیده شود.
استانداردهای فضاهای آموزشی و تربیتی
ساختمان مدارس پدیده یا محصول مرکب و تلفیقی است که حاصل تعامل و تاثیر تخصص های متفاوت علمی و اجرایی در فرآیند تصمیم گیری، طراحی و ساخت است. طراحی فضاهای آموزشی، تربیتی و ورزشی در مدارس به دلیل اهمیت و جایگاه ویژه ای که دارند، موضوعی میان رشته ای است که هماهنگی دانش ها و تخصص های مختلف را می طلبد.
آشنایی با اصول و فنون طراحی (معماری)، شناخت مبانی، اصول و روش های آموزشی و پرورشی در مدارس، توجه به مسائل روانشناختی کودکان و نوجوانان، توجه به مسائل زیست محیطی و مسائل جامعه شناختی، فرهنگی و اقتصادی، توجه به فناوری های نوین، بکارگیری تخصص های فنی ساختمان، آشنایی با اصول و استانداردهای مربوطه در ساخت مجموعه های آموزشی از جمله عواملی هستند که در طراحی و ساخت مدارس نقش کلیدی و تاثیرگذار داشته است چراکه نگرش سنتی و یک بعدی به مدرسه، پاسخگوی نظام آموزش و پرورش نوین نیست.
بنابراین استانداردهایی برای آسان شدن فرآیند یادگیری، تربیت، خلاقیت، مهارت آموزی، تعامل سازنده و رشد شخصیت دانش آموزان در نظر گرفته شده است.
در توضیح جداول بالا، باید گفت که فضاهای آموزشی عبارت از کلاس درس، کارگاه ها، آزمایشگاه، اتاق سمعی بصری و اتاق رایانه هستند.
همچنین فضاهای پرورشی به اتاق پرورشی، نمازخانه، سالن اجتماعات، اتاق بهداشت، اتاق مشاور و اتاق تشکل های دانش آموزی گفته می شود و فضاهای خدماتی و پشتیبانی شامل سرویس بهداشتی معلمان، آبدارخانه، انبار وسایل شستشو، انبار وسایل تجهیزات مستعمل، انبار وسایل اداری، اتاق تاسیسات و اتاق برق است.
فضاهای سرپوشیده موجود در محوطه نیز عبارت از سرویس بهداشتی دانش آموزان، آبخوری، سر در ورودی، بوفه و سرایداری هستند.
فضای ارتباطی در موسسات آموزشی با توجه به شهری یا روستایی بودن و همچنین اقلیم منطقه بین ۲۵ تا ۳۵ درصد فضاهای خالص و فضای زیرساخت با توجه به شهری یا روستایی بودن مدرسه بین ۱۴ تا ۱۶ درصد جمع فضاهای خالص و ارتباطی محاسبه می شود.
به گزارش ایرنا، محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش و پرورش در راستای تحقق اهداف سند بنیادین ساخت مدارس کوچک را پرهزینه دانسته و گفته است: در مدارس کوچک با چند کلاس نمی توان تمام سرویس های لازم مانند کتابخانه، آزمایشگاه را داشت اما اگر به سمت ساخت مجتمع آموزشی پیش برویم، می توان تمام خدمات را به دانش‌آموزان ارائه کرد.
وزیر آموزش و پرورش افزود: جهت گیری به سمت ساخت مجتمع های آموزشی از اهداف آموزش و پرورش است که از آنها تحت عنوان حیات طیبه یاد می شود. در این مجتمع های آموزشی دانش آموزان از پیش دبستانی تا آخر متوسطه دوم تحصیل می کنند.
مهراله رخشانی مهر رییس سازمان نوسازی مدارس نیز درباره مجتمع های آموزشی حیات طیبه پیش از این به خبرنگار ایرنا گفته بود: آموزش و پرورش بر اساس سند تحول بنیادین ملزم به ساخت مدارس بزرگ با توجه به شرایط هر منطقه است. در واقع تا جایی که شرایط منطقه اجازه می دهد، باید از ساخت مدارس کوچک خودداری کرد.
وی با بیان اینکه عنوان درنظرگرفته شده برای این مدارس بزرگ به منظور ساماندهی فضاهای آموزشی، پرورشی و تربیت بدنی است، می افزاید: استادان و دانشجویان بسیاری در همایش «معماری مدرسه ایرانی برای آموزش و پرورش» طرح هایی برای ساخت مجتمع های آموزشی ارائه کردند که در ساخت این مجتمع ها از آنها بهره مند شده ایم. شیوه مدیریت این مجتمع ها به این صورت است که در این مجتمع ها دانش آموزان ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم مشغول تحصیل می شوند. البته این دانش آموزان در یک مجموعه واحد قرار نمی گیرند.
به گفته رخشانی مهر، این مجتمع ها طوری طراحی شده است که هر سه مقطع به طور مستقل در این مجموعه حضور دارند اما یک سری مشترکات مانند سالن های ورزشی، سلف سرویس ها، آمفی تئاتر و استخر و غیره در فضا وجود دارد که در بازده های زمانی متفاوت دانش آموزان می توانند از این فضاها استفاده کنند. همچنین وزارت آموزش و پرورش نام این مجتمع های آموزشی را حیات طیبه گذاشته است که بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه زیرنظام، فضا و تجهیزات در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد.
رییس سازمان نوسازی مدارس درباره زیربنای مجموعه های حیات طیبه نیز گفته است: این مجمتع ها از ۱۰ تا ۱۵ هزار مترمربع زیربنا دارند که تاکنون حدود ۸۰ تا ۹۷ درصد در ساخت آنها پیشرفت فیزیکی حاصل شده است. این مجموعه های حیات طیبه در استان های مختلف کشور از جمله استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی، گلستان، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، اصفهان و کرمان در کشور پراکنده هستند.