نمادهای شهری (المان) به عنوان عنصر شاخص از شهر ابزاری ارزشمند برای معرفی هویت شهر هستند المان‌ها می‌توانند آینه ای تمام نما، از هویت و فرهنگ شهر باشند، اما به نظر می رسد در سالهای اخیر شاخص ها و نمادهای ایرانی- اسلامی، در طراحی معماری شهرها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
در مباحث شهری، المان ها عناصری مهم از لحاظ معماری و طراحی هستند که در داخل شهر و در حیطه یک تجربه قراردادی مابین شهروندان، معناگذاری می شوند و از آنجا که بیانگر هویت شهر، کشور و حتی مذهب در یک ساختار نمایان هستند، در خوانش شهروندان از شهر و محیط زیستی شان تاثیر مستقیم بر جای می گذارند.
از طرفی به کارگیری المان هایی با مفاهیم خاص دینی که بیان کننده هویت تاریخی، فرهنگی و دینی باشد، در فضاهای شهری موجب ارتباط بیشتر شهروندان با آن و هویت بخشی به ساکنان شهر می شود.
این در حالی است که المان ها از گذشته های دور تا کنون و در شهر زنجان نیز دستخوش تغییرات بوده که این موضوع در خصوص میدان ۱۵خرداد نمایان است که با گذشت هشت ماه تخریب هنوز هیچ اقدامی برای طراحی و ایجاد المان جایگزین از سوی مسئوولان شهری انجام نگرفته است و سوالی که برای شهروندان زنجانی ایجاد شده اینکه چرا این المان تاریخی به یکباره تخریب شد و با تلی از خاک سیما و منظر شهری را ناخوشایند کرده است.
المان لاله ۱۵ خرداد یکی از قدیمی‌ترین المان‌های شهر زنجان بود که در دهه ۶۰ ساخته شد، قدمتی نزدیک به ۴۰ سال داشت و دارای هویت دینی و ارزش فرهنگی برای مردم شهر محسوب می‌شد و در واقع یکی از نمادهای شاخص شهر بود که رویدادهای آن بر ذهن همه مردم شهر نقش بسته بود.
المانی که خاطرات جمعی شهروندان شهر زنجان را شامل می‌شد و مردم خاطرات زیادی از آن میدان و المان به یاد دارند و تبدیل شدن آن به این بخش از شهر جلوه ای نامطلوب داده کرده است.
ماجرای تخریب المان ۱۵ خرداد شهر زنجان
خردادماه سال جاری بود نماد میدان ۱۵ خرداد که المانی از لاله و شهید و ایثار بود، تخریب شد و بنا به گفته یکی از اعضای شورای شهر زنجان این تخریب بدون مصوبه رسمی شورای شهر انجام شد اما رییس شورای شهر زنجان در گفت‌وگو با رسانه‌ها به این موضوع اشاره کرد که این عملیات سال گذشته با مصوبه کمیته فرهنگی شورای شهر برای ساخت المانی متناسب با میدان ۱۵خرداد اجرا می شود و برای اجرای طرح نیز ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار در نظر گرفته شد.
اظهارات عباس راشاد، رییس شورای شهر زنجان در حالی است که ۱۶ دی سال جاری نیز حبیب یگانه، شهردار زنجان در جلسه علنی شورای شهر زنجان گفت: افزایش نرخ ارز و قیمت‌ها در بازار چالش جدی در اجرای پروژه‌ها و مبالغ پیش‌بینی شده در بودجه ایجاد کرد، از طرفی در بودجه امسال برای اجرای پروژه المان میدان ۱۵ خرداد اعتباری در نظر گرفته نشده است.
او در واکنش به نارضایتی اعضای شورای شهر نسبت به اجرایی نشدن پروژه المان میدان ۱۵ خرداد افزود: این طرح سال گذشته مصوب شد و قرار بود شهرداری نسبت به اجرای آن اقدام کند که طبق برآوردهای انجام گرفته آگهی برای اجرای آن صادر شد اما به دلیل عدم استقبال پیمانکاران در ابتدای سال این پروژه به مرحله اجرا نرسید.
وی اضافه کرد: با توجه به اهمیت المان میدان ۱۵ خرداد، شورای شهر زنجان درخواست تخریب میدان و اجرای المان طراحی شده در سال ۹۹ را داشتن و پس ازانجام این کار از سوی نهادهای مختلف از جمله بنیاد شهید، راه و شهرسازی و نیروی انتظامی با شهرداری زنجان به دلیل حساسیت‌هایی که المان قبلی داشت و لزوم جاگذاری المان بعدی و طراحی‌هایی که باید انجام می‌شد مکاتباتی انجام شد.
وی اظهار داشت: بر همین اساس با توجه به مشکلات بودجه‌ای در نهایت طبق تصمیم شورای شهر و اهمیت واقعه ۱۵ خرداد در پیروزی انقلاب اسلامی قرار بر این شد که طراحی این میدان به صورت مناسب و در شان این رخداد مهم انجام شود.
یگانه به این مهم اشاره داشت که طبق نامه ارسالی در تیر امسال از سوی شورای شهر مبنی بر اینکه شهرداری زنجان برابر هویت آن میدان نسبت به طراحی المان اقدام کند، سازمان سیما و منظر و فضاهای سبز شهری طی مراحل قانونی و اخذ مجوزهای لازم تا رسیدن به مرحله اجرای طرح و عقد قرارداد اقداماتی را انجام داد.
شهردار زنجان گفت: طبق آخرین تصمیمات ارائه شده برای حل مشکل قانونی اجرای پروژه المان میدان ۱۵ خرداد قرار بر این شد که بصورت مشارکتی با یکی از پیمانکاران قرارداد و مشارکت‌نامه‌ای تنظیم شود تا همین مبنای اجرای کار باشد.
به گفته ملایی یگانه بر این اساس لایحه‌ای به شورای شهر با عنوان ترک تشریفات ارسال شده تا به صورت همزمان طراحی و اجرای المان میدان ۱۵ خرداد به شرکت مذکور محول شود.
این مسوول یادآوری کرد: در زمان حاضر مصوبه طرح ۱۵ خرداد با مخالفت کمیته تطبیق مواجه شده و تا به امروز مصوبه این پروژه تایید نشده است.
پیگیر موضوع ساخت المان هستیم
رییس شورای اسلامی شهر زنجان نیز در این خصوص گفت: طبق پیگیری انجام گرفته استاندار زنجان قول مساعد برای حل مشکل و آغاز ساخت المان ۱۵ خرداد را داده است.
عباس راشاد با اشاره به اینکه وجود المان در شهر، بسیار مهم است و باید به آن توجه شود اضافه کرد: گاهی بحث مجسمه‌ها که رئال است، با المان که یک عنصر انتزاعی است، اشتباه گرفته می‌شود، در صورتی که اینطور نیست و ما در زنجان باید به سمت المان‌سازی برویم.
او با تاکید بر اینکه تصمیم بر تغییر مجسمه میدان ۱۵ خرداد نیز در سال ۹۷ یعنی ۲ سال قبل اتخاذ شده است، گفت: در آن زمان شورا به این نتیجه رسید که به علت عدم تناسب اسم میدان و مجسمه یا باید مجسمه برداشته شود و یا نام میدان عوض شد که در نهایت تصمیم به برداشتن مجسمه شد.
راشاد با اشاره به اینکه در سال جاری نیز یک طراح بسیار حرفه‌ای برای ساخت المان ۱۵ خرداد انتخاب شده است، افزود: خیلی از افراد طراح خوبی هستند اما نمی‌توانند طرح را عملیاتی و اجرایی کنند، به همین خاطر کسی انتخاب شده است که از این توانایی برخوردار باشد.
رییس شورای اسلامی شهر زنجان با اشاره به رد مصوبه شورای شهر در کمیته تطبیق خاطرنشان کرد: پیگیر موضوع ساخت المان هستیم و این موضوع را از وزارت کشور و مجلس پیگیری می‌کنیم که البته طبق آخرین صحبت‌های انجام شده بین نماینده مردم زنجان و طارم در مجلس با استاندار زنجان، استاندار قول مساعد برای حل موضوع را داده است.
تفکر بولدزری، مانع توسعه
عضو هیات علمی گروه شهرسازی و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان نیز در این خصوص گفت: نگرانی صرفا مربوط به تخریب یک المان شهری نیست، فهم و درک توسعه شهری دغدغه اصلی محسوب می شود که چند نکته بابت تخریب نوستالژی المانی میدان پانزده خرداد زنجان وجود دارد.
مهران فرامرزی افزود: به این مهم باید توجه داشت که چند سال طول می کشد تا یک المان به عنوان تصویر ذهنی شهروندان شکل بگیرد و از آن به عنوان نشانه محلی بهره برده و طرحواره ذهنی مردم قلمداد شود.
وی با بیان اینکه این المان به گونه ای در جوار شهدای مزار پایین زنجان به عنوان نماد ایثار و شهادت محسوب می شد اضافه کرد: محلات منتسب به منطقه چهارراه پایین (اشاقی چهارراه) همگی دارای همین نشانه مشترک بودند که حاصل شکل گیری تجربه شخصی افراد و خاطرات جمعی انها از این نشانه محلی بود.
این کارشناس ادامه داد: متاسفانه تخریب این نشانه محلی، نشان دهنده عدم درک صحیح از مفاهیمی همچون بازآفرینی محلات شهری است و بطور مشخص این نشانه ها باید تقویت و باز زنده سازی شوند و نه تخریب.
وی با اشاره به اینکه برای بازآفرینی باید نمادها و المان های جدید در دیگر فضاها مکان یابی می شد، اظهار داشت: نوع پروژه های شهری زنجان نشان دهنده نبود طرح، برنامه و چشم انداز مشخص است.
فرامرزی افزود: به عنوان مثال پروژه های طراحی المان و نمادهای شهری باید زیرمجموعه برنامه ها و طرح های بازآفرینی شهری باشد، نه اینکه یک فرد یا نهادی یک شبه تصمیم به تخریب و ساخت المان جدید مبادرت کند، چنانچه این خاطرات و طرح واره های ذهنی یک شبه شکل نگرفته و حدود ۴۰ سال اندوخته هویتی داشته است.
وی خاطرنشان کرد: تفکر بولدزری زمینه نابودی منابع مادی و معنوی شهروندان می شود، عدم تخصص در حوزه مطالعات شهری و شهرسازی و نبود آموزش آن موجب هدررفت سرمایه های شهروندان شده است.
حال با گذشت چند ماه از تخریب این المان و پایان سال جاری سوالی که همچنان ذهن شهروندان زنجانی را به خود مشغول کرده، این است که چرا پروژه تخریب شد و تا چه زمانی المان جایگزین احداث خواهد شد که در صورت چنین امری زمان زیادی به طول می کشد تا خاطرات زنجانی ها با وضعیت جدید، سازگار شود.