به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، نمایشگاه مجازی کتاب تهران در کنار بخش نمایش و فروش، بخشی را نیز به نشست های تخصصی اختصاص داده است،
نشست تخصصی «جایگاه نشر الکترونیک در توسعه کتاب‌های علمی و دانشگاهی» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور حسین ابراهیم‌آبادی (رئیس مرکز نشر دانشگاهی) و دکتر حبیب‌الله حبیبی‌فهیم (معاون توسعه و برنامه‌ریزی باغ کتاب تهران) برگزار شد.
تولید محتوا توسط کاربر در آموزش الکترونیکی
حسین ابراهیم‌آبادی گفت: اینکه بگوییم منابع دیجیتالی از نشر چاپی پیشی گرفته‌اند، درست نیست. البته در سال‌های گذشته این اتفاق در حال وقوع بود، اما در دوره‌ای صنعت چاپ خود را بازتولید کرده و به عرصه رقابت بازگشت. سرانجام در دوران شیوع کرونا مجددا نشر الکترونیک از نشر سنتی پیشی گرفت. در باب نشر الکترونیک و آموزش مطرح است که نشر الکترونیک می‌تواند آموزش را یک گام جلو ببرد؛ به این معنا که در این نوع نشر تعامل بین مدرس و یادگیرنده به عنوان رویکرد نوینی مطرح است.
او با تاکید بر اینکه در حوزه رشد کمی کتاب‌های الکترونیکی پایین‌تر از سطح جهانی هستیم، گفت: صنعت نشر به طور عام و نشر دانشگاهی به طور خاص برای به حرکت درآمدن به چند عامل محرک نیاز دارد؛ نخستین عامل سرمایه‌گذاری است. در شرایطی که جهان روی نشر الکترونیک سرمایه‌گذاری می‌کند، با محدودیت سرمایه در کشور مواجه هستیم. بخشی از این محدودیت‌ها به زیرساخت‌ها و ابعاد فنی کار برمی‌گردد که رفع آن بر عهده دولت است.
رئیس مرکز نشر دانشگاهی اظهار کرد: چه در حوزه عمومی و چه در حوزه دانشگاهی در کشور بخش خصوصی فعال در این حوزه نداریم. به نهادی حرفه‌ای نیاز داریم که دائم در حال تغییر و آموختن باشد، متاسفانه جای چنین نهادی در صنعت نشر کشور خالی است. البته اخیرا برخی استارت‌آپ‌ها فعالیت‌هایی کرده‌اند. اما عملا نشر دانشگاهی و علمی کشور دچار عقب افتادگی است.
ابراهیم‌آبادی ضمن اشاره به ضعف در محتواهای آموزشی گفت: یکی از متهمان اصلی خستگی، گریز از خواندن، تحمیل و کسالت‌باری نظام آموزشی، متن است. بدان معنا که کتاب‌های آموزشی از انعطاف لازم برخوردار نیستند، درست نگارش نشده‌اند و خسته کننده و کسالت‌بار هستند. نکته دیگر اینکه وقتی حفظیات را کناری بگذاریم و به سطوح بالاتر یادگیری مانند ارزیابی و استنباط نگاهی بیندازیم درمی‌یابیم کتاب در آموزش این مفاهیم به شدت ناکارآمد است.
وی افزود: متن قابل احترام است، تا جایی که به فهم انسان کمک کند اما وقتی مانع یادگیری و عامل گریز از خواندن می‌شود، جایی برای دفاع باقی نمی‌ماند. وقتی راجع به یادگیری و درک کردن صحبت می‌کنیم باید همه حواس را به کار بگیریم. در حالی‌که کتاب، مهارت نوشتاری مخاطب را به شدت کاهش می‌دهد و فضای وب به گسترش این مهارت کمک می‌کند.
ابراهیم‌آبادی افزود: تحریم‌ها و سیاست خارجی بر اقتصاد و فرهنگ تاثیر گذاشته است. وقتی اقتصاد دچار مشکل می‌شود، دیگر امکان سرمایه‌گذاری وجود ندارد. کسی در چنین فضای مبهمی سرمایه‌گذاری نمی‌کند. البته فعالیت‌هایی به صورت موردی در حوزه نشر الکترونیک در کشور صورت گرفته اما کافی نیست. رسیدن به پلتفرم مناسب نیازمند وجود قابلیت‌های فنی است که بتواند هزینه کرده و فناوران بزرگ را گردهم آورد تا در بلند مدت به نقطه مطلوب برسد. معضلی که در اقتصاد نشر وجود دارد، نبود امکانات برای تبادل دانش و تجربه فناوران، ناشران و تولیدکنندگان محتواست که کار را سخت کرده است.
رئیس مرکز نشر دانشگاهی هم با اشاره به تجربه کشورهای پیشرو گفت: بسیاری کشورهایی که امروز در این حوزه موفق هستند در دانشگاه‌های‌شان برای نشر الکترونیک برنامه راهبردی تدوین کرده‌اند. اما آموزش عالی و آموزش‌وپرورش ما برای روبه‌رو شدن با این تحول خودش را آماده نکرده بود. البته با شیوع کرونا آموزش الکترونیک به اجبار در کشور پیاده شده و نظام آموزشی را با چالش‌هایی مانند تبادل دانش، آزمون، نحوه ارزیابی و... مواجه کرده است. برای رسیدن به نقطه مطلوب باید در وهله نخست بتوانیم محتوا و دانشی که در فضای دیجیتال تولید می‌شود را سامان دهیم و امکان دسترسی عموم را به آن میسر کنیم. در گام دوم نشر الکترونیک دانشگاهی را قانع کنیم که با محتوا و حجم کم به سمت تولید منابع چندرسانه ای و تعاملی حرکت کنند. ضمن اینکه نهاد حرفه‌ای که وظیفه مشاوره، آموزش و پشتیبانی را بر عهده دارد باید در این حوزه شکل بگیرد. در کنار همه اینها دانشگاه‌ها، نهادها، ارگان‌ها و موسسات خصوصی و دولتی باید به صورت یکپارچه در کنار هم فعالیت کنند تا نشر الکترونیک در حوزه دانشگاهی سروسامانی بگیرد.
مطالعه کتاب تنها شکل خاصی از خواندن است
حبیب‌الله حبیبی‌فهیم با بیان اینکه سوژه‌ای به نام خواندن وجود دارد، گفت: فناوری دیجیتال مفهوم خواندن را توسعه داده است؛ به این معنا که خواندن تنها از طریق مطالعه کتاب اتفاق نمی‌افتد و کتاب چاپی تنها یکی از ابزارهای خواندن است. تامل و تفکر در مطالعه کتاب بیشتر از قرار گرفتن در برابر محتوای رادیو و تلویزیون است. حمله‌ای که به رسانه‌های نوین شده هم پیرامون این موضوع است که این رسانه‌ها تفکر انتزاعی را در مخاطب تضعیف می‌کنند.
وی عنوان کرد: اگر مروری بر مقاومت‌هایی که در این راستا وجود دارد داشته باشیم، درمی‌یابیم بسیاری متخصصان و دست‌اندرکارانی که معتقدند هیچ چیز جای کتاب چاپی را نمی‌گیرد، افرادی هستند که مربوط به دوره کتاب‌ها سنتی و چاپی هستند. اما نسل جدید موضعی پیرامون این ماجرا ندارند چون نسل در حال گذار است و نسل جدید راحت این موضوع را می‌پذیرند. با تغیر نسل به طور طبیعی این تکنولوژی‌ها جا می‌افتد.
حبیبی‌فهیم اظهار کرد: مباحث حقوقی از دیگر مواردی است که در این ماجرا مقاومت ایجاد می‌کند. مباحث مربوط به حق کپی رایت و... قوانین و استانداردهایی که پیرامون آن وجود دارد، کار را برای نشر الکترونیک سخت‌تر می‌کند، این در حالیست که امروزه در حوزه محتوای دیجیتال نرم افزارهای امنیتی و حفاظتی وجود دارند که این مشکلات را حل کرده‌اند.
وی افزود: اگر این مقوله را به حوزه کتاب تعمیم دهیم درمی‌یابیم آنقدر خودمان را در شکل چاپی کتاب محصور کرده‌ایم که تصوری نسبت به انواع مختلف خواندن نداریم و گرفتار خواندن کتاب در فرم چاپی آن شده‌ایم. در مورد زبان فارسی هم بحث‌های زمینه‌ای بسیاری وجود دارد که بسیار فراتر از نشر الکترونیک است. زبان فارسی در خطر است، چون هویت ایرانی در خطر است.
این پژوهشگر عنوان کرد: نشر دانشگاهی رشد نمی‌کند چون محتوای جذابی به مخاطبان ارائه نمی‌دهد و به تبع بازاری هم برای آن شکل نگرفته است، چون بخش سنتی از وضع موجود راضی است. ازاین‌رو، لازم است دولت حمایت کند و بخش خصوصی را به فعالیت و سرمایه‌گذاری در این حوزه ترغیب کرده و زیرساخت‌های مورد نیاز این بخش را سامان دهد.
کتاب گویا پس از ۱۰سال بین مخاطب جایگاهی پیدا کرد
نشست «جایگاه کتاب صوتی در نمایشگاه کتاب» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور فاطمه محمدی (مدیرعامل نوین کتاب گویا) و محمد صدوقی (مدیرعامل طاقچه) برگزار شد.
فاطمه محمدی با اشاره به اینکه تاریخچه کتاب صوتی به ۸۰ سال پیش برمی‌گردد زمانی که توسط کنگره آمریکا تصویب شد تا کتاب صوتی برای نابینایان فراهم شود گفت: این کتاب‌ها ابتدا روی گرامافون و پس از آن روی نوار کاست ضبط می‌شد ولی همچنان مورد استفاده نابینایان و کسانی بود که امکان استفاده از کتاب‌های چاپی را نداشتند. به مرور استفاده از کتاب‌های گویا در میان مردم دیگر نیز گسترش پیدا کرد. اما اتفاق مهم در خصوص توسعه کتاب‌های گویا در چند دهه اخیر رخ داد و با به وجود آمدن سی‌دی‌ها در این حوزه انقلاب عظیمی رخ داد.
مدیرعامل نوین کتاب گویا، با بیان این که کتاب صوتی و پادکست رقیب یکدیگر نبوده، دو حوزه متفاوت هستند و مخاطبین آنها نیز دو طیف متفاوت هستند، افزود: یکی از نقاط عطف مجموعه ما همان زمانی بود که به نمایشگاه راه پیدا کردیم از این‌رو که حجم زیادی از مردم با کتاب گویا آشنا شدند، درواقع ارائه کتاب در این قالب برای آنها جذاب بود.
وی درباره موانع تولید کتاب صوتی بیان کرد: ما به عنوان تولید کننده کتاب صوتی با دو مانع عمده مواجه هستیم که یکی مسئله صدور مجوزهااست؛ همه کارهای ما در بستری قانونی انجام می‌شود. در واقع ما کتاب‌هایی که دارای مجوز هستند را در پروسه تولید قرار می‌دهیم. اما این تولیدات صوتی بر اساس کتاب‌هایی که پیشتر مجوز گرفته ناچار است از مسیری دیگر برای دریافت مجوز عبور کند که پروسه زمان‌بری است و در بسیاری از مواقع کتاب‌هایی که مجوز دارند برای انتشار به صورت صوتی مجوز نمی‌گیرند. این امر به ناشر ضرر می‌زند چون پس تولید و صرف هزینه اقدام به دریافت مجوز می‌شود. یکی دیگر از موضوعات مهم در این زمینه نیز مبحث کپی‌رایت است که لطمه شدیدی به تولیدکننده‌ها وارد می‌کند. اگر بناست حمایتی از تولیدکنندگان کتاب صوتی صورت بگیرد یکی از کارهای مهم حمایت از قانون کپی رایت است.
شیب رشد کتاب‌های صوتی تند است
محمد صدوقی با مطرح کردن اینکه طاقچه پلتفرم ارائه و عرضه کتاب گویا است و محتوای صوتی تولید نمی‌کند بیان کرد: آمدن گوشی‌های هوشمند و اینترنت، تاثیر بزرگی بر کتاب‌های الکترونیکی و صوتی داشت. ما در ابتدای کار خود، تنها ارائه کننده کتاب‌های متنی به صورت الکترونیکی بودیم اما از سه سال قبل کتاب‌ها صوتی را نیز به مجموعه اضافه کردیم و استقبال مخاطبین خوب بود. کتاب‌های صوتی و الکترونیکی هر دو به سرعت در حال رشد هستند اما شیب رشد کتاب‌های صوتی تندتر بوده و استقبال مردم به آن بیشتر است.
مدیرعامل طاقچه در ادامه بیان کرد: پادکست‌ها متنوع هستند و شاید برخی از آنها از نظر نحوه تولید به کتاب صوتی نزدیک باشند. بین اینها نمی‌توان مرز دقیقی مشخص کرد، از این رو که تقسیم‌بندی دقیقی ندارند، نمی‌توان گفت که رقیب یکدیگر هستند و مردم طبق سلیقه و نیاز خود گاهی کتاب صوتی و گاهی پادکست را انتخاب می‌کنند. مسئله اصلی در حوزه کتاب‌های صوتی تولید آثار خوب، با کیفیت و بر اساس نیاز مخاطب است. در نهایت چون کار فرهنگی و شاید تغییر فرهنگ را انجام می‌دهیم نیاز است مخاطبین آن را بشناسند. در ابتدای امر نیز نیاز است که کتاب صوتی معرفی شود.
نشست «نقش استارت‌آپ‌ها در صنعت نشر ایران» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور رسول رجایی (کارشناس پژوهش و فناوری و دبیر اجرایی «صفحه خیال» جشنواره کتاب و رسانه‌های دیجیتال) و حامد محمدی (برگزیده جشنواره صفحه خیال و مدیر سایت ۳۰ بوک) برگزار شد.
استارت‌آپ‌ها مبتنی بر ایده خلاق هستند
رسول رجایی در توضیح استارت‌آپ و مفهوم آن اظهار کرد: امروزه مفهوم استارت‌آپ و واژه‌های کسب‌وکاری و کارآفرینی، مفهومی عام یافته و در جامعه گسترش پیدا کرده است. استارت‌آپ‌ها، گروه‌های کسب‌وکاری در اندازه و مقیاس کوچک هستند. در کسب‌وکارهای کوچک، با سرمایه کم می‌توان ایده اولیه را به سمت شکل‌گیری کسب‌وکار بزرگ پیش برد. بنابراین می‌توانید با صرف هزینه‌های محدود نسبت به صنایع بزرگ، ایده‌هایی را به مرحله بازار و تجاری‌سازی برسانید که به لحاظ تعداد مخاطب و اندازه بازار قابل رقابت با بسیاری از صنایع بزرگ باشند.
وی افزود: با توجه به سرانه مطالعه در کشور ما استارت‌آپ‌های حوزه کتاب در سبد اقتصادی خانواده‌ها بخش فرهنگی و لوکس محسوب می‌شوند. به این معنا که در نگاه خانواده ایرانی کتاب اولویت چندم را دارد. از این نظر، وقتی در استارت‌آپ‌ها بناست فعالیت فرهنگی انجام دهید و مخاطب شما خانواده است برای ارتباط با جامعه هدف خود با چالش اساسی روبه‌رو خواهید شد. مشتری در زمینه استارت‌اپ‌ها اهمیت زیادی دارد از این رو که موفقیت استارت‌آپ‌ها در مرحله رشد را تعیین می‌کند.
او درباره توزیع استارت‌آپ‌ها در حوزه فروش، توزیع، تولید محتوا و بازاریابی بیان کرد: باید توجه کنیم عمدتا استارت‌آپ‌ها بر اساس فناوری‌های روز حرکت می‌کنند استارت‌آپ‌های حوزه کتاب نیز از این قاعده مستثنی نیستند. درواقع نشر سنتی ما نیاز به نوآوری داشت و استارت‌آپ‌ها به کمک ناشران آمدند و توانستند فضای نشر را متحول کنند.
این کارشناس پژوهش و فناوری ضمن بیان اینکه در بحث انقلاب صنعتی چهارم یا عصر دیجیتال، پلتفرم‌ها اهمیت زیادی دارند گفت: اگر بخواهیم در حوزه سیاست‌گذاری و تنظیم قانون کار موفقی انجام دهیم باید اطلسی از فناوری‌های مطرح برای توسعه کتاب دیجیتال و استارت‌آپ‌های حوزه کتاب پیش‌بینی و استارت‌آپ‌ها را تشویق کنیم تا در حوزه‌های دیگر سرمایه‌گذاری کنند.
او با اشاره به اینکه علاوه بر مشتری، معیار دوام و پایداری نیز در ماندگاری و رشد استارت‌آپ‌ها اهمیت دارد عنوان کرد: اگر ناشر سنتی را به عنوان مرکز نوآوری در نظر بگیریم که به سمت راه‌اندازی پلتفرم پیش رفته و درواقع فرآیند، تعریف و ویژگی‌های استارت‌آپی را رعایت کند می‌توان آن را استارت‌آپ اطلاق کرد.
فرآیند توزیع کتاب سنتی انجام می‌شود
حامد محمدی، درباره تفاوت استارت‌آپ‌های حوزه کتاب و فرهنگ با سایر حوزه‌ها اظهار کرد: از نظر ساختاری تفاوتی ندارد. تنها تفاوتی که استارت‌آپ‌های حوزه کتاب با سایر زمینه‌ها دارد در زمینه تولید محتوا و معرفی آن است. پیشتر، خرید، ارسال و توزیع کتاب تنها در قالب فضای سنتی و از طریق کتابفروشی صورت می‌گرفت و کمبودهایی در این صنف حس می‌شد. همچنین کتاب به برخی مناطق به درستی ارسال نمی‌شد.
وی مشکل مجوز و زیرساخت‌ها از عمده‌ترین مشکلات فعالیت استارت‌آپ‌ها دانست و افزود: مهمترین موضوع برای کار در زمینه استارت‌آپ‌ها داشتن اینترنت پرسرعت است که ما همچنان با این مشکل مواجه هستیم. استارت‌آپ‌های کمی در حوزه کتاب فعالیت می‌کنند ولی شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که تمام کتابفروشی‌ها در حال تغییر شیوه سنتی خود و تبدیل آن به فروش آنلاین هستند. اما همچنان برخی از ناشران و کتابفروشان ما مقاومت کرده و گمان می‌کنند با بیشتر شدن استارت‌آپ‌ها، کتابفروشی‌ها با مشکل مواجه می‌شوند. در صورتی که از نظر من کتابفروشی‌ها از طریق استارت‌آپ‌ها به راحتی می‌توانند کتاب معرفی کنند.