به گزارش روز دوشنبه گروه فرهنگی ایرنا، نشست «صنعت نشر در مواجهه با افراد دارای معلولیت» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور رضا بهار (نویسنده و برگزیده جشنواره ملی کاما)، منصور شادکام (قائم مقام انجمن نابینایان کشور) و سمانه نادری (کارشناس شورای کتاب کودک) برگزار شد.
معلولان، بزرگترین اقلیت
در ابتدای این نشست رضا بهار در رابطه با موضوع این نشست گفت: من به عنوان فردی که با معلولیت متولد شده و رشد کرده است، زندگی و تجربیاتم را به صورت عینی به قلم درآوردم. قصدم از این کار همرسانی تجربیاتم با دیگران بود و نتیجه آن کتابی است که دو بار به چاپ رسیده و مورد تقدیر هم قرار گرفت.
او تصریح کرد: وقتی در مورد بازار کتاب صحبت می‌کنیم باید توجه کنیم که بحث انتشار و فروش این کالای فرهنگی هم مطرح است. یعنی علی‌رغم اینکه شیوه نگارش و مخاطب‌شناسی مهم است، آنچه اهمیت بیشتری دارد این است که مخاطب و مصرف کننده را قانع کنیم که کتاب را بخرد و بخواند. چراکه، علی‌رغم رکود حاکم بر بازار کتاب تبلیغات می‌تواند مصرف کننده را به خرید ترغیب کند.
بهار ادامه داد: وقتی بحث معلولان مطرح می‌شود با توجه به حواشی که حول این ماجرا وجود دارد، همه چیز متفاوت می‌شود. معلولان به عنوان بزرگترین اقلیت، ۲۰درصد اعضای جامعه را تشکیل می‌دهند. بنابراین، وقتی از این قشر می‌نویسیم هدف‌مان ایجاد آگاهی است. اما اینکه ۸۰ درصدی که قرار است مخاطب این محتواها باشند چقدر آن را می‌پذیرند، موضوعی است که جای بحث دارد.
وی افزود: از سوی دیگر وقتی با افرادی که دچار زندگی روزمره خودشان هستند در رابطه با حق و حقوق معلولان صحبت می‌شود، مفاهیم برایشان بیگانه است. اگر به تاریخ معلولیت در کشورهای پیشرفته اروپایی نگاهی بندازیم متوجه می‌شویم که چه بر سر معلولان گذشته که تا به این مرحله رسیده‌اند و اکنون نگاه‌شان به معلولیت با جامعه ما متفاوت است. ضمن اینکه، شاید در تکاپویی که برای احقاق حقوق معلولان می‌کنیم وضعیت کشورهای اروپایی مدنظرمان است؛ صرف‌نظر از اینکه به این فکر کنیم که آنها چه تاریخی را گذرانده‌اند و شرایط اجتماعی و فرهنگی متفاوتی با ما دارند.
این نویسنده عنوان کرد: علاقه‌ای به نگارش کتاب دوم ندارم چون حس می‌کنم مخاطبی وجود ندارد که برای خرید آن هزینه کند. علاوه بر این، ناشر هم جدا از اکثریت ۸۰ درصدی جامعه نیست. می‌تواند نسبت به یک معلول حس دلسوزی داشته باشد یا می‌تواند او را قهرمان فرض کند. در صنعت نشر هم با نگاه برابر به معلولان نگریسته نمی‌شود.
وی افزود: ضمن اینکه توجه به این نکته هم ضروری است که بدانیم معلولی که می‌نویسد با چه نگاهی می‌نویسد و به دنبال چیست؟ ایجاد آگاهی، جلب ترحم و دلسوزی، جلب توجه، کسب درآمد و.... بنابراین، اینکه چه نگرش و چه هدفی در پس این تولید محتوا وجود دارد موضوع مهمی است.
سازمان‌ها و نهادهای کشور به وظیفه اجتماعی خود عمل کنند
در ادامه این مراسم منصور شادکام با بیان اینکه یکی از فعالیت‌های مهم انجمن نابینایان در حوزه فرهنگی است، گفت: یکی از فعالیت‌هایی که در سال ۹۱ آغاز شد، انعقاد تفاهم‌نامه‌ای بین این انجمن و شرکت سامسونگ است که در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی تحقق پیدا کرده است. در پی این تفاهم‌نامه اقدام به ایجاد کتابخانه‌های گویا در کشور کرده‌ایم که مناسب‌سازی، رنگ‌آمیزی، نورپردازی و سایر تجهیزات مورد نیاز کتابخانه‌های گویا توسط این شرکت تامین شده است.
وی اظهار کرد: هدف از این صحبت من تبلیغ کار خوب و ارزشمند است. سازمان‌ها و نهادهای دیگر هم می‌توانند آن را الگو قرار داده و به وظیفه اجتماعی خود عمل کنند. چون اگر هرکسی به نحوی به مسئولیت اجتماعی خود عمل کند، دیگر گروه‌های خاص و به‌ویژه معلولان در جامعه با مشکلی مواجه نخواهند شد. درهرحال با بررسی پیشنهاد شرکت سامسونگ به این نتیجه رسیدیم که تنها ۴۰ عنوان کتاب کودک برای کودکان و نوجوانان نابینا به صورت بریل و آن هم پراکنده در شهرهای بزرگ ایران وجود داشت که این رقم نشان‌دهنده تبعیض فاحش میان کودکان و نوجوانان بینا با نابینا یا کم بینا بود. اکنون در این کتابخانه‌ها حدود ۹۰۰ عنوان کتاب صوتی کودک و نوجوان، بیش از ۱۲۰ عنوان کتاب بریل و پنج هزار عنوان کتاب برای بزرگسالان و دانشجویان موجود است.
شادکام ادامه داد: باید بررسی شود که در نمایشگاه‌هایی که با عنوان کتاب در کشور برگزار می‌شود کتاب بریل در چه جایگاهی قرار دارد؟ از این حجم عنوان کتاب چند کتاب به صورت بریل چاپ می‌شود؟ حقیقت این است که ناشران رغبتی به چاپ اینگونه کتاب‌ها ندارند چون در ازای چاپ آنها امتیازی دریافت نمی‌کنند. بنابراین، دولت باید ورود کرده و برنامه‌ریزی کند. باید بودجه‌ای برای این موضوع تعیین شود؛ به عنوان مثال بهزیستی کشور که متولی مددجویان معلول است مرکزی در اختیار دارد که وظیفه‌اش چاپ و نشر بریل و کتاب‌های صوتی است. خوب است رسیدگی کنید که الان چه وضعیتی دارد؟ قرار است این مرکز به بهزیستی استان تهران واگذار شود، در حالی‌که مرکز رودکی متعلق به کل کشور است، نه استان تهران؛ چگونه می‌خواهید آن را واگذار کنید؟
وی عنوان کرد: دلیل تمامی معضلاتی که از آنها یاد شد این است که فرد سالم برای معلولان تصمیم می‌گیرد. این در حالیست که هرجا که خواستند قانونی تصویب کنند و برنامه‌ای برای معلولان داشته باشند باید از نظر معلولان استفاده شود تا مصوبه قابلیت اجرایی‌شدن داشته باشد. از سوی دیگر، به دلیل عدم مناسب سازی محیط‌های شهری معلولان بیشتر وقت خود را در منزل می‌گذرانند، ازاین‌رو، ذوق هنری و نویسندگی بالایی دارند و باید مورد حمایت قرار بگیرند. حداقل کاری که می‌شود در این حوزه کرد این است که کتاب‌های برگزیده و شایسته تقدیر معلولان مورد تبلیغ و حمایت قرار گرفته و خریداری شود.
او تصریح کرد: هیچ‌گاه نتوانستیم در نمایشگاه کتاب شرکت کنیم، اما در چهار سال اخیر همکاری‌های خوبی با خانه کتاب و ادبیات ایران داشتیم. به گونه‌ای که اگر بقیه نهادها و سازمان‌های کشور هم مانند خانه کتاب و ادبیات ایران با ما تعامل داشتند اکنون بیش از نیمی از مشکلات ما قابل حل بود. نشر بریل در کشور بیمار است و حال و روز خوبی ندارد. مسئولان و به ویژه مجلس باید در صدد تصویب قانونی باشند که ضمانت اجرایی لازم را داشته باشد تا معلولان هم بتوانند مانند سایر افراد از فرصت‌های فرهنگی برخوردار باشند.
کتاب‌های با موضوع معلولیت به رسمیت شناخته نشده‌اند
سمانه نادری نیز در رابطه با صنعت نشر معلولان گفت: در سال ۹۶ اولین کتاب حسی- لمسی‌ام را ساختم که در دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) هم وارد شده است. ساخت این نوع کتاب‌ها از دهه ۶۰ در کشور آغاز شده اما هنوز چندان شناخته شده نیست. از طرفی، چون تولید این کتاب‌ها زمان‌بر و هزینه‌بر است، ناشران تمایلی ندارند روی تولید آن برنامه‌ریزی کنند. به دلیل قیمت نسبتا بالای آن مخاطب هم تمایلی به خرید آن ندارد.
وی افزود: این در حالیست که یکی از وظایف نهاد کتابخانه‌های عمومی ارائه خدمات و تامین کتاب‌های بریل و لمسی برای کودکان با نیازهای ویژه است. اما متاسفانه نهاد کتابخانه‌ها خیلی دیر به فکر ارائه این خدمات افتاده است. تولید این منابع بسیار هزینه‌بر است و همه اقشار جامعه هم توانایی خرید این منابع را ندارند. بنابراین، نهادهایی که وظیفه ارائه خدمات عمومی را بر عهده دارند، باید این منابع را تامین کنند. اما اگر کاری هم در این راستا صورت گرفته با محوریت تهران بوده است. البته در شورا سعی در معرفی اینگونه خدمات داریم اما فعالیت‌های پیرامون آن عموما شخصی و انگشت‌شمار است.
این پژوهشگر حوزه ادبیات کودکان اظهار کرد: حتی در حوزه سیاست‌گذاری هم این کتاب‌ها به رسمیت شناخته نشده‌اند. در ۱۰ سال اخیر کتاب هایی با موضوع معلولیت رشد داشته است اما اینکه محتوای این کتاب‌ها چه بوده است موضوعی است که نیاز به تحقیق دارد. در یک بررسی کلی به این نتیجه رسیده‌ایم که تنها ۴۲/۰ درصد کتاب‌هایی که در سال گذشته منتشر شده حوزه معلولیت را شامل می‌شود که اغلب آنها هم آثار تخصصی و دانشگاهی بوده‌اند.
وی ادامه داد: سوالی که پیرامون این کتاب‌ها باید پرسیده شود این است که شخصیت معلول چه جلوه‌ای در این کتاب‌ها دارد و مخاطب معلول چقدر می‌تواند با آن ارتباط بگیرد؟ به نظر می‌رسد در تالیفات ترجمه شده به زیبایی به این شخصیت‌ها پرداخته شده است؛ اما در کتاب‌های ایرانی با دید بیرونی به مساله معلولیت نگاه شده است. شاید دلیلش این باشد که نویسندگان و ناشران ارتباطی با افراد معلول ندارند و همین ناآگاهی باعث می‌شود با تالیفات خود مهر تایید به باورهای غلط موجود در جامعه بزنند.
برای ناشر صرفه اقتصادی ندارد که در نمایشگاه خارجی شرکت کند
بهار در ادامه این نشست در رابطه با جایگاه کتاب‌های ایرانی معلولان در سطح بین‌المللی بیان کرد: در تجربه‌ای که خودم داشتم فرآیند تولید کتاب خوب بود اما فرآیند توزیع با مشکلاتی مواجه شد. وقتی برای ناشر صرفه اقتصادی ندارد که در نمایشگاه خارجی شرکت کند، چه کاری از دست نویسنده برمی‌آید؟ ضمن اینکه محیط ما با محیط بین‌المللی از نظر اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... تفاوت‌های فاحشی دارد.
بودجه‌ای در اختیار دست‌اندرکاران مرکز رودکی قرار داده شود
منصور شادکام پیرامون این موضوع گفت: وقتی در کشور خودمان به معلول اهمیت نمی‌دهند و در نمایشگاه‌های ملی جای اینگونه تالیفات خالی است، با چه امیدی این تولیدات فرهنگی را در عرصه بین‌المللی معرفی کنیم؟ اگر در نمایشگاه‌های داخلی با ایجاد غرفه ویژه بریل امکان حضور این بخش فراهم شود. به صورت خودبه‌خودی ارتباط معلولان فعال در این حوزه با آن سوی مرزها هم برقرار می‌شود.
وی تاکید کرد: از مسئولان درخواست می‌کنم اگر قرار است بودجه‌ای به این امر اختصاص دهند آن را در اختیار دست‌اندرکاران مرکز رودکی قرار دهند. همان اندازه که سواد برای افراد بینا نیاز است، بریل هم برای افراد نابینا نیاز است و اگر در این امر کوتاهی کنیم باید در قبال خدا، جامعه و معلولان پاسخگو باشیم. نباید با دیده ترحم به این قشر نگاه کنیم. این امکانات باید بر اساس نیاز در اختیار همه افراد جامعه قرار گیرد. شاید بسیاری از معلولان به دلیل ناآگاهی موجود در جامعه دچار این ضایعه شدند. بنابراین، باید به صورت هدفمند آسیب‌شناسی در این حوزه صورت گیرد و برنامه کارشناسی‌شده اجرایی شود.
فرد نابینا در مقابل کتاب چاپی معلول است
سمانه نادری در پایان نشست با بیان اینکه معلولان اهل قلم کسانی هستند که دست به قلم شده‌اند تا درباره خودشان بنویسند، گفت: این افراد منتظر کسی نباشند و دیدی واقع‌بینانه به جامعه بدهند. فرد معلول باید یاد بگیرد که چگونه از پس خودش بربیاید. اما دیگر افراد جامعه هم باید با مطالعه کتاب‌های مربوطه رفتار و فرهنگ مناسب برخورد با این اقلیت را یاد بگیرند. اگر کتاب‌ها به بهترین شکل این آموزش‌ها را ارائه بدهند باری که جامعه بر دوش افراد معلول گذاشته است، سبک‌تر می‌شود. یادمان باشد که فرد نابینا در مقابل کتاب چاپی معلول است وگرنه، در برابر کتاب صوتی و خط بریل این معلولیت از بین می‌رود، بنابراین باید بتوانیم جهت درست را پیدا کنیم.
به گزارش ایرنا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دنبال راهی برای حمایت از ناشران و بازار کتاب کشور بود تا آنکه تصمیم گرفت با استفاده از تجربیات حضور در نمایشگاه‌های مجازی برگزار شده توسط دیگر کشورها نظیر نمایشگاه بزرگ کتاب فرانکفورت، این رویداد فرهنگی را در ایران به شکل مجازی برگزار کند.
«ایوب دهقانکار» مدیر عامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با حکم معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان ریاست برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب معرفی شد. در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، بیش از ۱۰۰۰ ناشر حضور دارند و بالغ بر ۱۰۰ هزار عنوان کتاب برای عرضه در سایت نمایشگاه مجازی کتاب تهران ارائه شد.
همچنین ۱۸۰ ناشر خارجی با ۲۰ هزار عنوان کتاب و ۱۴۲ نهاد فرهنگی و آژانس ادبی در بخش رایت‌سنتر نیز در این نمایشگاه حضور دارند. هزینه ارسال کتاب‌ها نیز از سوی شرکت پست جمهوری اسلامی برای همه مخاطبان رایگان اعلام شده است.
نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با توجه به استقبال خوب و چشمگیر ناشران و مخاطبان با دو روز تمدید از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا هشتم بهمن ماه جاری میزبان بازدید کنندگان و علاقه مندان این رویداد بزرگ فرهنگی کشور در فضای خواهد بود.