به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، نمایشگاه مجازی کتاب تهران در کنار بخش نمایش و فروش، بخشی را نیز به نشست های تخصصی اختصاص داده است، آخرین نشست‌های برگزار شده در این برنامه ها به مساله ترجمه و تصویرسازی مربوط بودند.
در اقتصاد نشر سهم ترجمه بیشتر از تالیف است
نشست «بررسی جایگاه ترجمه در اقتصاد نشر ایران» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور شیوا مقانلو (نویسنده و مترجم) و محمدرضا اربابی (رئیس انجمن صنفی مترجمان) برگزار شد.
شیوا مقانلو با اشاره به اینکه از زوایای مختلفی می‌توانیم به اقتصاد نشر نگاه کنیم اظهار کرد: وقتی بحث فروش کتاب‌های ترجمه مطرح می‌شود طبیعتا ما که افراد ادبیاتی هستیم ذهن‌مان به سمت فروش کتاب‌های ترجمه ادبی می‌رود. اما اگر به سایت‌های مختلف که آمار فروش کتاب ناشران را ارائه می‌دهند توجه کنیم سهم زیادی از آن به فروش کتاب‌های انگیزشی و روانشناسی اختصاص دارد.
نکته جالب در آمار فروش کتاب‌ها در سال ۹۹ این است که از آثاری نام برده شده که جزو کتاب‌های منتشر شده در این سال نیستند؛ یعنی از قبل پرفروش‌بودن آنها شروع شده و همچنان ادامه دارد. این امر سبب می‌شود ما این حوزه را کوچک و غربال کنیم؛ درنهایت نیز مشاهده می‌کنید که با اسامی محدودی به عنوان پرفروش‌های ترجمه حوزه ادبیات داستانی روبه‌رو خواهیم بود. ولی اگر بخواهیم در ابعاد بزرگتر نگاه و آن را با آثار تالیفی مقایسه کنیم همچنان مشخص می‌شود که سهم ترجمه در حوزه کتاب‌های ادبیات و غیر ادبیات بالاتر از آثار تالیفی است.
وی با بیان این که درصد بسیاری از فروش کتاب‌های ترجمه نیز در حوزه کودک و نوجوان است، افزود: وقتی ما اهالی ادب از آثار ادبیات داستانی صحبت می‌کنیم توجه‌مان سمت ادبیاتی می‌رود که جزو ادبیات عامه‌پسند نیست درحالی که اگر به آمار فروش کتاب‌های تالیفی عامه‌پسند نگاه کنیم حیرت‌آور است؛ کتاب‌هایی را با حجم ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ صفحه با قیمت بالا می‌بینیم که به چاپ دهم و بیشتر می‌رسد.
این نویسنده درباره تاثیر ترجمه موازی در اقتصاد نشر بیان کرد: در زمینه ترجمه موازی هم آثاری که جزو پرفروش‌ها هستند از سوی ناشران مختلف ترجمه و منتشر می‌شوند و هم کتاب‌هایی که پرفروش نیستند به دلایل مختلف چون سازوکار درون سیستمی ما، بازترجمه می‌شوند. واقعیت آماری این است آن کتاب‌های ادبی که از فارسی به زبان‌های دیگر ترجمه شده در حرکتی سیستماتیک، با متولیان فرهنگی و همراه با برنامه‌ریزی‌های بلند مدت نبود؛ بلکه تلاش‌های شخصی بود که به سختی انجام شده است. تا زمانی که برنامه‌ای هدفمند و مستمر نباشد در این زمینه نیز نمی‌توانیم آمار دقیقی ارائه دهیم.
کاهش تولید کتاب در پاییز امسال
محمدرضا اربابی با اشاره به این که ترجمه بار زیادی را از دوش اقتصاد نشر ما بر می‌دارد بیان کرد: ترجمه، چه ترجمه از فارسی باشد چه ترجمه به فارسی، به ادبیات و حوزه نشر و کتاب ما کمک می‌کند. مزیت ترجمه این است که می‌تواند به صادرات فرهنگ و ادبیات و گسترش آن در دنیا و رونق اقتصاد نشر ما کمک کند.
وی با بیان اینکه برای ورود به بحث باید تفکیکی از حوزه‌های مختلف کتاب داشته باشیم گفت: بررسی آمار خانه کتاب و ادبیات ایران در پاییز ۹۸ با پاییز امسال نشانگر افت شاخص‌هاست، درواقع میزان تولید کتاب هم در حوزه ترجمه و هم تالیف کم شده است؛ ولی به نظرم کاهش تولید آثار ترجمه شده، کمتر است.
رئیس انجمن صنفی مترجمان همچنین عنوان کرد: نکته دیگر موضوع این نشست این است که وقتی موضوعی را از منظر اقتصاد نشر بررسی می‌کنیم باید مباحث فرا اقتصادی را کنار بگذاریم. یعنی ما بسته‌ای به نام نشر ایران داریم که می‌خواهیم رونق پیدا کند. اقتصاد دو شاکله اصلی دارد، عرضه و تقاضا؛ به محض این که در جامعه تقاضایی برای خواندن کتاب شکل گیرد عرضه‌ای صورت می‌گیرد.
آثار ترجمه شده کمکی به ارتقای نویسندگان ما
اربابی با اشاره به اینکه آثار ترجمه شده در ایران به ارتقای نویسندگان ما کمک کرده است بیان کرد: باید نگاه کلیشه‌ای درباره حذف و محدودکردن ترجمه را کنار بگذاریم و واقعیت جامعه را بپذیریم که ترجمه سهم زیادی دارد و حال باید به آن سروسامان بدهیم. البته که ترجمه‌های نه چندان خوب نیز داریم اما با محدودشدن این حلقه می‌توان بر آن نظارت کرد. به این نکته نیز باید توجه کرد که امر فرهنگ غالب بر جامعه ما بیگانه پسندی را در خود جای داده است.
وی افزود: جمع‌سپاری یکی از استراتژی‌های رایج در صنعت نشر دنیاست که البته در حوزه ادبیات کمتر اتفاق می‌افتد؛ از این‌رو که در ادبیات لحن و سبک بسیار مهم است و وقتی چند نفر بایکدیگر ترجمه می‌کنند سبک و لحن آسیب می‌بیند. علاوه‌بر این موضوع مشکلات حقوقی بسیاری نیز در پی دارد که تا این مسائل فرهنگ‌سازی نشده و چیزی برای آن نوشته نشود این مشکلات همچنان باقی خواهد ماند چون آثار مشا و مشترک حقوق مادی و معنوی مشترکی دارند.
رییس انجمن صنفی مترجمان ضمن بیان اینکه نبود شفافیت در حوزه فروش کتاب، صحبت درباره اقتصاد نشر را سخت می‌کند عنوان کرد: اگر می‌خواهیم اقتصاد نشر رونق داشته باشد باید به شفافیت قانونی و اخلاقی، چرخه نشر در ایران و تکمیل و وصل‌کردن این حلقه‌ها و رعایت کپی‌رایت به هر نحوی توجه کنیم.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید طراح و گرافیست را هم به رسمیت بشناسد
نشست بررسی «جایگاه تصویرگری در چرخه نشر» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور علی هاشمی‌شهرکی (تصویرگر و داور جشنواره دوسالانه شیرازه) و علیرضا گلدوزیان (تصویرگر کتاب کودک و نوجوان) برگزار شد.
کتاب ارژنگ، قدیمی‌ترین اثر مصور
در ابتدای این نشست علی هاشمی‌شهرکی، با بیان اینکه بین دو کلمه تصویرگری و تصویرسازی عملا تفاوتی وجود ندارد، گفت: این مفهوم از قدیم برای مصور کردن متون، داستان‌ها، روایت و بیان مفاهیمی که در کتاب‌ها، دیوارها، بناها و... استفاده می‌شد، به کار گرفته شده است. قدیمی‌ترین آثار مصور در دسترس کتاب ارژنگ است. البته در طول تاریخ کشورمان تصویرگری در انواع شاهنامه‌ها، کتاب شعر و... ادامه پیدا کرده، سپس مقوله تصویرگری کتب داستانی برای کودکان عنوان و برای برقراری ارتباط در صنعت نشر فضای تصویری به‌جای فضای متنی مطرح شده است. چون با گسترش فضای مجازی و دیگر تحولات دنیا تصویری‌تر شده است.
هاشمی‌شهرکی تصریح کرد: همین‌طور که پیش می‌رویم شاخه‌های زیادی از این رشته مطرح می‌شود، چون دنیا تصویری‌تر شده است، بر حسب نیاز شاخه‌ها هم گسترده‌تر و دسته‌بندی‌ها مفصل شده‌اند. به عنوان مثال در کشورهای خارجی یکی از زیرشاخه‌های تصویرگری طراحی نقش است. این در حالیست که در گذشته این حرفه منوط به مصورکردن کتاب‌ها بوده است.
هاشمی‌شهرکی نیز پیرامون این مقوله با بیان اینکه تصویرگری به شدت می‌تواند روی فروش یا عدم فروش یک کتاب اثر بگذارد، گفت: تجربه نشان می‌دهد کتاب‌های ترجمه با تصاویر خارجی بهتر از کتاب‌های تالیفی ایرانی به فروش می‌رود. علاوه بر این، در حوزه نشر، کتاب‌ها برای گروه سنی مشخصی تعریف نمی‌شوند و همین ما را با مشکل مواجه می‌کند. به عنوان مثال در دیگر کشورها کتاب‌های کمیک استریپ برای نوجوانان تهیه می‌شود اما در ایران برای گروه سنی نوجوان متن، شعر و تصاویر سنگین تولید می‌شود و مخاطب اصلا با آنها ارتباط برقرار نمی‌کند.
او با بیان اینکه ناشران، مدیریت هنری درستی ندارند، گفت: باید متوجه باشیم که محتواها با هم متفاوت هستند. به‌عنوان مثال نوع محتوایی که در کتاب درسی ارائه می‌شود با محتوای کتاب داستانی متفاوت است. تصویرگران آموزشی تصویری خلق می‌کنند که به یادگیری کمک کند، از این رو، جنس کارشان فرق دارد.
هنوز تصویرگر و گرافیست به عنوان صاحب اثر شناخته نمی‌شود
هاشمی‌شهرکی در ادامه با اشاره به اینکه عموما احقاق حق و حقوق تصویرگر چندان جدی گرفته نشده است، گفت: همانطور که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نویسنده و مترجم را به‌عنوان تولیدکننده و صاحب اثر می‌شناسد، باید طراح و گرافیست را هم به رسمیت بشناسد. چون همه اینها در کنار هم در تولید کتاب نقش داشته‌اند اما هنوز تصویرگر و گرافیست به عنوان صاحب اثر شناخته نمی‌شود.
وی ادامه داد: در حوزه نشر هیچ هویتی برای تصویر قائل نیستند در صورتی‌که در دنیا دو مدل خرید اثر وجود دارد، نخست خرید حق نشر و دیگری خرید مطلق اصل اثر که در هر دوی این مدل‌ها خریدار حق دخل و تصرف در تصویر را ندارد. اما در کشور ما وضعیت به گونه دیگری است. وقتی با این ذهنیت به کار نگاه می‌شود تصویرگری ارزشی در ساختار تولید کتاب ندارد. این باعث می‌شود در صنعت نشر کشور بازار کاری مریض و غیرحرفه‌ای برای تصویرگر به‌وجود بیاید.
این تصویرگر همچنین عنوان کرد: بنابراین، تا زمانی که در کشور بحث کپی‌رایت و حقوق مولف حل نشود این معضل‌ها برای تصویرگر، مترجم و مولف تکرار خواهد شد. در اغلب کشورهای پیشرفته هنرمند ۲۰ تا ۳۰ سال از هنر و خلاقیت خود استفاده می‌کند و پس از آن با بهره‌گیری از حق نشر و قوانین کپی‌رایت برای ادامه فعالیت خود و کسب درآمد استفاده می‌کند. اما در کشور ما وقتی هنرمند به سن بازنشستگی می‌رسد برای تامین معاش خود با مشکلات بسیاری مواجه است، این امر غیرمنطقی است اما در کشور ما وجود دارد.
هاشمی‌شهرکی در پایان گفت: صنعت نشر در حوزه کودک و نوجوان به‌شدت مریض است و تعداد ناشران حرفه‌ای که در این حوزه فعالیت می‌کنند به تعداد انگشتان دو دست است. در این تعامل حتی قراردادی وجود ندارد؛ گاهی تصویرگر اثری خلق می‌کند و ناشر آن را نمی‌پسندد و به‌راحتی زحمات او نادیده گرفته می‌شود. ازاین‌رو، باید تضمین‌هایی برای این روابط تعریف شود. مثلا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ناشر را ملزم کند تا برای گرفتن مجوز همراه با پی‌دی‌اف کتاب فرم‌های قرارداد را هم در سامانه بارگذاری کند. با این اقدام ساده یک نهاد رسمی به‌روشنی می‌تواند وضعیت را مدیریت و کنترل کند.
روند شکل‌گیری هنر تصویرگری در ایران
علیرضا گلدوزیان با بیان اینکه سابقه تصویرگری در ایران به پیش از انقلاب اسلامی بازمی‌گردد، گفت: اولین ناشری که به‌صورت تخصصی در این حوزه فعالیت کرد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود. بعد از آن ناشران دیگری هم در حوزه تصویرگری فعالیت کردند. البته، در آن زمان با نام تصویرگری از این هنر یاد نمی‌شد، رشته گرافیک هنوز شکل نگرفته بود و دانش‌آموختگان دانشگاه هنر و رشته نقاشی این تصویرها را می‌کشیدند.
وی با یادآوری نام استادانی چون پرویز کلانتری، فرشید مثقالی و بهرام خائف گفت: به‌تدریج این هنرمندان در جشنواره‌های جهانی شرکت کرده و جوایزی دریافت کردند، این روند امتداد پیدا کرد. در اواخر دوره پهلوی در دهه ۴۰ این ماجرا به اوج خود رسید و پس از آن با وقوع انقلاب اسلامی نسل دوم هنرمندان تصویرگری متولد شدند.
او ادامه داد: تاریخچه تصویرگری در دهه ۶۰، ۷۰ و ۸۰ شمسی رو به‌رشد بوده و به‌صورت جدی دانش‌آموختگانی که از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شدند در سطح بین‌المللی جوایزی را کسب کردند. در هرحال، در این سال‌ها تصویرگری سینه‌به‌سینه و با سبک‌های شخصی افراد به نسل‌های بعدی منتقل شد.
گلدوزیان افزود: در این میان، یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تصویرگری کشور در حوزه بین‌المللی، دهه ۸۰ است. در این دهه نسل سوم و چهارم تصویرگری، این فعالیت را به صورت حرفه‌ای و مستقل دنبال کرده، انجمن تصویرگران تاسیس شد و به شکل سیستماتیک فعالیت خود را آغاز کرد. در ادامه، رشته تصویرسازی به‌صورت یک رشته مستقل وارد دانشگاه‌های کشور شد.
گلدوزیان درباره هویت تصویرها اظهار کرد: برای پرداختن به تصویرگری در حوزه کتاب باید از ادبیات شروع کنیم. ادبیات کلاسیک معمولا به سه بخش کاراکتر، مکان و زمان تقسیم شده و هر داستانی با این فرم و شمایل آغاز می‌شود. حوزه تصویرگری در ساختار کتاب هم از همین قانون پیروی می‌کند. .
این تصویرگر با بیان اینکه تصویر به واسطه جذابیت‌های بصری که ایجاد می‌کند در راس ماجرا قرار می‌گیرد، بیان کرد: به‌ویژه در کتاب کودکان چون کودک انتخاب کننده کتاب است قبل از اینکه چیزی از محتوا بداند جذب تصویر می‌شود و این امتیازی است که کتاب می‌تواند از آن بهره ببرد تا توسط مخاطب انتخاب شده و در صدر پرفروش‌ها قرار گیرد.
احقاق حقوق تصویرگر جدی گرفته نشده است
گلدوزیان در ادامه با بیان اینکه مدیران هنری موفقی در این حوزه فعالیت نکرده‌اند، اظهار کرد: مدیران هنری نتوانستند ناشر را مجاب کنند که از بخش فرهنگی حمایت کند. نیازسنجی در این حوزه اتفاق نیفتاده است و آنطور که باید حوصله به خرج نداده‌اند. درحالی‌که باید نظامی وجود داشته باشد که بر اساس آن ساختاری شکل بگیرد تا محتوای درست در کنار تصویر درست قرار گرفته و کار پیش برود.
او تاکید کرد: درحالی‌که مدیران هنری درک درستی از تصویرگری ندارند، انتخاب مناسبی هم نداشته‌اند. اینکه بگوییم در میان ناشران چقدر تمایل به همکاری با تصویرگران وجود دارد به عوامل زیادی از جمله اقتصادی، تحریم‌ها و فضای حاکم بر حوزه نشر کشور بستگی دارد.
گلدوزیان پیرامون این بحث بیان کرد: همین دغدغه‌های فکری باعث می‌شود تصویرگر تصمیم بگیرد با ناشران ایرانی کار نکند تا با بسیاری از مشکلات مواجه نشود. البته برخی از ناشران حرفه‌ای هستند و تمام حق و حقوق را رعایت می‌کنند. اما برخی از آنها حاضرند پول هنگفتی به تصویرگر درجه ۵ خارجی بدهند اما حاضر نیستند برای یک تصویرگر درجه یک ایرانی هزینه کنند. این نشان‌دهنده این است که ناشران در برابر نویسنده، مترجم و تصویرگر خود را مسئول نمی‌دانند و فقط به حقوق مادی خود فکر می‌کنند. مجموعه این مشکلات باعث شده تا فعالان صنعت نشر همواره در پی مطالبه حق خود باشند.
صنعت نشر در حوزه کودک و نوجوان به شدت مریض است
داور جشنواره دوسالانه شیرازه عنوان کرد: این باور برای ناشران وجود ندارد که محصولی که تولید می‌شود یک پروسه گروهی است. اگر این موضوع به‌صورت جدی برایشان مطرح می‌شد و به نظرات تمام افراد تیمی که در تولید کتاب دخیل هستند اهمیت داده می‌شد قطعا شاهد تولید محصولی با کیفیت بودیم. اما چون برخی ناشران غیرحرفه‌ای هستند و اصلا چنین چیزی برایشان تعریف نشده است و عملا نگاهشان به افرادی که با آنها کار می‌کنند حرفه‌ای نیست، نتیجه کار هم مثبت نخواهد شد.
به گزارش ایرنا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دنبال راهی برای حمایت از ناشران و بازار کتاب کشور بود تا آنکه تصمیم گرفت با استفاده از تجربیات حضور در نمایشگاه‌های مجازی برگزار شده توسط دیگر کشورها نظیر نمایشگاه بزرگ کتاب فرانکفورت، این رویداد فرهنگی را در ایران به شکل مجازی برگزار کند.
ایوب دهقانکار مدیر عامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با حکم معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان ریاست برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب معرفی شد. در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، بیش از ۱۰۰۰ ناشر حضور دارند و بالغ بر ۱۰۰ هزار عنوان کتاب برای عرضه در سایت نمایشگاه مجازی کتاب تهران ارائه شد.
همچنین ۱۸۰ ناشر خارجی با ۲۰ هزار عنوان کتاب و ۱۴۲ نهاد فرهنگی و آژانس ادبی در بخش رایت‌سنتر نیز در این نمایشگاه حضور دارند. هزینه ارسال کتاب‌ها نیز از سوی شرکت پست جمهوری اسلامی برای همه مخاطبان رایگان اعلام شده است.
نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با توجه به استقبال خوب و چشمگیر ناشران و مخاطبان با دو روز تمدید از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا هشتم بهمن ماه جاری میزبان بازدید کنندگان و علاقه مندان این رویداد بزرگ فرهنگی کشور در فضای خواهد بود.