به گزارش ایرنا، آلودگی هوا در زمستان و پدیده وارونگی هوا که در یک دهه اخیر به معضلی مهم برای کلانشهرهای کشور تبدیل شده و نفس پایتخت‌نشینان را در برخی روزها بند می‌آورد و گاهی هم سبب افزایش سفرها به مازندران می‌شود، به استناد برخی آمارها و داده‌های رسمی حالا مدتی است که آرام و بی صدا بر مازندران هم سایه افکنده و کیفیت هوای این استان را کاهش داده است.
هرچند که تصور درگیری مازندران با آلودگی هوا و پدیده " اینورژن " یا وارونگی هوا که در تهران و کلانشهرها سال‌هاست که زمستان‌هایی آلوده را ایجاد می‌کند ، دشوار است، اما واقعیت این است که مازندران بر خلاف تصورات موجود، در بین استان‌های بالای جدول آلودگی هوا قرار دارد؛ موضوعی که طی چند سال اخیر اشاره‌هایی در قالب هشدارهای زیست‌محیطی به آن شد و اکنون همان هشدارها به واقعیت پیوسته است.
صدای پای آلودگی
دهم دی ماه سال ۱۳۹۶ با انتشار خبری مبنی بر آلودگی موقت هوای شهر ساری و قرار گرفتن این شهر در فهرست شهرهای آلوده کشور مشخص شد که پای آلودگی هوا به طور رسمی به مازندران هم باز شد. همان زمان از این موضوع به عنوان زنگ خطری در حوزه سلامت هوای مازندران یاد شده بود. حسینعلی ابراهیمی کارنامی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران اعلام کرده بود که این آلودگی موقتی برای لحظاتی در ساری رخ داد و عامل آن هم افزایش مصرف سوخت زمستانی به دلیل سرد شدن هوا و همچنین ورود مقداری از جریانات شرقی از استان گلستان و فعالیت کانون‌های داخلی آلودگی بود.
این پدیده زیست محیطی سال‌های بعد هم تکرار شد و هر بار نیز هشدارها در باره احتمال آلودگی هوای مازندران در صورت کم‌توجهی به کنترل آلاینده‌ها افزایش یافت. دی ماه پارسال نیز مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران در همایش استانی روز ملی هوای پاک هشدارهای پیش‌تر مطرح شده را تکرار کرد و این بار صراحتا گفت که آژیر قرمز آلودگی هوا در مازندران به صدا در آمده است.
تحقق هشدارها
ابراهیمی میزان آلایندگی در برخی شهرهای مازندران را موقتی و لحظه‌ای عنوان کرده و گفته بود که در صورت طولانی‌مدت شدن وجود ذرات معلق در هوا، احتمال اعلام روز هوای ناسالم در این استان هم وجود دارد. اما حالا به نظر می‌رسد هشدارهای اعلام شده در سال‌های گذشته به واقعیت پیوسته و بر اساس داده‌های رسمی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو ، مازندران را باید یکی از استان‌های حاضر در بالای جدول استان‌های دارای آلودگی هوا دانست.
در تصویر زیر می‌توان حداکثر تراکم مونوکسید کربن جَو در آذر ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ را که با رنگ زرد نشان داده شده ، به صورت مقایسه‌ای مشاهده کرد. در این تصویر دو نکته کاملا مشهود است: نخست این که میزان آلودگی مونوکسیدی هوای مازندران در آذر ۱۳۹۹ نسبت به آذر ۱۳۹۸ بسیار بیشتر شده و دوم این که نوار شمالی کشور و بویژه مازندران و مناطق شرقی این استان پس از تهران و اصفهان میزان آلودگی بسیار بالایی دارد.
این موضوع را مدیرکل هواشناسی مازندران نیز تایید می‌کند و معتقد است که مازندران اکنون در بین استان‌های دارای آلودگی هوا محسوب می‌شود و باید هر چه زودتر برنامه‌های جدی و پیشگیرانه‌ای را برای مدیریت این پدیده در استان مد نظر قرار داد و اجرا کرد.
سید محمدرضا رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، سرسبزی مازندران را پوششی بر آلودگی هوای این استان و عاملی در کمتر به چشم آمدن معضل آلودگی هوا می‌داند و معتقد است که باور موجود درباره مازندران مبنی بر همیشه سالم بودن و سالم ماندن آب و خاک و هوای آن در حال آسیب زدن به محیط زیست این استان و سلامت ساکنانش است.
ضریب بالای آسیب‌پذیری مازندران از آلودگی هوا
او با اشاره به شرایط جغرافیایی مازندران، آسیب‌پذیری مازندران در مقابل آلودگی هوا را حتی بیشتر از کلانشهری مانند تهران می‌داند و می‌گوید: تصور عامه جامعه بر این است که مازندران به خاطر سرسبزی و بارندگی‌ها نمی‌تواند آلودگی هوا داشته باشد. در حالی که اینطور نیست. رشته کوه البرز در جنوب مازندران که مانند یک دیوار بلند مانع خروج رطوبت از این استان است و عاملی در سرسبزی این استان محسوب می‌شود، می‌تواند آلودگی را هم حبس کند. یعنی همان وضعیتی که تهران دارد برای مازندران هم صدق می‌کند.
البته به گفته این مسئول ، شرایط خاص جغرافیایی مازندران سبب می‌شود که در صورت استمرار آلودگی هوا ، وضعیت این استان در آینده به مراتب حادتر شود. مدیرکل هواشناسی مازندران خاطرنشان می‌کند: آسیب‌پذیری مازندران از آلودگی هوا بیشتر از کلانشهری مانند تهران است. پدیده اینورژن یا وارونگی هوا در تهران تا ارتفاع ۲۵۰۰ متری می‌تواند انباشت آلودگی داشته باشد. اما این سقف در مازندران بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ متر است. یعنی در مازندران بالاترین سقف آلودگی حدود ۸۰۰ متر می‌تواند باشد.
آلودگی‌ها بین کوهپایه و ساحل در حرکت است و معمولا روزها در محیط شهری دیده نمی‌شود. اما شب‌ها آلودگی در مناطق شهری جمع می‌شود و گاهی حتی آلودگی هوای برخی نقاط مازندران به مرز هشدار می‌رسد.
علاوه بر تفاوت بین شرایط جغرافیایی مازندران و تهران در پدیده آلودگی هوا، باید تأثیر میزان بالای رطوبت بر اثرگذاری آلودگی روی سلامت شهروندان این استان را نیز مد نظر قرار داد. این موضوعی است که مدیرکل هواشناسی مازندران نیز به اشاره می‌کند و می‌گوید: یک تفاوت جدی بین مازندران و تهران همین رطوبت هوای این منطقه است. آلودگی هوا وقتی با رطوبت زیاد مخلوط شود بیشتر در ریه می‌نشیند و آسیب بیشتری وارد می‌کند.
منابع آلودگی هوا در مازندران عمدتاً شناخته شده هستند و طی سال‌های اخیر نیز به آن‌ها اشاره‌های متعددی شده است. رضوی عوامل متعددی را در افزایش آلودگی هوای مازندران طی سال‌های اخیر دخیل می‌داند و اظهار می‌کند: در مازندران طبق آمارهای رسمی روزانه حدود ۳.۵ تا چهار میلیون لیتر سوخت خودرو مصرف می‌شود. این مقدار در تابستان گاهی به هفت میلیون لیتر در شبانه‌روز هم می‌رسد. علاوه بر این ، سوخت‌های خانگی و صنعتی را نیز داریم. بویژه نیروگاه شهید سلیمی نکا که در ماه‌های سرد سال مازوت می‌سوزاند و نقش مهمی در افزایش آلودگی هوای مازندران دارد.
افزایش دوبرابری سوخت مازوت در نیروگاه نکا
نیروگاه شهید سلیمی نکا که حدود پنج درصد برق کشور را تأمین می‌کند، به استناد برخی آمارها هر سال دست‌کم حدود یک میلیارد لیتر مازوت می‌سوزاند. آلودگی ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه شهید سلیمی نکا طی سال‌های اخیر نیز بارها مورد انتقاد مسئولان و کارشناسان قرار گرفت و هشدارهایی درباره آن داده شد ، اما این هشدارها نه تنها به حل این معضل منتهی نشد، بلکه بنا به اظهارات مدیر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مازندران، میزان مصرف مازوت در این نیروگاه بیش از دو برابر افزایش یافته است.
سبحان رجب‌پور روز سه‌شنبه هفتم بهمن ماه جاری در جمع خبرنگاران اعلام کرد که در ۱۰ ماه سال جاری ۱۰۴ درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل سوخت مازوت به عنوان جایگزین گاز به نیروگاه شهید سلیمی نکا عرضه شد، اما مصرف زودهنگام استفاده از سوخت دوم و افزایش مصرف، باعث شد که همچنان این نیروگاه در این ایام نیاز به سوخت دوم داشته باشد.
به گفته مدیر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مازندران در حال حاضر نیز روزانه معادل پنج تا ۶ میلیون لیتر سوخت مازوت برای نیروگاه تأمین می‌شود تا بتواند به کار خود ادامه دهد.
باور بسیاری از فعالان محیط زیست و مردم این است که دود حاصل از سوخت مازوت در نیروگاه نکا تا شعاع چند کیلومتری محدوده پیرامونی همین مجموعه و نهایتا مناطق سرزمینی نکا و بهشهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد ، اما مدیرکل هواشناسی مازندران می‌گوید این دود هر روز از غرب دست‌کم به فریدونکنار و از شرق حتی گاهی به برخی شهرهای گلستان نیز می‌رسد.
رضوی درباره پراکندگی نقاط دارای آلودگی هوا در مازندران نکته قابل توجهی را مطرح می‌کند و می‌گوید: طبق تصاویر ماهواره‌ای از نقاط مرکزی مازندران در آمل به سمت شرق ، آلودگی‌ها بیشتر است. برخی مناطق مانند شهر ساری تجمع بیشتری از آلاینده‌ها را دارند. این روزها که نیروگاه نکا مازوت می‌سوزاند نیز آلودگی از بندر امیرآباد تا محدوده فریدونکنار می‌رود و گاهی بعدازظهرها این جریان آلودگی به سمت شرق حرکت می‌کند و به شهرهای شرقی مانند بهشهر، گلوگاه و حتی برخی شهرهای گلستان می‌رسد. امروز –چهارشنبه هشتم بهمن- آلودگی‌های نیروگاه نکا از فریدونکنار نیز عبور کرده است.
مازندران در بین کلانشهرهای آلوده
به گفته مدیرکل هواشناسی مازندران ، رصد تصاویر ماهواره‌ای و آمارهای مربوط به میزان آلاینده‌ها در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که مازندران در حال حاضر بعد از تهران، اصفهان، اراک و تبریز یکی از مناطق جدی دارای آلودگی هوا محسوب می‌شود.
رضوی تصریح می‌کند : مازندران به دلیل تراکم جمعیتی و به هم پیوستگی مناطق مسکونی و شهرها یک کلانشهر است. از رامسر تا ساری مرز مشخصی بین بسیاری از شهرها وجود ندارد. همین وضعیت نیز پتانسیل مازندران برای آلودگی هوا را بیشتر می‌کند.
او معتقد است که آلودگی‌ها را حتی به صورت عادی نیز می‌توان در آسمان مازندران مشاهده کرد و توضیح می دهد : آلودگی هوای مازندران را این روزها می‌توان به سادگی مشاهده کرد. صبح‌ها در حاشیه جنگل وقتی نسیمی از شمال به جنوب داشته باشیم آلودگی به سمت جنگل حرکت می‌کند و در آن مناطق جمع می‌شود. البته در روزهایی مانند امروز –چهارشنبه- به دلیل وزش باد گرم از جنوب به شمال یا از کوهپایه به ساحل ، آلودگی در محدوده ساحلی باقی می‌ماند.
آسیب‌پذیری مازندران از آلودگی هوا بیشتر از کلانشهری مانند تهران است. پدیده اینورژن یا وارونگی هوا در تهران تا ارتفاع ۲۵۰۰ متری می‌تواند انباشت آلودگی داشته باشد. اما این سقف در مازندران بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ متر است.
بسیاری از مازندرانی ها وقتی از روی تراس شمالی یا پشت بام خانه هایشان به چشم انداز خط ساحل خزر نظاره می کنند ، گاهی توده‌ای شبیه به یک رشته کوه کمرنگ را می بینند ، چیزی که مدیرکل هواشناسی مازندران آن را آلودگی هوا می‌داند و تأکید می‌کند که چون دستگاه سنجش و اندازه‌گیری در استان وجود ندارد و آمار مشخصی ثبت نمی‌شود، نام مازندران بین کلانشهرهای آلوده کشور قرار نمی‌گیرد.
رضوی می‌افزاید: این آلودگی‌ها بین کوهپایه و ساحل در حرکت است و معمولا روزها در محیط شهری دیده نمی‌شود ، اما شب‌ها آلودگی در مناطق شهری جمع می‌شود و گاهی حتی آلودگی هوای برخی نقاط مازندران به مرز هشدار می‌رسد. امیدواریم با کمک مسئولان استان این دستگاه‌ها تهیه و در شهرهای مختلف استان نصب شوند. ما هم پیگیر هستیم تا دستگاه‌های آلودگی‌سنجی برای برخی نقاط استان تهیه شود.
در فیلم زیر که از منطقه " آهی‌دشت " شهرستان ساری گرفته شده آلودگی هوای مازندران را می‌توان مشاهده کرد:
مدیرکل هواشناسی مازندران هشدارهای خود را با یک جمله مهم به پایان می‌رساند و اظهار می‌کند: تصور بسیاری از مردم این است که طببیعت و هوای خوب شمال همیشگی است و تمام نمی‌شود ، اما واقعیت این است که بی‌توجهی به این وضعیت می‌تواند روزی را برساند که هوای شمال هم از دست برود و به مرز بحرانی آلودگی برسد.
ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای مازندران در صف تأمین اعتبار
البته مازندران در حالی از ایستگاه‌های شاخص آلاینده‌های هوا بی‌بهره مانده است که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران ۲ سال پیش در کارگروه کاهش آلودگی هوای مازندران ایجاد ۶ ایستگاه سنجش آلاینده‌های هوا تصویب شده بود و به دلیل تخصیص نیافتن اعتبار به این موضوع تا کنون اجرایی نشده است.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا می‌گوید: مکاتبات متعددی برای اجرای آن مصوبه داشتیم. ۲ سال پیش تصویب شده بود که ۶ ایستگاه با پراکنش مناسب در استان ایجاد شود، اما هنوز اعتباری برای اجرای این طرح داده نشد و به محض این که اعتبار مورد نیاز تخصیص یابد این ایستگاه‌ها راه‌اندازی می‌شوند. تا زمانی که این ایستگاه‌ها را نداشته باشیم نمی‌توانیم به طور دقیق درباره میزان آلودگی هوای استان اظهارنظر فنی داشته باشیم.
وی راه‌اندازی و مدیریت این ایستگاه‌ها را یک اقدام مشارکتی بین دستگاه‌های مختلف بیان می‌کند و می‌گوید: ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا کارکرد فرابخشی دارند. حفاظت محیط زیست، شهرداری، بهداشت و هواشناسی می‌توانند از اطلاعات این ایستگاه‌ها برای برنامه‌ریزی‌های مختلف استفاده کنند. به همین دلیل در کلانشهرهای کشور که ایستگاه سنجش آلایندگی دارند عموماً اپراتوری این ایستگاه‌ها مشارکتی است و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نیز حمایت می‌کند.
به گفته این مسئول ، در مازندران فقط یک ایستگاه سنجش میزان آلایندگی وجود داشت که در میدان امام حسین(ع) ساری قرار داشت و به علت قدیمی بودن حسگرها و ایستگاه عملا غیرفعال شده و کارکردی ندارد ، اما آخرین سنجش انجام شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست نیز در برخی مقاطع زمانی هوای ناسالم را برای بعضی نقاط مازندران نشان داده بود.
افزایش صدای زنگ خطر آلودگی هوای مازندران
ابراهیمی کارنامی به سنجش آلایندگی هوای مازندران که ۲ سال پیش اجرا شد ، اشاره می‌کند و می‌گوید: ۲ سال پیش با دستگاه‌های پرتابل در برخی نقاط استان سنجش آلاینده‌ها را انجام دادیم و مشخص شد که هوای استان در این مناطق پاک نبود. طبق شاخص کیفیت هوا (AQI) اگر شاخص بین صفر تا ۵۰ باشد هوا پاک است، بین ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم محسوب می‌شود و بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوای ناسالم برای گروه‌های حساس به حساب می‌آید. در آن سنجش شاخص آلودگی هوای برخی نقاط بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ بود.
به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران، چون طبق استانداردهای جهانی باید میانگین ۲۴ ساعته برای محاسبه دقیق آلودگی محاسبه شود، آن آمارها برای اثبات قطعی آلودگی هوای استان کافی نبود. وی تصریح می‌کند: با این حال ما نیز معتقدیم که این وضعیت یک زنگ خطر جدی برای مازندران است ، بویژه که در سال‌های اخیر تعداد خودروها و سفرها به مازندران افزایش یافت، مصرف سوخت خانگی بیشتر شد و جمعیت هم رو به افزایش است. تغییرات جوی و پایداری هوا هم در این زمینه مزید بر علت می‌شود.
ابراهیمی کارنامی با اشاره به وجود برخی آلاینده‌های مهم در مازندران خاطرنشان می‌کند: نیروگاه نکا یکی از منابع جدی آلایندگی هواست که به دلیل سوزاندن مازوت سهم زیادی در آلودگی هوای منطقه دارد. این آلودگی در هوای مازندران را نمی‌توان انکار کرد ، ولی ما در این سازمان باید برای اعلام رسمی ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا داشته باشیم و بر اساس فرمول‌های مشخص پارامترهای مختلف را محاسبه کنیم. البته آمارهای مطرح شده توسط سازمان هواشناسی نیز با فرمول‌های مشخصی محاسبه می‌شود و قطعا قابل استناد و هشداردهنده است.
در کنار این هشدارها و اظهارات مدیرکل هواشناسی مازندران درباره آلودگی هوا، مروری بر سایر آلودگی‌های این استان مانند آلودگی آب به دلیل ضعف مازندران در اجرای طرح‌های جمع‌آوری فاضلاب و چالش مهم پسماند در سراسر استان تصویر مبهم‌تر و نگران‌کننده‌تری از آینده مازندران نشان می‌دهد.
زنگ خطری که چند سال پیش به صدا در آمد و اکنون پیامدهای بی‌توجهی به آن بیشتر دیده می‌شود و به گفته مسئولان مرتبط تا زمانی که ایستگاه‌های سنجش میزان آلاینده‌های هوا در استان راه‌اندازی نشود، نمی‌توان برای مدیریت و کنترل آن برنامه مشخصی اجرا کرد.