با توسعه صنعت خودروسازی و ظهور شرکتهای خودروساز در کشور مقوله بهسازی و توسعه راهها نیز در مناطق مختلف در دستور کار قرار گرفت و گسترش راهها و خطوط ارتباطی مانند راه آهن، جاده و خطوط هوایی حتی در زمانی که کشور درگیر جنگ تحمیلی بود به یکی از راهبردهای نظام اجرایی تبدیل شد و به دنبال افزایش تلفات سوانح جاده ای، دولت جمهوری اسلامی ایران دست اندرکار اصلاح امر و برافراشتن پرچم ایمن سازی راهها شد.
در سالهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی طول راههای کشور ۵۶ هزار کیلومتر راه اصلی و ۱۱ هزار کیلومتر راه روستایی بود.
جای خالی ایمن‌سازی در صنعت حمل و نقل
طی برنامه عمرانی هفت ساله سوم و سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی رویکرد اصلی وزارت راه وترابری ساخت و توسعه شبکه راههای کشور بود.
از طرفی به دلیل اینکه جمعیت و خودروهای اندکی در مسیرهای بین شهری تردد داشتند اصولا مبحث ایمنی و حوادث جاده ای مورد توجه متولیان راه و جاده قرار نداشت.
در گزارش رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران طی سال ۱۳۶۱ ساخت و توسعه شبکه ارتباطی راههای کشور، حفظ و نگهداری راههای موجود، تامین ایمنی و بالا بردن سطح خدمت در راهها به عنوان وظایف و اولویتهای اصلی وزارت راه و ترابری اعلام شد اما عمده فعالیتها بر ساخت راه و ترمیم آسفالت مسیرهای موجود استوار بود.
بر این اساس طول بزرگراههای در دست ساخت در ایران سال ۱۳۵۸ یعنی یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ۳۵۹ کیلومتر بود که همان سال، ۹۸ کیلومتر آن تحویل شده بود. همچنین حدود پنج هزار کیلومتر راه اصلی نیز در این سال در دست ساخت بود که از این مقدار ۶۰۴ کیلومتر آن در همان سال ساخته شد.
در این سالها ایمنی راهها نه تنها در حاشیه توجه قرار داشت بلکه اقدامات در این خصوص قابل قیاس با حجم راه سازی در بیش از یک دهه گذشته نبود. این عدم توازن در گزارش رسمی دولت در سال ۱۳۶۱ مشهود است چنانکه نصب چند دستگاه باسکول ۳۰ و ۱۰۰ تنی، بازدید، تعمیر و سرویس باسکولهای سطح کشور، تعمیر و نگهداری سامانه های مخابراتی مربوط به شبکه راهها و تهیه طرح پوشش مخابراتی شهرهای اصفهان و شهرکرد به عنوان اقدامات مرتبط با ایمن سازی راههای کشور در این سال اعلام شده بود.
تب راهسازی
معاون راهسازی وزارت راه و ترابری در سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۵ و مدیرکل راه و ترابری خراسان در سال ۱۳۵۹ در تشریح وضعیت ایمن سازی راههای کشور در سالهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به تعداد اندک خودروها راهها در آن سالها ناایمن نبود و ایمنی جاده در وزرات راه و ترابری متولی خاصی نداشت. از طرفی نگهداری راهها نیز در دست اداره راه بود.
محمدباقر گلبُن افزود: نمی توان آماری از میزان تصادفات جاده ای و تلفات آن دوره ارائه کرد زیرا اصلا حساسیتی بر روی این موضوع وجود نداشت. توجه و حساسیت نسبت به ایمنی راه و جاده پس از انقلاب اسلامی ایجاد شد.
وی ادامه داد: در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ساخت بیشتر راهها در خراسان به پیمانکاران خارجی واگذار شده بود. ساخت جاده های مشهد - تربت حیدریه، تربت حیدریه - گناباد، گناباد - قاین، قاین- بیرجند و نهبندان سال ۱۳۵۹ انجام و تحویل موقت شد و ساخت این مسیرها بر عهده یک شرکت ایتالیایی بود.
این مسوول پیشین در وزارت راه و ترابری سابق گفت: روند ساخت راهها در خراسان پس از پیروزی انقلاب ادامه یافت و مسیر کاشمر و دیگر مسیرها از جمله راههای روستایی نیز به پیمانکاران مختلف واگذار شد و در مجموع، آن دوران تب ساخت راه در کشور و وزارت راه حاکم بود.
گلبُن وضعیت کنونی راههای خراسان رضوی را مناسب توصیف و بیان کرد: طی سالهای پس از انقلاب با توجه به رشد جمعیت و تردد بیشتر خودروها وضعیت راهها به شکل کنونی درآمد که همه آنها به جاده اصلی و بزرگراه مبدل شد.
۶۰ درصد تلفات رانندگی دهه ۸۰ در جاده ها رخ داد
پیگیری برای یافتن آماری مستند و دقیق از میزان تلفات سوانح جاده ای در کشور طی سالهای نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی بی ثمر ماند.
قدیمی ترین آمار مستند و رسمی که شمار تلفات رانندگی را در ایران ارائه کرده مربوط به مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی است.
بر این اساس حوادث برون شهری زمینه ساز ۶۰ درصد از کل جانباختگان سوانح رانندگی در کشور و سه عامل نیروی انسانی، جاده و کیفیت وسایل نقلیه باعث افزایش تلفات رانندگی عنوان شده است.
دراین گزارش آمده است: تصادفات رانندگی در سطح کشور از ۳۲ هزار و ۵۰۵ فقره در سال ۱۳۷۳ به ۱۶۴ هزار و ۹۸۶ فقره در سال ۱۳۸۵ افزایش یافت. تعداد مجروحان نیز از ۴۴ هزار و ۱۲۶ نفر در سال ۷۳ به ۲۷۶ هزار و ۷۶۲ نفر در سال ۸۵ رسید و تعداد جانباختگان سوانح جاده ای نیز از ۱۰ هزار و ۵۴۵ نفر در سال ۷۳ به ۲۷ هزار و ۵۶۷ نفر در سال ۸۵ رسید.
در ادامه این گزارش که آمار آن سالهای ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۱ را دربر می گیرد آمده است: ۷۰ درصد تصادفات ناشی از عامل انسانی است و بقیه عوامل مربوط به وسیله نقلیه و جاده است. افزایش تعداد وسیله نقلیه در کشور و عدم رعایت استانداردهای روز دنیا هم از عوامل تاثیرگذار مربوط به وسائل نقلیه درافزایش تصادفات است.
بر اساس آمار ارائه شده طی سالهای دهه ۱۳۸۰ سالانه ۱۵ درصد بر تعداد خودروهای تولید داخل افزوده شد که لازمه این میزان رشد در تولید خودرو، فراهم نمودن زیرساخت مناسب است که به شکل ارتقای سطح و بالا بردن میزان کشش جاده ها از طریق تبدیل راه موجود به راه با سطح سرویس دهی بالاتر نظیر تبدیل راه فرعی به اصلی انجام می شود.
بر اساس اعلام پلیس راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در آخرین سالهای دهه ۹۰ تعداد خودروهای موجود در کشور از مرز ۲۲ میلیون دستگاه فراتر رفته است حال آنکه در سال ۱۳۸۴ حدود ۱۰ میلیون خودرو در سطح کشور وجود داشت.
با انتشار آمار تلفات جاده ای، متولیان جاده و ترافیک برون شهری برنامه های متعددی را از دهه ۱۳۸۰ برای مهار تصادفات در جاده های کشور آغاز کردند و با گذشت یک دهه کاهش و مهار آمار تلفات رانندگی سالانه به دست آمده است.
خراسان رضوی الگوی ارزیابی ایمن سازی جاده‌ها
خراسان رضوی و مشهد به عنوان مقصد سفر جاده ای سالانه دست کم ۲۰ میلیون ایرانی می تواند شاخصی برای ارزیابی اقدامات صورت گرفته در خصوص حمل و نقل جاده های کشور در نظر گرفته شود.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی این استان با ۱۱۰ کیلومتر آزاد راه رتبه نهم، هزار و ۷۲ کیلومتر بزرگراه رتبه پنجم، هزار و ۲۸۹ کیلومتر راه اصلی رتبه ششم و سه هزار و ۹۵۰ کیلومتر راه فرعی رتبه چهارم را در میان استانهای کشور دارد.
از سوی دیگر خراسان رضوی با ۲۰ هزار و ۵۷۴ کیلومتر طول کل راههای برون شهری بعد از استان فارس در جایگاه دوم کشوری از نظر طول راهها قرار دارد.
همچنین طی دهه گذشته خراسان رضوی از نظر شمار قربانیان حوادث جاده ای جزء سه استان نخست قرار داشت لذا بررسی وضعیت ایمن سازی در این خطه می تواند منعکس کننده این روند در کشور باشد.
رشد چشمگیر ساخت راه در خراسان رضوی
معاون مهندسی و ساخت اداره کل راه و شهرسازی خراسان رضوی گفت: خراسان تا پیش از تقسیم به سه استان در اوایل دهه ۱۳۸۰ با ۳۱۳ هزار و ۳۳۵ کیلومتر مربع، ۵۳۱ کیلومتر راه اصلی، هزار و ۴۸۴ کیلومتر راه فرعی و ۱۱۸ کیلومتر راه آسفالته روستایی داشت.
محمد پارسا افزود: اما هم اینک تنها خراسان رضوی با ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومتر مساحت، رشد چشمگیری در توسعه و ساخت راههای زیر پوشش اداره کل راه و شهرسازی داشته است چنانکه این استان پس از ۴۰ سال دارای هزار و ۲۶۴ کیلومتر راه اصلی و سه هزار و ۹۵۹ کیلومتر راه فرعی است. همچنین ۹۴ درصد جمعیت روستاهای بالای ۵۰ خانوار در خراسان رضوی هم اینک از مزایای راه روستایی برخوردارند.
کاهش ۷۰ درصدی تلفات جاده ای
از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۵ اقدامات مرتبط با راه بر عهده اداره کل راه و ترابری بود. پس از آن، این وظیفه به سازمان پایانه ها و حمل و نقل جاده ای محول و دوباره از سال ۱۳۹۵ این وظیفه مهم به سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای سپرده شد.
از زمان شکل گیری خراسان رضوی مطابق آمار رسمی شمار تلفات رانندگی در جاده های استان در سال ۱۳۸۳، دو هزار و ۴۶۹ نفر بود که در سال ۱۳۹۶ به ۷۳۳ نفر کاهش یافت، یعنی در مدت ۱۳ سال تلفات جاده استان ۷۰ درصد کمتر شده است.
مطابق آمار رسمی، ساخت آزادراه و بزرگراه نیز در خراسان رضوی از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۶ به ترتیب ۱۷۸ درصد و ۴۷۸ درصد رشد داشته است.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی به تداوم روند ایمن سازی جاده های استان اشاره و بیان کرد: تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای در این استان طی هشت ماه امسال نسبت به مدت مشابه پارسال ۳۱.۸ درصد کاهش یافته است.
ابراهیم نصری افزود: طی نیمه نخست امسال ۳۲۷ نفر در تصادفات جاده‌های بین شهری و روستایی این استان جان خود را از دست داده‌اند که این تعداد معادل ۵.۶ درصد از مجموع تلفات جاده‌ای کشور است.
وی ادامه داد: در راستای اقدامات مصوب برای کاهش تصادفات، ۱۴۷ نقطه در طول راههای استان به عنوان نقاط پرتصادف و دارای تصادف شناسایی شده است که از این تعداد ۶۰ نقطه پرتصادف بوده و در اولویت رفع و اصلاح قرار داشته و تاکنون ۳۳ نقطه ایمن سازی شده است و ۲۰ نقطه دیگر نیز در سال جاری برای ایمن سازی در دستور کار قرار دارد.
نصری به اولویت بندی برای رفع نواقص۲۰ نقطه ناایمن در جاده‌های استان اشاره و بیان کرد: ۱۲۰ میلیارد ریال برای این ایمن سازی، تامین بودجه شده که ۶۰ میلیارد ریال آن تخصیصی ۱۰ روزه بوده است.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی ابراز امیدواری کرد هفت نقطه باقی مانده از نقاط پرتصادف استان نیز با اعتبارت امسال ایمن سازی شود.
تداوم مشکلات بودجه ای در مسیر ایمن سازی
نصری گفت: در حالی که بودجه ایمنی سازی راهها در سال ۹۷ معادل ۳۴۰ میلیارد ریال بوده، فقط ۲۰۰ میلیارد ریال آن تخصیص یافته است و حال آن که این بودجه در سال جاری به ۲۴۰ میلیارد ریال کاهش یافته و تخصیص آن نیز ۱۶۰ میلیارد ریال بوده است.
مدیر کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی افزود: سایر هزینه های نگهداری راه نیز با افزایش همراه بوده است به طوریکه افزایش هزینه نصب و تامین روشنایی جاده‌ها در سال جاری نسبت به سال ۹۷ حدود ۱۱۴ درصد بوده است.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی به تلفات راههای روستایی استان اشاره و بیان کرد: آسفالت کردن راههای روستایی که با مطالبه گری نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و همراهی اهالی بومی توام است موجب افزایش سرعت و افزایش تصادفات در این مسیرها شده است.
نصری برای مقابله با افزایش سرعت در این مسیرها با نصب علائم جاده‌ای و سرعت گیر به دنبال آرام سازی سرعت در این راههاست که این اقدامات با مخالفت برخی رانندگان محلی روبرو بوده است.
معاون راهداری اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی نیز گفت: با بررسی‌های صورت گرفته در سال ۹۶، ۸۷ نقطه دارای تصادف در جاده‌های استان شناسایی شد که در همان سالها آشکارسازی این نقاط با هدف کاهش تصادفات انجام شد اما اکنون برخی از این آشکارسازیها از بین رفته و نیازمند آشکارسازی مجدد در این مکانها هستیم.
علیرضا خجسته افزود: ایجاد روشنایی، نصب تابلوهای هشدار دهنده، آرام سازی ترافیک در جاده‌ها با استفاده از نصب تجهیزات کاهنده سرعت و اقدامات مهندسی نظیر تعریض محور از مصادیق اقدامات صورت گرفته برای اصلاح و حذف نقاط حادثه خیز در جاده های خراسان رضوی است.